Wojsko w Oleśnicy

Brak jest informacji o jednostkach wojskowych, które mogły stacjonować w Oleśnicy przed zajęciem jej przez wojska pruskie. Prawdopodobnie okresowo były kierowane do miasta wojska cesarskie w trakcie licznych wojen. Dłużej stacjonowała jednostka kawalerii austriackiej. Jednak władze miejskie przyjmowały wojsko niechętnie, gdyż musiały im zapewnić utrzymanie (szerzej, o kłopotach z tymi wojskami pisano w Kronice miasta Namysłowa).

Dopiero państwo pruskie zapewniło częściowe utrzymanie wojsk z podatków. Wprowadzono bowiem w miastach podatek tzw. serwisowy. Z niego opłacano zakwaterowanie i utrzymanie wojska (na Dolnym Śląsku armia liczyła 35 tys. żołnierzy). Początkowo z powodu braku koszar wszyscy żołnierze byli zakwaterowani w salach miejskich, gospodach i mieszkaniach prywatnych. Było to źle przyjęte przez niektórych mieszkańców. Natomiast wielu było zadowolonych, gdyż uzyskiwało dodatkowy dochód za wynajmowanie kwater i stajni dla koni. Niektóre grupy rzemieslników (siodlarze, krawcy, szewcy itp.) miały stały dochód. Także zadowoleni byli karczmarze, u których żołnierze się żywili i bawili.

Po 1740 r. wprowadzano zasadę, że przy budowie domu należy przewidzieć "izbę huzarską", czyli kwaterę dla huzara oraz stajnię dla konia (izby "grenadierskie" - najczęściej znajdowały się na poddaszu). Regimenty zostały przeniesione do miast. Każdy regiment otrzymywał okręg terytorialny, w którym prowadził zapisy rekruta. Od 1721 r. chłopi mieli obowiązek służby wojskowej. Państwo, by ułatwić pracę systemowi, zostało podzielone w latach 1733-1735 na kantony. Każdy obejmował 5000 gospodarstw. Tak więc poborowi z Oleśnicy i okolic, mogli służyć w jednostkach stacjonujących w mieście. Była to jedynie teoria, bowiem jednostki ciągle brały udział w walkach i były często przerzucane do innych miejsc postoju. Każdego roku ustalano ilość mieszczan i chłopów z powiatu oleśnickiego do przymusowej służby wojskowej, którą wprowadzono w sierpniu 1743 r. Szlachta również została zmilitaryzowana. Synowie szlacheccy mieli obowiązek służby jako junkrzy lub chorążowie.

Z czasem zamieszkiwanie żołnierzy w prywatnych domach było źle widziane przez dowódców, gdyż obniżało dyscyplinę i utrudniało szkolenie. Zaszła potrzeba budowy koszar. Obowiązek ten spoczywał na władzach miasta. Jeśli miasto ociągało się z budową koszar - dowódca groził opuszczeniem miasta. Taki szantaż przynosił zawsze skutek - rozpoczynano budowę koszar (tak było w Bierutowie). Nie wiadomo, czy podobnie było w Oleśnicy. Czy miasto stać było na wybudownie tej ilości koszar? Być może, że na ten cel uzyskano także dotacje państwowe.

Dopiero wybudowanie koszar w miastach sprawiło, że wojsko stało się "zadomowione" i dobrze widziane w każdym mieście jako duży "zakład" zatrudniający mieszkańców, dokonujący zakupów żywności i wyposażenia. Przy czym były to już zakupy hurtowe i nie zawsze towary pochodziły z małych miejscowości. Bogaciły się bardziej hurtownie w wielkich miastach. W budżecie miasta liczyły się wpłaty za dzierżawę obiektów i terenów. Wojsko wpływało na rozwój miasta (budowę dróg, utworzenie duszpasterstwa, kościoła garnizonowego, służby medycznej, poligonów, strzelnic itd.). Garnizon zwiększał rangę i prestiż miasta oraz zapewniał pewnego rodzaju rozrywkę (liczne parady wojskowe, wizyty koronowanych głów, koncerty orkiestry wojskowej itp.). Jednocześnie garnizon stanowił oddzielną gminę, wyjętą spod prawa miejskiego i sądownictwa miejskiego. Dowódca garnizonu miał wysoki prestiż dorównujący burmistrzowi. Jednocześnie pełnił nieformalnie nadzór nad władzami masta. Na przykład - przekazywał na ich temat oraz spraw gospodarki, policji itp. meldunki, które trafiały do najwyższych urzędników w prowincji śląskiej. Mógł nawet aresztować urzędnika miejskiego za rażące naruszenia jego obowiązków. Sprzyjało temu urządzanie odwachów (aresztów wojskowych) w gmachu Ratusza - jak w Oleśnicy.

1701-1703 - Brak jest informacji, gdzie były formowane oddziały wojsk nazywane "wirtembersko-oleśnickie", liczące ok. 2000 żołnierzy i biorące udział w wojnie północnej na terenie Danii. W 1702 r. dowodził nimi płk J. P. Bonar. W późniejszym okresie, w bitwie pod Blenheim w 1704 roku, gdy Chrystian Urlyk chorował i w 1704 zmarł, zastąpił go małoletni Karol Fryderyk. Wtedy podano, że liczba dragonów wynosiła łącznie ok. 1600. Württemberg-Ols Dragoons, Carl Friedrich, Herzog von Württemberg-Ols: two squadrons of ten companies, 589 men i three squadrons of ten companies, 1,007 men. W 1709 r. dowodził nimi (tylko formalnie) małoletni Christian Ulrik of Württemberg-Oels. W 1714 r. jednstki te zostały rozwiązane. Poniżej pokazano kolory tych mundurów. Niewykluczone, że któryś z tych mundurów mógł mieć mały oddział żołnierzy stacjonujący w Oleśnicy, mający funkcje reprezentacyjno-porządkowo-wartownicze.

1720 - 1727 - Stacjonuje w Oleśnicy oddział wojsk austriackