Oleśnica Wirtembergów
(więcej w książce Nienałtowski M., Wirtembergowie książęta
na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach, Oleśnica 2019)
|
Marek Nienałtowski Oleśnica Wirtembergów (więcej w książce Nienałtowski M., Wirtembergowie książęta na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach, Oleśnica 2019) |
Na poniższym sztychu (o wymiarach 19,5 x 32,5 cm) ., z "Topographia Braunschweig", Mateusza Meriana (1593-1650) z 1648 r. autora trzydziestotomowej topografii różnych krajów, szeroko uznawanego za najznakomitszego ilustratora widoków miast w XVII wieku - Oleśnica przedstawia się tu w całej swej okazałości - można podziwiać jej główne budowle. Taką Oleśnicę przejmują Wirtembergowie.
Rysunek M. Meriana z ok.1650, później podkolorowany
1. Zamek z dwoma wieżami, z lewej od niego - Pałac Wdów,
2. Kościół zamkowy z górującą ponad miastem wieżą;
3. Zbrojownia (dawna bożnica) - posiada oryginalny hełm wieży w kształcie wydłużonego stożka,
4. Ratusz,
5. Brama Bydlęca - świeżo odbudowana, z wieżą o typowo barokowym kształcie, odmiennym od wszystkich innych gotycko-renesansowych wież Oleśnicy,
6. Dawny kościół św. Wawrzyńca, zburzony w czasie wojny trzydziestoletniej, robi wrażenie kaplicy ze sygnaturką, Kościół ten znajdował się poza murami miasta (dzisiaj róg ul. Lwowskiej i ul. M. C. Skłodowskiej).
7. Kościół NMP i św. Jerzego - na sztychu widać szczyty dachów obu połączonych kościołów, a galeria wieży zwieńczona jest renesansową attyką, która u Meriana występuje tylko w tym jednym miejscu,
8. Dom Wdów (Konventgebäude),
9. Budynek prepozytury,
10. Liceum,
11. Brama Trzebnicka,
12. Brama Wrocławska o krenelażowym zwieńczeniu stoi na skraju widocznych w tym miejscu murów miejskich, niezbyt wysokich, sięgających mniej więcej do pierwszego piętra ukrytych za nimi budynków,
13. Brama Mariacka,
14. Kościółek św. Mikołaja,
15. Wzgórze z winnicami książęcymi,
16. Ulica Trzebnicka,
17. Staw (z liliami),
18. Schies Anger - Miejski Dom Strzelecki - przed Bramą Mariacką
 |
Ratusz wg F.B. Wernera. Własność BUW |
W XVII wieku zabudowa rynku i zapewne w dużej mierze także ulic z niego wybiegających była już prawopodobnie konstrukcji szachulcowej. Domy bogatych mieszczan i szlachty mogły być murowane. Według relacji J. Sinapiusa z XVIII wieku wiadomo, że w pierzei południowej był Dom Ziemski z biblioteką. Przy rynku znajdowały się najbogatsze domy, m.in. Kotulińskich, Prittwitzów i apteka Pod Lwem. W centrum rozległego placu rynkowego stał murowany ratusz z wysoką czworoboczną wieżą, a w części przyrynkowej szachulcowe (niektóre z murowanymi piwnicami) sklepy, magazyny, kantory i warsztaty rzemieślnicze. W piwnicach kamieniczek przyrynkowych - o których w 1706 r. pisze wspomniany wyżej Sinapius, że "było ich dużo" - warzono piwo, z czego mieszczanie czerpali liczące się dochody. Na rysunku widoczny jest też okazały pręgierz. Gdyby jednak można było oglądać rzeczywiste obrazki z tych lat - okazałoby się, że obraz pokazywany przez rysowników jest zbyt osłodzony. Wirtembergowie przyjmowali miasto po kilkukrotnych okupacjach, ostrzeliwaniu, wymuszaniach okupu, pożarach, grabieży, pomorach, mordach, gwałtach i innych nieszczęściach, których trzydziestoletnia wojna obdzielała wiele miast, w tym i Oleśnicę.
Sylwiusz Nimrod 1622-1664 (Silvius Nimrod Herzog Württemberg-Oels)
 |
Po wygaśnięciu linii Podiebradów cesarz austriacki Ferdynand III potraktował księstwo oleśnickie jako wygasłe lenno. Dążąc do centralizacji państwa, zamierzał je przyłączyć do korony. Po petraktacjach zmienił zdanie i księstwo miało dostać się, jako lenno Sylwiuszowi Nimrodowi przedstawicielowi dynastii wirtemberskiej (z linii Würtemberg-Weiltingen, jej ubogiej odnogi - julijskiej) - jako wiano żony Elżbiety Marii - córki zmarłego Karola Fryderyka Podiebrada (z prawej). Genealogia Wirtembergów. Z lewej podobizna Sylwiusza zamieszczona przez M. Meriana w dziele Theatrum Europaeum. Zanim jeszcze cesarz nadał oficjalnie księstwo Sylwiuszowi - nadał on 6 lutego 1648 r. wspólnie z żoną, prawa miejskie miejscowości Jevišowice, która należała do Podiebradów od 1597 r. Zachował się akt nadania. 15 grudnia 1648 książę złożył w Wiedniu przed obliczem cesarza hołd w imieniu swoim i małżonki. Dwa dni później otrzymał dokument zmieniający m.in. dotychczasowy herb księstwa oleśnickiego, poprzez dołączenie do niego herbu wirtemberskiego. 19 stycznia 1649 r. uzyskał z kancelarii Urzędu Zwierzniego we Wrocławiu oficjalny dyplom nadawczy i 26 stycznia 1649 r. książę Sylwiusz Nimrod i księżna Elżbieta Maria przyjęli hołd od stanów oleśnickich. W dniu hołdu dokonano oglądu stanu posiadania, budynków użyteczności publicznej: kancelarii, sądów, kościołów, ratusza [32]. tak rozpoczęło się panowanie nowej dynastii, nazywanej pierwszą linią śląską, linią oleśnicką lub rzadziej julijską. |
|
|
Z tego związku urodziły się dwie córki i 5 synów, przy czym 4. zdrowych synów rodziło się, co rok, w latach 1650-1653. Tytulatura książąt: Herzog in Würtemberg und Teck, auch in Schlesien zu Oels, Graf zu Mompelgart, Herr zu Heydenheim, Sternberg und Miedzibor (Książę wirtemberski, Tecku, na śląsku oleśnicki, bierutowski hrabia Mompelgardu, dynasta Heidenheimu i Międzyborza) - Herby Wirtembergów z linii oleśnickiej. Czas rządów pierwszych książąt wirtemberskich zaznaczył się korzystnie w rozwoju Oleśnicy. Byli to ludzie o dużej kulturze, także muzycznej (grali na instrumentach muzycznych), wykształceni, bywali w świecie i idący z duchem postępu. Książę Sylwiusz Nimrod chętnie przebywał wśród uczonych mężów oraz osób artystycznie uzdolnionych, z którymi prowadził dysputy. Podobno też miał zamiłowania malarskie, bo z literatury wynika, że wymieniał się Sebastianem von Rostock podarunkami, którymi były własnoręcznie malowane obrazy [32]. Współpracował z malarzami Jacobem Lindnitzem, Heinrichem Ortlobem, Johannem Baptistą Paravincinim i innymi. Wśród szlachty cieszył się poważaniem, że względu na kultywowanie tradycji szermierczych, strzeleckich, jeździeckich oraz polowań. Książę posługiwał się biegle j. francuskim, przeszczepiał na śląski grunt obyczaje dworu francuskiego, w tym modę (ilustracja z prawej) i francuskie wina (jego synowie mieli w trakcie Podróży Kawalerskiej również odwiedzić Francję). Także te negatywne - przepych i rozrzutność. Jednocześnie sprowadzał prasę, aby wiedzieć co się dzieje w Europie i innych księstwach ("Europaische Partikular-Zeitung", "Die Hamburger- und Reich-zeitung", "Leipziger Postzeitung"), miał swoich "szpiegów" na dworze we Wiedniu, sejmie rzeszy, sejmiku prowincji śląskiej [32], a nawet wsród księgarzy wrocławskich [27]. Dlatego miał swoją maksymę Omnia scire non omnia exsequi! - Alles wissen, nicht alles ahnden! Wiedzieć wszystko, nie wszystko wykonywać! W księstwie oleśnickim język niemiecki rozbrzmiewał obok polskiego, czeskiego, słowackiego i serbołużyckiego. I chociaż Polacy ulegali germanizacji - we wschodnich częściach księstwa podtrzymywali język i tradycje. Z tego względu książę Sylwiusz Nimrod uczył się nawet j. polskiego. Nauczycielem jego był Jerzy Bock, polski pastor, któremu uroczyście nadał tytuł jego nauczyciela. W tym czasie lekarzem Sylwiusza Nimroda był przyszły wielki poeta śląski i niemiecki - noszący potem pseudonim Angelus Silesius. Na dworze księcia, w fraucymerze jego żony, przebywała w tym czasie także poetka Elisabeth von Senitz (1629 - 1679), zaliczana potem do grupy "uczonych kobiet" niemieckiego baroku. |
 |
||
Książę w stroju francuskim. Obraz ten, być może, był umieszczony w zamku oleśnickim w sali jadalnej [wikipedia] |
|||
W mieście po zakończeniu wojny trzydziestoletniej pozostało jedynie ok. 50% mieszkańców. Wiele budynków było zburzonych lub uszkodzonych, a mieszkańcy ograbieni. Na traktach grasowały bandy, z którymi książę rozpoczął bezwzględną walkę. Przykładem tego było ujęcie w 1654 r. i przykładne ukaranie przez sąd M. Hedloffa. Arkebuz Hedloffa i jego czaszka trafiły do Kunstkammery na zamku oleśnickim.
Książę Sylwiusz rozpoczynał swoje rządy w trudnym okresie. Jednak w czasie swojego panowania (1649-1664) przyczynił się do odnowienia miasta oraz wzrostu jego gospodarczego dobrobytu. Potwierdził miastu w 1650 r. przywilej wyszynku piwa w okolicznych 46 wsiach, czym przyczyniał się do poprawy stanu kasy miejskiej. W 1652 r. odbudował Bramę Bydlęcą i w niej umieścił płaskorzeźbę z herbem Wirtembergów, która obecnie znajduje się w zamku książęcym. Wprowadził (wydał instrukcję w postaci książki) o porządku ogniowym, czyli bezpieczeństwie przeciwpożarowym. Superintendent Karl Ortlob wydał czytankę dla uczniów Oelsnisches Lesebuch - 1657 r. Odnowiono dzisiejszą Bramę Wrocławską. Książę rozpoczął przebudowę wnętrz zamku w stylu baroku, dążąc do przekształcenia go z budowli obronnej w pałac. W tym celu usunął w 1662 r. poza zamek m.in. stajnie i ujeżdżalnię, które umieścił poza fosą zamkową. W 1664 r. polecił odrestaurować ratusz. Istniejący przed wojną trzydziestoletnią kościółek św. Wawrzyńca, spalony przez Szwedów, nie został już odbudowany. Spalony kościół św. Mikołaja istniejący przed bramą Trzebnicką został odbudowany (1652 r.) na koszt wsi Spalice, Smardzów i Dąbrowa. Zapewne przy nim znajdował się szpital. Nie wiadomo kto i gdzie wybudował salę do gry w kręgle (balową?), o której istnieniu wspomina J. Sinapius.
 |
Sylwiusz Nimrod 1659 r. Źródło Klein U., Raff A. [24] |
Swoje władanie księstwem uświetnił w czerwcu 1659 roku wybiciem złotego owalnego medalu o wadze 6. dukatów (awers z lewej), wykonanego wg projektu wrocławskiego medaliera Daniela Vogt. Napis na nim wymienia tytulaturę księcia. jeden z medali podarował Bractwu strzeleckiemu, gdy 9 czerwca 1659 zdobył tytuł Króla Kurkowego [24]. Chcąć uzyskać dodatkowe zyski nakazał 10 lipca 1663 r. lokowałać osadę miejską na terytorium Dreske na "surowym korzeniu" obok wsi Dreske.
Kazał wydać w 1664 r. Agendę opracowaną jeszcze za czasów Karola II (1593 r.). Zawierała ona w dziesięciu rozdziałach modlitwy i formuły odmawiane w czasie komunii, ślubów, nawiedzania chorych, małżeństw, chrztu i niektórych świąt. Ponadto w rozdziałach V i VI znajdowały się przepisy administracyjne kościoła oleśnickiego. Cztery 4 lata później ukazał się jej polski przekład J. Bocka "Agenda to jest Porządek kościołów Ewanjelickich Księstwa Oleśnickiego". Pojawiają się opinie, że polski przekład także pojawił się w 1664 r., chociaż znane jest tylko wydanie z 1668 r.
Zreformował szkolnictwo i przeprowadził w księstwie gruntowne reformy kościelne - wydał w 1664 r. (ukazala się po śmierci księcia) konstytucję kościelną regulującą dokładnie życie w duchu luterańskim w księstwie. W niej napisano "o katechizmie, rejestracji wiernych i księgach kościelnych, o agendzie kościelnej i porządku ceremonii, o świętach i dniach pokuty, o kaznodziejach, cotygodniowych modłach, chrzcinach, spowiedzi, wieczerzy świętej, posługach kościelnych, odwiedzinach chorych i ich komunii, o ludności żebraczej zarówno miejscowej, jak i obcej, o sprawach małżeńskich, zapowiedziach, ślubach i narzeczeństwach, o zatrudnianiu kaznodziei i ich wprowadzaniu na urząd, o utrzymaniu księży, prawie stuły i akcydencjach, o dobrach i rachunkach kościelnych, o zabudowaniach i parcelach kościelnych oraz o domach księdza i pisarza, o pisarzu kościelnym, ale też o szkole i stanowisku miejscowego nauczyciela" [32]. W niej pkt. 2 brzmi "W całym księstwie, przy każdym kościele, ma być powołana szkoła. W szkołach tych mają uczyć odpowiedni ludzie. (...). Wszystkie dzieci, które ukończyły sześć lat mają obowiązek chodzić do szkoły. Obowiązkowa przerwa w nauce ma być w okresie żniw. Prowadzący szkołę (Schulhalter) ma prawo pobierania opłaty za udzielane lekcje". Postanowiono, że dzieci w wieku 6 do 9 lat, zobowiązane są do uczęszczania do szkoły elementarnej (W 100 lat później taki przymus wprowadzono w całych Prusach). Ale prawo to było nieskuteczne, gdyż rodzice nie posyłali dzieci do szkół. Dopiero po roku 1683 sytuacja uległa zmianie [9].
Sylviusz Nimrod, założył w roku 1652 Zakon Trupiej Czaszki. Rycerze nowego zakonu (składającego się początkowo z członków rodziny i przyjaciół) mieli poświęcić się "badaniu tajemnic Boga i natury" i kontemplacji nad celem życia zgodnie z maksymą "Vanitas vanitatum". Członkowie zakonu nosili order w kształcie krzyża, z dodanym symbolem trupiej czaszki, zawieszany na szyi na czarnej szarfie, a na codzień na lewej ręce pierścień z trupią czaszką. Po śmierci księcia zakon zaprzestał działalności. Trwały bezskuteczne próby jego wskrzeszenia przez wnuczkę w 1709 r.). Ok. 1807-1809 r. książę oleśnicki Wilhelm Brunszwicki (Czarny Książę) kontynuując cząstkowo działalność zakonu, przyjął trupią czaszkę jako emblemat tworzonego przez siebie oddziału wojskowego do walki z Napoleonem.
 |
Książę był również znawcą sztuki artyleryjsko-rakietowej i interesował się pirotechnicznymi eksperymentami. Wydał książkę "Feuerwerk". - (Sylvius Nimrod, Herzog von Württemberg u. Oels). Unterschiedene neue Arten von Künstlichem Fewerwerck, neben Kurzem begrief undt anleitung zu der Artillerie. Oels, (J. Seyffert), 1657. W książce opisano m.in. race świetlne z dodatkowymi silnikami, dwu i trzystopniowe. Książę nazywa siebie wydawcą, ale sądzi się, że był jej autorem. Prace te kontynuował jego syn Chrystian Ulryk, wdrażając pokazane w książce projekty w pokazach ogni sztucznych na uroczystościach rodzinnych (przykład). W 1655 r. podczas "Potopu Szwedzkiego" bogatsza część Polaków uciekała na Śląsk. Wtedy wsparł polskiego magnata Jakuba Hieronima Rozrażewskiego odstępując mu na pewien okres zamek w Bierutowie, także prowadził korespondencję z innymi Polakami. Jeden chciał kupić wieś na pograniczu księstwa (jako lokatę kapitału), drugi prosił o otoczenie opieką żonę przebywającą wraz całym dworem we Wrocławiu. Głównie to dotyczyło polskich protestantów [30].
Książę Sylwiusz zmarł przedwcześnie 26 kwietnia 1664 roku w Brzezince. Pozostawił księstwo liczące ok. 1700 km kwadratowych i ok. 70 tys. mieszkańców. Z prawej podobizna księcia w okresie przed śmiercią. Opis konduktu żałobnego z Brzezinki do Oleśnicy wiele mówi o szlachcie oleśnickiej, zajmowanych przez nich funkcjach w księstwie i miejscach zamieszkania. Muzykę żałobną na śmierć księcia napisał Johann Kessel.
Sarkofag Sylwiusza Nimroda przed odnową
Sarkofag Sylwiusza NImroda po odnowie
Wdowie rządy Marii Elżbiety i podział księstwa
 |
Po śmierci męża w 1664 r. Elżbieta Maria stała się regentką w imieniu swych małoletnich synów (przy udziale księcia Chrystiana z Brzegu i hrabiego Augusta z Legnicy). 5 września 1672 r. Sylwiusz Fryderyk i Chrystian Ulryk, pozostający dotychczas pod kuratelą matki, objęli rządy w księstwie, z zastrzeżeniem praw dziewięcioletniego wtedy Juliusza Zygmunta. Na skutek ich kłótni 22 sierpnia 1673 r. Elżbieta Maria w wyniku tzw. "Matczynej dyspozycji albo nienaruszalnego porządku dziedziczenia " podzieliła księstwo wirtembersko-oleśnickie między synów na trzy władztwa, Oleśnicę przyjął Sylwiusz Fryderyk, Bierutów z okręgem wołczyńskim - Chrystian Ulryk, a dzielnicę trzebnicką - Juliusz Zygmunt z siedzibą w Dreske. On dodatkowo dostał 10 000 talarów (guldenów?) na wybudowanie zamku w tej miejscowości, póżniej zwaną Juliusburg. Księstwo posiadało swoje własne prawa dotyczące dziedziczenia, m.in. uniemożliwiające sprzedaż jednej z dzielnic w obce ręce. Podział księstwa na trzy dzielnice zatwierdził cesarz dopiero 3 kwietnia 1686 r., po śmierci matki. Problemy z podziałem księstwa po śmierci Sylwiusza opisane zostały przez J.A. Pyzika. Należy nadmienić, że po 1675 r. na Śląsku habsburgskim istniało tylko jedne księstwo - oleśnickie, Wirtembergowie byli jedynym panującym rodem książęcym. W 1668 r. wydano podstawowy podręcznik dla uczniów elementarnych szkół ewangelickich księstwa oleśnickiego "Teutsches Lesebuechlein fuer die Schulen in Fuerstentum Oels" (Mała niemiecka czytanka dla szkół księstwa oleśnickiego). Należy zaznaczyć, że książęta wirtemberscy, pomimo utraty Trzebnicy (jeszcze w czasch Podiebradów), chcieli odzyskać patronat nad kościołem św. Piotra i Pawła w Trzebnicy. Elżbieta Maria nawet użyła siły wojskowej. Potem trwały próby uzyskania wpływu na mianowanie duchownych, wizytowania i kontrolowania ksiąg kościelnych. Majątek Sternberk uzyskany po Podiebradach książęta podzielili na trzy części (zdarzało się, że herb Sternberka wprowadzali do herbu Wirtembergów). W 1695 r. sprzedali dwie części i w 1700 r. trzecią. |
| Elżbieta Maria na miedziorycie Jacoba Lindnitza według rysunku Heinricha Ortloba Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, http://www.portraitindex.de/documents/obj/ 34020224/haba-24435 |
W latach 1668 -1670 Radcą Dworu u Elżbiety Marii był Daniel Caspar von Lohenstein (1635 - 1683), już znany wówczas śląski poeta, dramatopisarz i prozaik. W latach 1657-1672 grał na organach w kościele zamkowym i komponował Johann Kessel [22], którego kompozycje są ciągle wydawane i odtwarzane. W 1672 drukarnia oleśnicka Güntzela i Wätzolda wydała w czterech księgach jego utwory [15] (pięciogłosowe sonaty i canzony oraz trzygłosowe tańce), które skomponował na ślub Sylwiusza Fryderyka i Chrystiana Ulryka.
Poniżej podobizna Sylwiusza Fryderyka z monety 6-cio krajcarowej z 1674 r., Chrystiana Ulryka z monety 1. talarowej z 1681 roku i Juliusza Zygmunta z monety 1. talarowej z 1684 r.
 |
 |
 |
Sylwiusz Fryderyk |
Chrystian Ulryk |
Juliusz Zygmunt |
W 1670 r. w okresie regencji Marii Elżbiety, za pieniądze synów, wybudowano Dom Komediowy, pierwszy teatr Oleśnicy i jeden z pierwszych teatrów śląskich - mieszczący się po wschodniej stronie zamku, w mieście, obok fosy zamkowej. Pierwszym potwierdzonym źródłowo widowiskiem była sztuka pt. Recreation oder Lustspiel von der edelsten Konigin aller Tugenden, der Gedult, poświęconym matce. Niektóre ze sztuk drukowano w oficynie oleśnickiej.
Od 1684 r. Oleśnica stała się punktem przystankowym (stacja z jednym poczmistrzem) karety pocztowej na trasie Wrocław - Warszawa. Kareta kursowała dwa razy w tygodniu.
Sylwiusz Fryderyk
Sylwiusz Fryderyk był jednym z największych mecenasów kultury. Uchodził za wielbiciela sztuk pięknych, teatru i muzyki.
Chciał promować siebie poprzez medale. W tym celu starał się uzyskać zgodę cesarza na bicie monet. Powoływał się na stare przywileje Karola II, Henryka Wacława i Karola Fryderyka - Podiebradów, dopiero 2 (5) stycznia 1674 r. po uzyskaniu zgody cesarza założył mennicę i wydał pierwsze monety krajcarowe z własnym wizerunkiem. Zatrudnił w mennicy jako dyrektora kamery Daniela Guetiga, jako wardejna
Johanna Justusa Tolle,
jako mincmistrza Samuela Pfahlera [32].
Mennicę ulokowano w domu "Pod Czerwonym Wołem" (Haus zum roten Ochsen), a potem "Pod Złotym Orłem" (Zum goldenen Adler) [24]. W 1676 r. zatrudnił jako grawera stempli Johanna Neidhardta [33]. W 1677 roku jest wzmiankowany jako członek Palmorden - stowarzyszenia, które stawiało sobie za cel podniesienia statusu niemieckiej literatury, ujednolicenia i kultywowanie piękna języka niemieckiego (zamiast łaciny) i propagowanie cnót patriotycznych. Był również muzykiem grającym na violi da gamba (instrument o kształcie zbliżonym do dzisiejszej wiolonczeli) podczas dworskich uroczystości rodzinnych. Np. w dniu 11 VII 1687 roku wykonano symfonię na cześć księżnej Eleonory Charlotty,
w niej książę wystąpił jako wykonawca,
grając na tym instrumencie.
Książę nie stronił od życia politycznego - często reprezentował cesarza przy przyjmowaniu wysokich urzędników oraz przewodniczył posiedzeniom sejmowym. Książę dbał o wykształcenie dzieci księstwa oleśnickiego - w 1683 r. wydał "Książęcy oleśnicki statut niemieckich szkół miejskich i wiejskich" ("Fürstlich Oelsnische deutsche Stadt und Land schulordnung"), wprowadzający obowiązek nauki szkolnej (przymus szkolny) oraz katalog szkolny, a więc wykaz obowiązujących podręczników. Statut ten ujmował w sześciu punktach obowiązki: rodziców, proboszczów i inspektorów szkolnych, władz i posiadaczy ziemskich, nauczycieli, uczniów, szkoły wobec uczniów porzucających naukę. Wspomniany przymus szkolny dotyczył wszystkich dzieci od szóstego do dziewiątego roku życia, a osiągany był groźbą w postaci kary pieniężnej w wysokości od 6 ówczesnych groszy do pół talara. Kolejny statut wydał w 1688 r.
Jego żona - Eleonora Karolina (20.11.1656 Horburg - 13.4.1743 Wrocław - z prawej) w 1676 r. zakupiła Twardogórę za 34 500 talarów od Zygmunta Krockwitza. Rządy jej w Twardogórze trwały 36 lat (do 1712 roku) i były to dla tego miasta najświetniejsze lata. Mieszkała w nim od 1685 roku w wybudowanym wcześniej dla siebie barokowym pałacu (wg F.B. Wernera). Później okazało się, że zadłużyła księstwo na 1,5 mln guldenów. Więcej o niej, poprzez wydawane medale.
Książęta otaczali opieką wdowy po nauczycielach i kaznodziejach. Sylwiusz Fryderyk ufundował dla nich w 1683 r. - tzw. Dom Wdów, istniejący do dzisiaj w tym samym miejscu (zdjęcie z lewej), ale spalony w 1730 r. zatemi odbudowany. Był już pokazywany na starych widokach miasta (m.in. przez F.B. Wernera). On też w 1682 r. nadaje kaplicy pogrzebowej przed Bramą oławską - wezwanie św. Anny. W 1686 r. na zamówienie pary książęcej powstał piękny barokowy prospekt organowy w Kościele Zamkowym, cieszący swoim pięknem miłośników muzyki organowej do obecnych czasów. Pamiątką po mecenasach są ich herby umieszczone na zwieńczeniu prospektu. Również na tylnej stronie obrazu ołtarzowego znajduje się napis Sil Dux Wirt Oels (Sylwiusz książę wirtembersko-Oleśnicki). W 1687 r. kazał wykonać stalle książęce ustawione w prezbiterium przy północnej ścianie kościoła zamkowego (obecnie loża kaznodziejska) oraz lożę książęcą do Kościoła NMP i św. Jerzego. Jakoby w 1670 r. zaprosił na zamek oleśnicki malarza Georga Scholtza Młodszego. Nie są znane wyniki 5 -letniego pobytu malarza w Oleśnicy, oprócz obrazu kaznodziei książęcego Christiana Webera [27].
W 17 marca 1686 zmarła Elżbieta Maria Podiebrad - nestorka pierwszej śląskiej linii Wirtembergów. Z tej okazji wybito monety talarowe. Miała wspaniały pogrzeb, zachowały się, wydawane w drukarni oleśnickiej - mowy pogrzebowe. Książe Sylwiusz zmarł w 1697 r.
Chrystian Ulryk |
Chrystian Ulryk rządził w bierutowskiej części księstwa przez 24 lata. I był to dobry okres dla Bierutowa. Zanim do tego doszło uzyskał dobre wykształcenie. Ukończył Gymnasium Illustre w Tybindze, potem kontynuował naukę w Lejdzie i Hadze.
Podobnie jak ojciec, Chrystian Ulryk był mecenasem nauki i sztuki. Zgromadził dużą bibliotekę, zbierał monety, rzadkie kamienie, muszle, obrazy holenderskie i inne (w tym embriony w spirytusie), założył nawet laboratorium fizyczno-chemiczne, w którym eksperymentował. Inicjował i prowadził prace budowlane - m.in. rozpoczął rozbudowę zamku bierutowskiego. Dwupiętrową budowlę podniósł o jedno piętro i dobudował do dwóch skrzydeł odkryte galerie umożliwiające łatwiejszy dostęp do komnat zamkowych. W skrzydle południowym umieszczono m.in. bibliotekę, o którą książę dbał i ciągle uzupełniał jej zbiory. On najpewniej udostojnił herb Bierutowa trzymaczem w postaci anioła, oddając tym samym miasto pod opiekę boską. Ogrodnikiem u księcia był Georg Herbst, który napisał poradnik ogrodniczy liczący ponad 400 stron pt. Der Schlesischen Gärtners lustiger Spaziergang, wydany w 1692 r. w drukarni oleśnickiej. W oparciu o współpracę z ogrodnikiem, książęcą inicjatywę oraz własną pracę (!) powstały w Bierutowie dwa ogrody - przyzamkowy oraz większy - książęcy poza murami miasta. | |
 |
 |
Zamek w Bierutowie w połowie XVIII w.Z prawej widać ogród przyzamkowy Rys. F.B. Wernera. Własność BUWr |
Ogród książęcy za murami miasta w połowie XVIII w. Wg wg F.B. Wernera. Własność BUWr |
Książę, tak jak jego bracia wspierał bractwa strzeleckie, ale Chrystian Ulryk w młodości czynnie uczestniczył w strzelaniu "do kura" i wygrywał, czego nie omieszkał zaznaczyć w wybitym medalu. Był także, jak jego ojciec, znawcą sztuki "Fajerwerków". W tej dziedzinie był specjalistą, prowadził badania, a wyniki realizował w praktyce. Przywiązywał wagę do dworskiej reprezentacji i nie szczędził pieniędzy na wystawne ceremonie. Dlatego nie jest dziwne, że wystrzelił w powietrze setki kilogramów prochu, wyrzucając przy okazji w powietrze tysiące talarów, mogących iść na rozwój księstwa. Nie szczędził też pieniędzy na wybijanie medali, którymi obdarowywał rodzinę, innych książąt, dworzan i gości. Za jego czasów w Bierutowie istniała mennica książęca (1680-1699), w której medalierem był J. Neidhardt (jego syn, bardziej znany niż ojciec, Johann Georg urodzony w Bierutowie w 1680 r. zm. 1739 w Królewcu, to przyszły znany organista, kompozytor i teoretyk muzyki. Po studiach na krótko wrócił do Bierutowa).
Książę 4-krotnie zawierał związki małżeńskie, gdyż kolejne trzy żony umierały zbyt szybko (8-10-5 lat) i nie dawały "bezpiecznej ilości następców" (zdrowych chłopców). Przy okazji małżonki wnosiły mu znaczne, ale zawsze za małe posagi. Uroczystościom zaślubin książę poświęcał każdorazowo medal - prezentowany niżej.
 |
 |
 |
 |
Anna Elżbieta, Ślub 13.03.1672. zgon 1680 r. |
Sybilla Maria. Ślub 27.10.1683.
Zgon 1693 r. |
Zofia Wilhelmina. Ślub 7.12.1693. Zgon 1698 r. |
Zofia. Ślub 6.12.1700. Zgon 1738 r. |
Anna Elżbieta jako pierwsza żona i obarczona traumą zgonu pięciorga dzieci, doczekała się medalu pośmiertnego oraz ustanowienia stypendium dla biednych dzieci szkoły książęcej. "Stypendystów" nazywano "dziećmi Elżbiety". [3]. Po śmierci pierwszego z dzieci (1674 r.) książę przygotował kryptę "podiebradską" w kościele parafialnym w Bierutowie dla pochówków wirtemberskich i na wejściu do niej, położył nową kamienną płytę grobową. Na niej naniesiono nowy napis wspominający kryptę, jako miejsce spoczynku książąt ziębickich, oleśnickich i bierutowskich oraz nazwisko fundatora. Na przyjazd do Bierutowa 10 czerwca 1684 r. drugiej żony Sybilli Marii, księżniczki saksońsko-merseburskiej, książe urządził kosztowne Fajerwerki. Zatem w kupił w 1685 roku, za 2500 talarów posiadłość Neudorf pod Oleśnicą (od Balthasara Wilhelma von Gaffron). Tam wybudował w roku 1692 letni pałac w stylu jakoby jeszcze renesansu [18, 28] - może wg rys. Ch. Jendricha z 1692 r. Może baroku (wg rys. F.B. Wernera z 1774 r.).
 |
 |
Ogród i pałac w Sibyllenort (ob.Szczodre) wg rys. z ok. 1774 r.wg F.B. Wernera. Własność BUWr |
|
Przy pałacu wykonano ogród otoczony fosą, po której pływały łódki. Był to pierwszy ogród na Śląsku w stylu francuskim. Pałac wraz z wioską Neudorf podarował swej żonie Sybilli w 1691 r. i na jej cześć posiadłość została później nazwana Sibyllenort. Nazwy tej użyto po raz pierwszy w oficjalnym dokumencie z 25 II 1693 roku. Pałac stał się letnią rezydencją Sybilli Marii, ale w nim przebywała rzadko. Zachowała się w Szczodrem płyta najprawdopodobniej związana tym okresem (widnieją na niej zapewne litery CV i SM). Książę Chrystian Ulryk lubił kosztowne i wyszukane rozrywki, w czym dorównywała mu jego żona. Dlatego prędko zaczęło mu brakować pieniędzy. Postanowił temu zaradzić poprzez poznanie tajemnicy wytapiania złota. Podobno w Bierutowie przeprowadzał bez powodzenia żmudne i kosztowne doświadczenia.
Po śmierci Sybilli w 1693 r. książę żenił się jeszcze dwukrotnie, co jednak nie poprawiało jego sytuacji materialnej. Bywało, że nie miał nawet pieniędzy na opłacenie służby pałacowej. Dwie pierwsze żony urodziły mu po 7 dzieci. Z pierwszego małżeństwa przeżyły dwie córki. Z drugiego - dwóch synów - Karol Fryderyk i Chrystian Ulryk II. Różne zdarzenia związane z urodzinami chłopców, ślubom córek lub nawet powrotowi synów z uniwersytetu Viadrina - książę uwieczniał każąc wybijać medale. Dla trzeciej żony Zofii Wilhelminy (tylko urodziła jedno dziecko, z czwartą żoną - Zofią, nie mieli dzieci) także wybudował rezydencję, którą na jej cześć nazwano Wilhelminenort ob. Brzozowiec. Uhonorował ją też pośmiertnie jednym z najbogatszych i najpiękniejszych sarkofagów.
Dla Oleśnicy najbardziej znaną decyzją księcia było wybudowanie w 1700 roku kaplicy i krypty wirtemberskiej. Po bezpotomnej śmierci Sylwiusza Fryderyka w 1697 r. doszło do pierwszej reorganizacji przyjętego 
podziału księstwa. Chrystian Ulryk zgodnie z testamentem ojca, przejął rok później Oleśnicę. Ale nie spieszył się z przenosinami z Bierutowa. Dopiero nastąpiło to w 1700 r. (1702?). Natomiast Bierutów przejął Karol (podobizna z prawej) - syn Juliusza Zygmunta, formalnie w 1702 r. Wjechał do niego z żoną w 1704 r. Część dobroszycką rozdzielono pomiędzy oleśnicką i bierutowską.
Chrystian Ulryk po objęciu Oleśnicy, przeniósł do zamku swoje zbiory, które uzupełniły bibliotekę książęcą, gabinet osobliwości i gabinet numizmatyczny. W roku 1698 zatrudnił L. D. Hermanna, późniejszego znanego badacza przyrody, autora Maslographii, na stanowisko adiunkta ministerialnego księstwa oleśnickiego. W 1700 r. Chrystian Ulryk przystąpił do udziału w wojnie o sukcesję hiszpańską (1700-1714 r.). Wystawił na terenie Danii dwa regimenty wojska liczące 2000-2300 żołnierzy (dragoni i piechota). Aby załacić za ich ekwipunek książe zaciągnął pożyczkę pod swoje dobra na Górnym Śląsku, które kupił w 1688 r.
Dla czwartej żony, księżnej Zofii, Chrystian Ulryk już nie wybudował pałacu, lecz w 1700-1702 r. kontynuował na znacznie większą skalę przekształcenie zamku w pałac. Całe I piętro południowego skrzydła przeznaczył na pomieszczenia księżnej. Odnowiono je w modnym ówcześnie stylu barokowym. Sufity sal ozdobiono dekoracją stiukową, stropami i malowidłami. Z okresu tego zachowały się tylko stropy pokryte dekoracją stiukową w trzech komnatach skrzydła np. Herakles i centaur Nessos porywający Dejanirę. W jednej z komnat zwanej komnatą Zofii, umieszczono kominek, nad którym wdnieje medalion przedstawiający księżnę Zofię - ostatnią żonę księcia. Niestety, ksieżna tylko dwa lata korzystała z tych pomieszczeń. Po śmieci męża w 1704, jej siedzibą wdowią stał się pałacyk w Zbytowej, gdzie mieszkała do śmierci w 1738 r.
Z barokizacją komnat wiążą się również przebudowy. M.in. przebudowano i stworzono z 2-3 jedno duże pomieszczenia na II piętrze skrzydła wschodniego, w którym powiększono okna dla lepszego oświetlenia wnętrza. W nim odbywały się również różne uroczystości rodziny książęcej i przyjmowano uroczyście ważnych gości. Dla powiększenia znaczenia sali, zawieszono na ścianach duże obrazy (pełnopostaciowe), na których przedstawiono przodków Wirtembergów (zapewne pokazany wyżej pełnopostaciowy obraz Sylwiusza Nimroda pochodzi z tego zestawu). Pełniła ona także rolę sali jadalnej i teatralnej.
Po stronie południowej zamku wybudowano również budynek oranżerii i założono ogród (Lustkunst - zapewne w stylu francuskim).Książęta otaczali w dalszym ciągu opieką szkolnictwo. Gimnazjum założone przez Karola II Podiebrada rozwinął Sylwiusz Fryderyk - w 1682 r. zostaje ono wyremontowane, dodano jedną klasę i wyposażono. Christian Ulryk nakazał uprawianie nowych kierunków (taniec, fechtunek, jazda konna). W wydawanych rozporządzeniach bardzo wiele miejsca poświęcano funkcjonowaniu szkół.
Wznowiona w XVI wieku działalność wydawnicza osiąga w II poł. XVII wieku szczytowy rozwój. Istnieje zatem w Oleśnicy budynek drukarni. Tu drukowano m.in. szereg cennych druków w języku polskim m. in. M. Dobrackiego "Wydworny polityk" z 1644 r. (nauka dobrego wychowania), "Szpiżarnia duszna" z 1671 r., podręcznik dla Niemców do nauki języka polskiego - "Polnische Teutsch erklaerte Sprachkunst" z 1669 r. Adam Gdacjusz, pastor z Kluczborka, w 1687 r. drukuje w Oleśnicy "Dyszkurs o dobrych uczynkach". O zapotrzebowaniu na polskie książki do modlitwy świadczy wydana w 1687 r. książka Kaspra Neumanna - "Treść wszystkich modlenia się sposobów... z niemieckiego na polski przeniesiona przez Jana Ernesti". Także w tym okresie przybywa do Oleśnicy (1692 r.) - Jan Sinapius. Objął on stanowisko bibliotekarza w książęcym gimnazjum, a potem prorektora szkoły. W 1700 r. awansował do godności rektora i jednocześnie został nauczycielem synów książęcych - Karola Fryderyka (10. letniego) i Christiana Ulryka II (9. latka), którzy niedługo potem udali się do Frankfurtu nad Odrą i studiowali na Uniwersytecie Viadrina. Jednocześnie Sinapius opracował i przygotował do druku Olsnographię - podstawowe dzieło o historii Oleśnicy. Tu także przygotował znane heraldykom dwutomowe dzieło o genealogii i heraldyce szlachty śląskiej. Ponadto w Oleśnicy i księstwie przebywa wielu nieprzeciętnych ludzi, w tym wielu Słowaków.
W 1693 r. na Śląsku występuje plaga szarańczy, a rok później ceny żywności znacznie wzrastają. Pojawia się drożyzna. Fakt istnienia w Oleśnicy prężnego środowiska intelektualnego uzewnętrznił się również w powstaniu czasopisma regionalnego, jednego z pierwszych na Śląsku. W 1712 r. poczęto tu wydawać "Miscellanea litteraria de quibusdam ineditis historiae Silesiae scriptoribus ac operibus specimen". W 1700 r. podjęto renowację domu komediowego. Być może w tym czasie powstał w Rynku Dom Ziemstwa.
Kontynuowała działalność mennica książęca przy ul. Rycerskiej. Projektantami medali, monet obiegowych i okolicznościowych byli w niej m.in. Jan Neidhardt i Samuel Pfahler. Niżej medal który wykonał J. Neidhardt, na rewersie inicjały S. Pfahler jako mincmistrzaa. Wydano wiele medali i monet.
 |
| Awers - książe Sylwiusz Fryderyk - medalier Jan Neidhard (IN). Rewers - herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego (więcej) |
Po wojnie trzydziestoletniej następuje rozwój cechów. W tym okresie największym i najbogatszym był cech rzeźników; nie było jednak rzeźni miejskiej, każdy rzeźnik u siebie prowadził ubój. Liczny cech piekarzy ma w 1652 r. zatargi z Radą Miejską. Rada stara się ukrócić ich samowolę, zarzucając, że w czasie głodu po wojnie trzydziestoletniej podwyższali dwa razy cenę chleba i wykupywali mąkę w młynach oleśnickich. Liczny był również cech krawców; w 1672 r. dali oni pieniądze na naprawę dachu dzwonnicy kościoła parafialnego. O cechu tkaczy wiadomo, że miał 22 członków. W XVII w. zaczęła się też już zwiększać liczba szewców w mieście.
W 1700 r. wymieniono 51 sukienników, 35 rzeźników, 27 szewców, 23 krawców, 22 wytwórców płótna lnianego (tkaczy), 17 piekarzy, 11 kuśnierzy, 10 bednarzy, 9 powroźników, 9 stolarzy, 8 tokarzy, 7 szmuklerzy, 7 białoskórników, 7 rękawiczników, 6 kowali, 5 igielników, 4 grzebieniarzy, 4 mydlarzy, 3 rusznikarzy, 3 fryzjerów, 3 introligatorów, 3 rymarzy, 3 kapeluszników, 3 murarzy, 3 gwoździarzy, 3 perukarzy, 3 garbarzy, 3 siodlarzy, 3 garncarzy, 3 cieśli, 2 tkaczy adamaszku, 2 szklarzy, 2 krochmalników, 2 kotlarzy, 2 nożowników, 2 ślusarzy, 2 postrzygaczy płótna, i po jednym aptekarzu, łaziebniku, drukarzu, farbiarzu, wytwórcy grzebieni tkackich, blacharzu, guzikarzu, koszykarzu, muzykancie, drukarzu na płótnie, kopyciarzu, malarzu, młynarzu, piernikarzu, kołodzieju, kominiarzu, ostrogarzu, brukarzu, zegarmistrzu, ceglarzu, cynowniku i cukierniku. Świadczy to, że przewagę osiąga wytwórstwo sukiennicze i obuwnicze. Znanym architektem, budowniczym i stolarzem był w tym czasie Gottfried Hoffmann, który znany był z budowy kościoła łaski św. Krzyża w Miliczu (1707-1714 r.). Znani z wysokiego poziomu konstrukcji zegarów m.in. wieżowych byli zegarmistrzowie Kulbowie działający na przełomie XVIII-XIX w. Wykonali zegar wieżowy dla kościołów w Wąsoszu i Sycowie. Także i cynownicy wykazywali się wysokim kunsztem swoich wyrobów.
W mieście w każdy poniedziałek (wg. F. Zimmermanna - w soboty) odbywa się targ (w godzinach rannych mieli prawo sprzedawać tylko oleśniczanie, później przyjezdni) i cztery razy w roku wielkie jarmarki. Jarmarki odbywają się w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu, na Zielone Świątki (7 niedziela i poniedziałek po Wielkanocy), na św. Idziego (1 września) i św. Marcina (11 listopada). Mieszczanie w 1690 r wyremontowali strzelnicę znajdująca się przed Bramą Mariacką, widoczną na sztychu M. Meriana. W 1703 r. książę Chrystian Ulryk funduje ołtarz wraz z amboną i lożę książęcą w kościele NMP i św. Jerzego.
Karol Fryderyk
Chrystian Ulryk zmarł w 1704 r. Jego następcą został syn - Karol Fryderyk, który mógł przejąć księstwo w 1707 roku, tj. po tym, gdy cesarz uznał go za pełnoletniego.
Wcześniej Karol Fryderyk (10. letni) i jego brat Christian Ulryk II, o rok młodszy, pobierali nauki u Jana Sinapiusa przez okres 1,5 roku. Niedługo potem bracia udali się do Frankfurtu nad Odrą i "studiowali" na Uniwersytecie Viadrina. Karol Fryderyk był na semestrze zimowym 1704/1705 rektorem, czyli studentem wybranym przez innych studentów. Istnieje ilustracja z której wynika, że i młodszy brat także cieszył się szacunkiem wsród braci studenckiej i również był w natępnym semestrze rektorem. Potem studiowali w berlińskiej akademii rycerskiej (podobno w 1706 r.). Jednocześnie istnieją informacje świadczące o tym, że Karol Fryderyk był w latach ok. 1704 r. wymieniany jako dowódca oddziałów wojskowych z księstwa wirtembersko-oleśnickiego w trakcie wojny o sukcesję hiszpańską. Natomiast jego młodszy brat jeszcze był wymieniany jako dowódca w 1711 r. Po objęciu księstwa przez Karola Fryderyka - jego młodszy brat - zapewne zgodnie z testamentem ojca - zamieszkał w pałacu w Brzozowcu (Wilhelminenort). Tam rodziły się jego dzieci m.in. przyszły książę oleśnicki C.Ch. Erdmann.
W 1709 roku Karol Fryderyk poślubił w Stuttgarcie Julianę Sybillę Karolinę (zapewne poczętą w Oleśnicy, bo jej rodzice w Oleśnicy brali ślub i długo tutaj mieszkali) córkę Fryderyka Ferdynanda, który był ostatnim męskim potomkiem linii Wirtembergów z Weiltingen. W ten sposób próbował uzyskać prawa do Weiltingen (należy przypomnieć, że Sylwiusz Nimrod - prekursor linii oleśnickiej był synem Juliusza Fryderyka - władcy tegoż księstwa. Także on był przodkiem Sybilli Karoliny. Czyli Karol i Sybilla pozostawali w bliskim stopniu pokrewieństwa. Może za tą przyczyną nie doczekali się dzieci?). Prawa te jednak przyznano Wirtembergom ze Stuttgartu (głównej linii), z którymi książę utrzymywał dobre kontakty. Zwłaszcza w latach 1738-1744, kiedy był regentem (administratorem) tego księstwa i opiekunem małoletniego księcia Karola Eugeniusza.
 |
Karol Fryderyk na sztychu Chrystiana Wincklera z ok. 1740 r. |
Do rozwoju szkolnictwa oleśnickiego przyczyniła się też fundacja Joachima Wacława von Kospotha, generała wojsk saskich (i polskich). Funkcjonowała ona jeszcze w XX w.
W 1707 r. wielka wichura zniszczyła w mieście wiele budynków, zwaliła wieżę kościoła zamkowego i kościoła NMP. Powaliła ok. 20 tys. drzew w lasach księstwa. W 1706 r. Oleśnica stała się punktem pocztowym dla linii dyliżansowej Drezno-Warszawa. Do jej obsługi musiała powstać poczta, łączącą w sobie urząd i zajazd ze stajnią dla wymiany koni. Wtedy też książę zleca wykonanie Danielowi Sinapiusowi mapy księstwa oleśnickiego. Pierwsze jej wydanie pojawiło się w 1712 r. Na zamówienie księcia powstał w 1708 r. nowy ołtarz w kościele zamkowym.
W 1709 r. zawleczono (prawdopodobnie za sprawą handlarzy bydłem) do Oleśnicy dżumę, na którą w mieście umarło 1565 osób, a w okolicznych wsiach ok. 1695 osób. Oleśnica i jej okolice zostały otoczone wojskowym kordonem sanitarnym. Książę Karol Fryderyk w raz z rodziną schronił się w pałacyku Willhelminort (Brzozowiec). W historii Międzyborza podano, że dżuma trwała jeszcze w 1710-1711 roku.
W 1719 r. książę wydał przepisy przeciwpożarowe dla miata Oleśnicy, będące rozwinięciem przepisów z 1612 r. Portret księcia z herbem księstwa, panoramą Oleśnicy i kościołami w Trzebnicy znajduje się na plafonie schodów cesarskich na Uniwersytecie Wrocławskim). Może prawdą jest, że wspierał szkolnictwo wyższe? Wiadomo, że dbał o wykształcenie młodzieży Oleśnicy i księstwa wydając w 1711 r. rozporządzenie w tej sprawie. Pomiędzy 1720-1727 na skutek stacjonowania wojsk austriackich następuje początek rekatolizacji Oleśnicy. Za bramą Mariańską wybudowano małą kaplicę katolicką dla żołnierzy. Karol Fryderyk był niechętny katolizacji Oleśnicy i przeciwdziałał budowie kościoła katolickiego. Nie wiadomo, jaki wpływ na rekatolizację Oleśnicy (i okolic) miał brat księcia Christian Ulryk II, który w 1723 r. przeszedł w Rzymie na katolicyzm. Może z tej racji m.in. przydano mu łatkę awanturnika.
Także w strukturze przestrzennej miasta zachodziły istotne zmiany. 21 kwietnia 1730 r. wybucha olbrzymi pożar, który strawił miasto oszczędzając jedynie zamek, kościół parafialny św. Jana i kościół NMP i św. Jerzego. Spaliła się wtedy także mennica książęca leżąca przy ówczesnym Małym Trzebnickim Zaułku (ob. ul. Rycerska), Brauhaus (browar miejski) przy Zaułku Browarnianym (ob. B. Prusa) oraz Inwalidenhaus (Dom Inwalidów). Musiały to być znaczące budowle, skoro o nich wspomniano.
 |
"Miasto Oleśnica i tegoż żałosne spopielenie przez pożar". Tłumaczenie niemieckiego napisu z obrazu - Kasia Mamrot z Hamburga Źródło: Instytut Herdera |
Niedogaszone zgliszcza zapłonęły jeszcze raz 22 kwietnia 1730 r. Oleśniczanie sami na pewno nie podołaliby trudowi odbudowy miasta. Książę - Karol Fryderyk (który osobiście walczył z pożarem) wziął na siebie trud zorganizowania pomocy. Urządzono kolektę. Spotkała się ona z żywym odzewem (szczególnie w Wirtembergii i Saksonii) i przyniosła niebagatelną kwotę 100 tys. talarów reńskich. Przyczynił się do tego kościół protestancki w Niemczech, który pospieszył pomocą swym współwyznawcom w Oleśnicy. Ta suma pozwoliła rozpocząć odbudowę miasta.
Prawdopodobnie wówczas nastąpił duży remont zamku, zmieniający znacznie widok zewnętrzny skrzydła zachodniego i południowego. Karol Fryderyk sprzyjał rozwojowi kulturalnemu Oleśnicy. Na zamku pomiędzy 1730 a 1735 kapelmistrzem orkiestry był Georg Gebel młodszy (1709-1753). Dla księcia skomponował symfonię. Dalsza jego twórczość, odkrywana na nowo związana jest z pobytem w Dreźnie. Wzmiankowano, że 1733 r. jego żona Juliana Sybilla mieszkała w palacu w Szczodrem, który musiał być wyremontowany. Wtedy wykonała remont kościoła katolickiego w Domaszczynie. W 1734 r. odbudowała kościół Zbawiciela i ufundowała wyposażenie. Zmarła w Szczoderm w 1735 r.
W 1736 r. kunstkamera na zamku wzbogaciła się o zbiory przyrodniczo - archeologiczne pastora z Masłowa, związanego z Oleśnicą - Hermanna Leonharda Davida. On zapewne będący w 1698 r. dworzaninem w zamku oleśnickim oglądał zbiory w kunstkamerze i dlatego potem "zaraził się" zbieraniem wszelakich osobliwości w Masłowie, czego m.in. skutkiem było powstanie książki "Maslographia". W czasie wojny o Śląsk w 1740-42 r. działania wojenne nie omijały Oleśnicy. W roku 1740 miasto przeszło z rąk austriackich w pruskie, by następnie znowu na krótko znaleźć się w austriackich, które uczyniły poważne spustoszenia. Różnorodne potyczki, przemarsze wojsk i grabieże maruderów trwały aż do 1745 roku.
W 1740 Wirtembergowie oleśniccy wymieniani są jako właściciele pieców hutniczych w Krogulnie, która to wieś od 1688 r. do nich należała.
 |
Herb króla Prus Fryderyka II z 1742 r. z panopliami, na tarczach których widnieją nazwy miast dolnośląskich. Na drugim od lewej Oleśnica i Bierutów |
Po zajęciu Śląska, król pruski Fryderyk II Wielki - jeszcze zanim został podpisany układ pokojowy między Austrią i Prusami - wydał 26 listopada 1741 r. zarządzenie o utworzeniu powiatów (niem. Kreis) i podporządkowaniu ich starostom (niem. Landrat). Był on wybierany przez właścicieli ziemskich, ale zatwierdzany przez króla. Jego władztwo dotyczyło terenów wiejskich. Dawna struktura podziału Śląska na księstwa przestała istnieć. Księstwo przestało istnieć jako jednostka administracji państwowej, powstaje struktura powiatowa. Następuje podział prowincji śląskiej na 48 powiatów (okręgów) - powstaje powiat oleśnicki. Był on podzielony na 8 okręgów. Książęta oleśniccy stają się właścicielami ziemskim, jednak nie tracą całkowicie władzy książęcej, zostają zachowane pewne instytucje książęce m.in. sądownicze.
Pierwszym landratem oleśnickim był Adolf von Dyhrn und Schönau z Reesewitz (Radzowic), urzędujący do 1764 r. W miastach rządził mianowany przez króla komisarz (zwany też dyrektorem miasta lub radcą wojenno-podatkowym). Władca absolutny Fryderyk II nie zamierzał tolerować samodzielnych rządów mieszczaństwa. Odebrał miastom prawo wolnego wyboru ich rad i swobodnego zarządzania ich majątkiem. Radę miejską zastąpił magistrat. Burmistrz podporządkowany został królewskiemu dyrektorowi miasta, który sprawował naczelną władzę. Z wyboru wyłaniano tylko ławników i starszych cechów. Wg F.B. Wernera w 1757 r. magistrat miał następujący skład - Burmistrz, którego funkcja nosiła nazwę Consul Dirigens, następni urzędnicy w kolejności - Pro Consul, Policey Birgermeister (policyjny burmistrz), Radca senior, 3-ch innych radców i sekretarz. Werner zakończył spis "etc" co może sugerować, że magistrat liczył więcej osób (podaje się liczbę 10). Magistrat przestał być władzą miejską, a stał się urzędem państwowym. Na stanowiska byli mianowani głównie zasłużeni wojskowi - ewangelicy. Mieszczaństwo pozbawiono wszelkich praw. Obowiązywał zakaz zgromadzeń, jak również wspólnego formułowania petycji, a nawet skarg.
Książę Karol Fryderyk panował w księstwie oleśnickim tylko do 1744 roku, ustępując - jak podawał - z powodów zdrowotnych. Uważa się jednak, że decyzja była spowodowana opanowaniem prawie całego Śląska przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego i obniżeniem rangi książąt. Po ustąpieniu, Karol Fryderyk zamieszkał w Międzyborzu, a potem w Oleśnicy, gdzie zmarł 14 grudnia 1761 roku, nie pozostawiając męskiego potomka. Razem z żoną spoczywają w krypcie Wirtembergów w Oleśnicy. Ona w pięknym okazałym sarkofagu wykonanym z cyny, on w prawie zwykłej drewnianej trumnie. Karol Fryderyk był kawalerem polskiego orderu Orła Białego, który nadał mu ok. 1739 r. król Polski i elektor Saksonii. Sam książę w 1755 r. był jednym z założycieli zakonu św. Joachima, który tworzyło czternastu przedstawicieli wielkich rodów i jednocześnie wybitnych przywódców wojskowych. Dostrzegający straszne konsekwencje wojen religijnych w Europie, założyciele postanowili "aby czcić Boga; wykazywać tolerancję wobec wszystkich religii, lojalność w stosunku do innych książąt; popierać potrzeby wojska, biednych, wdów i sierot". Do zakonu należeli zarówno protestanci jak i katolicy [tłumaczenie z angielskiego Leszek Wołodżko]. Więcej
Karol Chrystian Erdmann
Po rezygnacji Karola Fryderyka i śmierci Karola bierutowskiego - doszło do zjednoczenia księstwa oleśnickiego pod rządami 29. letniego Karola Chrystiana Erdmanna syna Chrystiana Ulryka II, urodzonego w Brzozowcu (Wilhelminenort).
 |
Na medalu wydanym z tej okazji pokazano, że akt homagialny (poddaństwa) stanów oleśnickich odbył się 15 października 1744 roku, a stanów bierutowskich 8 lipca 1745 roku. Źródło: Katalog numizmatyczny P. Kalinowskiego |
W 1744 r. ulegają zmianie prawa książęce - książęta mają tylko prawa do dziedziczenia prywatnej własności, natomiast lenna nadaje król Prus i jemu przynależą prawa książęce. Książę miał nadzieję na wojskową i polityczną klęskę Prus, chociażby w trzeciej wojnie śląskiej (1756-1763), co pozwoliłoby utrzymać suwerenne, chociaż lenne księstwo. Ale te oczekiwania nie spełniły się. W 1764 r. złożył w Berlinie hołd królowi Fryderykowi II i chociaż niechętnie -podporządkował się nowej sytuacji. Być może, zasługi księcia - który był także generałem pruskim w czasie walk o Śląsk z Habsburgami, dowódcą królewskiej gwardii przybocznej, namiestnikiem Wrocławia i przyjacielem dworu duńskiego - spowodowały, że mógł zachować część praw książęcych. Zachował prawo do lenna (później jego córka Zofia Charlotta Augusta mogła nadane lenno przelać na swojego męża), tytuł książecy, prawo bicia monety i inne przywileje. Majątki książęce były zarządzane przez Kamerę książęcą, która składa się z dyrektora, zastępcy, radcy kameralnego i sekretarza. Podlega jej urząd gospodarski i leśny.
 |
Kościół Św. Trójcy wg F.B. Wernera. Własność BUW |
 |
Książę Karol Chrystian Erdmann panujący w Oleśnicy od 1744 do 1792 r. Z: worldroots.com/brigitte/ royal/wuert-e.htm |
W roku 1744 wzniesiono barokowy kościół katolicki p.w. Św. Trójcy przy dzisiejszej ul. Kościelnej (na szkicu obok). Nastąpiło to m.in. dzięki wstawiennictwu i pomocy cesarza Karola VI. W 1736 r. i potem w późniejszym okresie Oleśnicę rysował F.B. Werner.Po kilku latach tak wyglądała Oleśnica (wszystkie ilustracje z wg F.B. Wernera. Własność BUW ) - w widoku od dawnej bramy Wrocławskiej (później Oławskiej). A tak od strony Bramy Trzebnickiej (aktualnie Bramy Wrocławskiej). A tak wyglądała ok. 1774 r. Oleśnica w widoku z góry w rzucie aksonometrycznym. Po kliknięciu na jedno z 9 pól - pojawi się jego powiększenie. Na planie widać, że nie wszystkie parcele były już zabudowane po wielkim pożarze. Opis Wernera i próba tłumaczenia poszczególnych elementów planu podano tutaj. A tak wygląda Oleśnica w widoku z góry - obecnie.W 1739 r. Śląsk nawiedził sroga zima. Z tej okazji wydano nawet medal pamiątkowy. W 1748 r. plaga szarańczy atakuje ziemie księstwa oleśnickiego - 20 sierpnia nawiedza Bierutów. Pladze szarańczy jest poświęcony kolejny, niewielki medal.
Podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) miasto nie ucierpiało. Podobno cesarzowa - Maria Teresa wydała swoim dowódcom polecenie oszczędzania miasta i dlatego do miasta schroniła się okoliczna szlachta. Ale w 1760 r. 70 tys. żołnierzy rosyjskich stacjonując wiele tygodni na terenie księstwa Oleśnickiego, doprowadziło do ruiny gospodarczej wiele wsi i ich właścicieli. Ocenia się, że ta wojna przyniosła więcej szkód gospodarczych, niż wojna trzydziestoletnia. Po przejściu Śląska pod władanie Prus zachodzą poważne zmiany polityczne, które odczuwają mieszkańcy Oleśnicy. Dla mieszkańców staje sie uciążliwy wprowadzony w 1743 r. obowiązek służby wojskowej i podatek serwisowy na utrzymanie stacjonującego wojska. Major Christian von Wrede rozpoczął (1747 r.) wykonywanie map Śląska (skala 1:33 333) zwanych Kriegskarte von Schlesien. Były one tajne do XX w. i są trudno dostępne. Przedmieścia Oleśnicy z planu Wredego
Natomiast na aukcjach i w bibliotekach cyfrowych pojawiaja się inne pokazujące księstwo np.: Mapa księstwa (1744 r.)
Mapa księstwa i okolicznych ziem z 1752 r.
Rozbudowa miasta posuwała się bardzo powoli. Książę K. Ch. Erdmann po matce odziedziczył bory stobrawskie, w których początkowo polował, a potem (ok. 1748 r.) zapoczątkował budowę swojej rezydencji letniej Pokój, która z czasem przekształciła się w pełną uroku miejscowość o nietypowym rozplanowaniu i licznymi pałacami, parkami, stawami, labiryntami, ptaszarniami, rzeźbami, pomnikami, placami zabaw itp. Pokój staje się letnią stolicą księstwa. Tam przyjmował swoich znamienitych gości. Ok. 1750 roku odnawił zamek oleśnicki, w którym mieszkał jedynie zimą. Prace budowlane w Oleśnicy, Bierutowie i Pokoju prowadził w okresie 1748 - 1767 architekt Georg Wilhelm Schirrmeister. Książęcym mistrzem budowlanym był E.F.Klose, budowniczym Doring. W latach 1767-71 architektem był Baltazar Zygmunt von Barmstedt, a od 1781 r. inspektorem budowlanym był G. W. Heller - wzmiankowany w Oleśnicy jeszcze w 1799 r. Książę był członkiem zakonu św. Joachima i z racji tego posiadał order tego zakonu |
 Order św. Joachima |
 |
Książę, wzorem poprzedników, dalej uzupełniał bibliotekę zamkową. Bibliotekarz książęcy na zakupionych książkach umieszczał exlibris księcia pokazany z lewej. Od października 1777 Samuel Gottlieb Ludwig, obejął oficynę wydawniczą i wraz z zakładem otrzymał tytuł nadwornego drukarza. Rozbudował, unowocześnił, wyposażył w nowe czcionki i prowadził ją do początkowych lat XIX w. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu ma 115 jego druków z lat 1777-1800. Wiele z nich posiada także Biblioteka Drezdeńska. Drukarnia Ludwigów była związana z Oleśnicą do lat 30. XX w. Liczba mieszkańców powiększała się powoli. W 1785 r. Oleśnica posiadała ich zaledwie 3158, a więc nadal należała do mniejszych miast na Dolnym Śląsku. Prawo warzenia piwa posiadało 137 domów, prawo sprzedaży zaś ograniczone zostało do siedmiu wsi (Spalice, Boguszyce, Stepiń, Nieciszów, Bystre, Swierzna, Wieszkowice). Jarmarki większe nadal odbywały się cztery razy w roku. Oleśnica posiadała trzy gospody, z tych najlepsza podobno to gospoda Pod Złotym Orłem. O stanie rzemiosła świadczą dane zawarte w tablicy [1], [2]. Obok prosperującego nadal dzięki różnym subwencjom gimnazjum książęcego, istniały dwie niższe szkoły. |
Ekslibris księcia. Żródło |
24 XI 1742 r. ukazało się rozporządzenie króla pruskiego o Towarzystwie Ogniowym (Feuer-Societats-Reglement) plakat. Powstała specjalna instytucja o charakterze ubezpieczeniowym - Kasa Towarzystwa Ogniowego (Feuersocietatkasse). Gromadziła ona środki na pomoc dla pogorzelców, dla odbudowy zniszczonych nieruchomości. Uczestnictwo w Kasie wiązało się z obowiązkiem odpowiedniego zabezpieczenia przeciwpożarowego, przede wszystkim wyposażenia w odpowiedni sprzęt, który był pomocny w prowadzeniu akcji ratunkowej. Późniejszy edykt królewski (15.VI.1764 r. poprawiony w 1771 i 1779) nakazuje budować domy z kamienia lub cegieł.
W 1776 r. wszystkie miasta mają obowiązek ubezpieczenia od pożaru (Fryderyk II). Powstaje Towarzystwo ubezpieczeń od ognia. Rejencja wrocławska zarządza (12.XII. 1776 roku) powołanie miejskiej straży pożarnej. Magistrat zgodnie z tym musiał zakupić odpowiedni sprzęt. Nie znamy jego spisu. Natomiast w Bierutowie były wówczas: dwie pompy metalowe, 326 ręcznych pomp drewnianych, 285 drabin, 322 wiadra, 160 haków oraz cztery płozy do przewożenia pojemników z wodą. W Kasie zgromadzono sumę prawie 73 tysięcy talarów. Prawdopodobnie wieża ratuszowa stała się również przeciwpożarową wieżą obserwacyjną.
W 1779 r. wprowadzono w Oleśnicy ogólną numerację budynków wg ksiąg katastralnych. Numeracja wg ulic zostanie wprowadzona w 3 kwartale XIX wieku. W zabudowie mieszczańskiej zmieniła się technika budowy domów. Te które były budowane od podstaw, musiały spełniać wymogi rozporządzenia o konieczności wznoszenia domów z cegły i stosowania pokryć ceramicznych. Wykonane ze słomy lub trzciny pokrycia dachów, musiały być zastąpione dachówkami. Zarządzenie to było respektowane, ale wymiana trwała dość długo.
Ok. 1780 roku w mieście było 433 domy prywatne. Z tego 217 miejskich i 99 książęcych, co może świadczyło o rezydencjonalnym charakterze miasta. Z tego tylko 28 murowanych, pozostałe z muru pruskiego. Na przedmieściu było 29 domów magistrackich i 88 książęcych - z muru pruskiego. Wtedy w mieście znajdowało się 39 pustych placów pod budowę domów, na które można było uzyskać znaczną dotację. Pod koniec XVIII wieku
Oleśnica jest miastem względnie zasobnym i wzbudza zaintersowanie poprzez ciekawe budowle - przede wszystkim wspaniały zamek, cztery kościoły, ratusz, szereg
pięknych murowanych kamieniczek oraz zachowane fortyfikacje miejskie. Przy końcu wieku przez Oleśnicę
biegnie linia dyliżansowa z Wrocławia do Warszawy: na niej kursują w tygodniu
dwa dyliżansy i dwa razy kursuje posłaniec konny. Jeden kurs tygodniowo odbywa
się dyliżansem na linii do Kluczborka przez Bierutów i Namysłów. Dwa razy
posłaniec pieszy przenosi listy do Twardogóry przez Dobroszyce i do Trzebnicy.
Księstwo oleśnickie pod rządami Prus zachowało odrębność feudalną, ale i kościelną.
W Oleśnicy (1787 r.) miał swoją siedzibę Konsystorz wraz z radą. Podlegały mu
parafie - oleśnicka i trzebnicka, okręgu wołczyńskiego, a ponadto kościoły w
Twardogórze i Pokoju (letnia siedziba książąt wirtemberskich). Na terytorium
księstwa znajdowało się 55 parafii (8 miejskich i 47 wiejskich). Bezpośrednią
opiekę i nadzór nad parafiami konsystorza oleśnickiego sprawowało 12 seniorów,
których siedzibami były Oleśnica, Bierutów, Wołczyn, Twardogóra, Międzybórz,
Dobroszyce, Trzebnica, Strupina, Łosina, Psary i najprawdopodobniej Pokój.
W 1768 książę Erdmann zapisał dobra księstwa oleśnickiego córce - Zofii. Wcześniej, w 1764 r. król Prus obiecał jej narzeczonemu Fryderykowi Augustowi przekazanie księstwa oleśnickiego w przypadku wymarcia męskiej linii książąt wirtembersko-oleśnickich (matką Fryderyka Augusta była Filipina Charlotta - księżniczka Prus - stąd przywileje). Kasa miejska miała rocznie 3300 talarów reńskich dochodu, uzyskiwanego z folwarku, małego leśnictwa, cegielni i innych wpływów. Zarząd miejski składał się dyrektora, prokonsula pełniącego jednocześnię rolę syndyka, policyjnego burmistrza, podskarbiego i radcy. W służbie królewskiej pozostają: urząd skarbowy i celny; urząd podatkowy rzmiosła; urząd podatkowy Żydów tolerowanych (Judentoleranzamt); urząd pocztowy.W Oleśnicy istniał w 1785 r. książęcy rząd, który sprawował władzę w imieniu księcia. Składał się z prezesa (prezydenta), 3 radców, 2 sekretarzy, 1 rachmistrza i 2 kancelistów. Także istniał sąd książęcy (ziemski), przy którym urzędował sędzia krajowy i dwóch asesorów.
W 1763 podjął próbę stworzenia systemu szkolnictwa podstawowego, wprowadzając przymus szkolny. Za jego panowania rozwinął się też nowy typ szkoły średniej, nastawionej na umiejętności praktyczne (tzw. szkoła realna). W ramach polityki germanizacyjnej Fryderyk II w roku 1764, wydał rozporządzenie specjalnie dla powiatów na prawym brzegu Odry (w których dominowała ludność polska) nakazujący przymus szkolny oraz nauczanie w języku niemieckim w ewangelickich i katolickich szkołach wiejskich. Polscy nauczyciele i duchowni, nie znający j. niemieckiego, nie mogli zajmować stanowisk, w tym kościelnych.
Zmieniają się też stosunki narodowościowe i religijne. Występującą jeszcze w dużych zbiorowiskach (szczególnie poza miastem) ludność pochodzenia polskiego jest wypierana sukcesywnie przez ludność niemiecką - zarówno miejscową, jak i napływową. Wielu mieszkańców pochodzenia polskiego ulega germanizacji i zmienia nazwiska na niemiecko-brzmiące. Chęć polepszenia statusu wymaga kończenia niemieckich szkół i stosowania niemieckiej mowy. Wchodzą w życie 3 zakazy: udzielania ślubów osobom nie znającym języka niemieckiego, zatrudniania takich osób do służby dworskiej oraz nauki zawodu. Protestantyzm wypiera dość zdecydowanie katolicyzm. W 1754 r. ukazało sie rozporządzenie zabraniające katolikom udawania sie na pielgrzymkę do Częstochowy. W 1764 rozporządzenie ponowiono i wprowadzono surowe kary pieniężne za pogwałcenie tego prawa.
W drugiej połowie XVII w. Oleśnica jest już w zasadzie protestancka. Polacy uczestniczą w polskich nabożeństwach odprawianych przez polskich pastorów. Wiadomo jest jedynie, że w kościele NMP i św. Jerzego odbywały się polskie nabożeństwa protestanckie. Później ograniczone w związku z akcją germanizacyjną.
29 sierpnia 1769 r. król pruski zezwolił na zawiązanie tzw. śląskiego ziemstwa (Oels-Militscher Fürstentumslandschaft w skrócie nazywany Landschaft). Była to pierwsza w Europie instytucja kredytowa udzielająca właścicielom ziemskim długoterminowych pożyczek. Zaciągane kredyty uniemożliwiały wywłaszczenie szlachty śląskiej, zrujnowanej wojną siedmioletnią (1756-1763 r.).Siedziba ziemstwa oleśnicko-milickiego znajdowała się w dawnym Domu Ziemstwa Wg planu miasta z 1882 r. w budynku rynek 56, a po 1899 r. w nowym budynku przy placu Cesarskim (później pl.Wilhelma).
W 1787 r. książę Erdmann został kawalerem Królewsko-Pruskiego Orderu Orła Czarnego, a 17 sierpnia 1789 księcia Erdmanna odwiedził Król Fryderyk Wilhelm II. Spotkanie odbyło się w Pokoju, która to miejscowość miała warunki na przyjmowanie tak znaczącego gościa. W 1790 r. kapelmistrzem dworskiej orkiestry, koncertującej w Oleśnicy i Pokoju, został znany muzyk Ditters von Dittersdorf. W przewodniku turystycznym Reicharda z 1793 r. napisano, że warto zwiedzić: bibliotekę na zamku oraz kunstkamerę ze zbiorami starożytności i okazami historii naturalnej; kościół (zbór) św. Jana, kościół katolicki i słynną szkołę publiczną. Powstaje wtedy gazeta dla dzieci Wochenblatt für Kinder zur Verbesserung der häuslichen Erziehung und des Schulunterrichts. [Hrsg.: Karl Ehrenfried Günther]. Öls: Gutsch, 1783. Quartal 1-4.
Na początku XVIII w. powstał na terenie księstwa sierociniec wzorowany na sierocińcu w Halle. Ze względu jednak na wpływy w nim pietystów nie został on zatwierdzony przez cesarza i musiał być zlikwidowany. Opiekę nad biednymi roztaczały też szpitale św. Wawrzyńca i św. Mikołaja. Dom dla biednych założył w 1797 r. bogaty mieszczanin Zygmunt Wende, przeznaczając na ten cel niemałą kwotę 5500 talarów. Mieścił się on w obecnej "proboszczówce".
 |
W 1791 r. Oleśnica (i Pokój) hucznie obchodzi 50-lecie małżeństwa księcia Karola Christiana Erdmanna. Po wygaśnięciu pierwszej śląskiej linii (dynastii) wirtemberskiej w 1792 r. - Oleśnica, za zgodą króla Prus przeszła w ręce księcia brunszwicko-lüneburskiego (niekiedy piszą - księcia von Braunschweig-Wolfenbüttel), męża Zofii Charloty (sposób przejścia pokazuje Z. Podurgiel). Formalnie następuje to w 1795 r. Część ziem stanowiących własność Wirtembergów - w szczególności miejscowość Pokój nie wchodzi w skład lenna i dlatego nie przejeli ich Brunszwikowie. W dalszym ciągu pozostaje własnością Wirtembergów - jej drugiej śląskiej linii, której prekursorem był książę Eugen Friedrich Heinrich Wirtemberg (Wirtembergowie z trzeciej śląskiej linii pozostaną w Pokoju aż do 1945 r.). Książę Eugen chociaż rezydował w Pokoju, często bywał w Oleśnicy, gdyż łączyły go kolejnym księciem oleśnickiem zamiłowania muzyczne i teatralne. Na pięknym dyplomie czeladniczym nadanym słodownikowi oleśnickiemu przez księcia Karola Christiana Erdmanna już znalazł się (z lewej strony, częściowo przesłonięty przez założony papier) herb Brunszwików (biały koń na czerwonym tle), razem z herbem księstwa oleśnickiego i herbem żony księcia (lew wspięty na tylnich łapach). Czyli za swojego życia książę Erdman wiedział, że Fryderyk August zostanie jego następcą. Książę Erdmann zmarł 14 grudnia 1792 r. W 1719-1720 r. w Borowej pod Oleśnicą przebywał Johann Christian Günther - poeta, który w podręcznikach literatury niemieckiej jest określany jako poprzednik J. W. Goethego. |
Skan miniatury z postacią księcia Erdmanna z lat po 1780. |
Literatura:
https://www.olesnica24.com/artykul/21091,sa-pieniadze-na-renowacje-sarkofagu-ksieznej
Widoki monet z:
Kalinowski P. Monety książąt oleśnickich. Katalog. Kalety 2008
http://www.dcatalog.de
http://www.ggn.pl
http://www.wcn.pl
https://www.kuenker.de/de
https://www.sixbid.com/
Genealogia wirtembergów
- http://genealogy.euweb.cz/wurttemb/wurtt3.html
Warto przeczytać - http://opolskie.parki.org/pokoj/sciezka/
http://maestro.net.pl/document/rozne/Weber.pdf
http://www.altesses.eu/princes243.php
https://pt.wikipedia.org/wiki/Carlos,_Duque_de_W%C3%BCrttemberg-Bernstadt -portret Karola Dobroszyckiego
Notatki:Od 1782 r. Ernst hrabia von Dyhrn, Direktor der Oels-Militscher Fürstentumslandschaft, który zredagował i wydał podręcznik "Kurze Anleitung zu der Teichwirtschaft" ["Krótkie wprowadzenie do gospodarki stawowej".]. 5 maja 1792 urodził się w Oleśnicy Carl (Karl) Heinrich Zöllner - pianista, organista i kompozytor, syn organisty w kościele zamkowym. Koncertował m.in. w Warszawie. Formy ordynacji
Herbst, Georg: Des Schlesischen Gärtners Lustiger Spaziergang / Oder nützlicher Garten-Discurs. Darinnen gründlicher Bericht zu finden / welcher Gestalt 1. Obst-Gärten / 2. Küchen-Gärten / 3. Wein-Gärten / 4. Blumen-Gärten und 5. Medicin-Gärten Mit Lust und Nutzen anzurichten / und mit gehöriger Arbeit zu erhalten seyn. Aus langwieriger eigener Erfahrung mit grossem Fleiß in fünff Theile zusammen getragen / auff unsere Landes-Art gerichtet / und allen Liebhabern der Gärtnerey zu Liebe verfertiget von Georg Herbsten.
Oelß: Bockshammer 1692. 445 [vielmehr: 431] S.
http://www.slub-dresden.de/sammlungen/digitale-sammlungen/werkansicht/cache.off?tx_dlf%5Bid%5D=22563&tx_dlf%5Bpage%5D=1&cHash=2bcbdeffae91660db21cf65a6554d900 - fewer-ordunghttp://www.slub-dresden.de/sammlungen/digitale-sammlungen/werkansicht/cache.off?tx_dlf%5Bid%5D=22705&tx_dlf%5Bpage%5D=5&tx_dlf%5Bpointer%5D=0&cHash=14e82fc65b8bbfc5c2a7a1e5f9299b07
http://worldroots.com/brigitte/b19a_index.htmlPowrót księcia z Danii
Życiorys. Pochówki - http://www.worldhistory.de/wnf/navbar/wnf.php?oid=9931&sid=12a12f8c9509c52bb6c5597054731037 - moje ilustracje, herby
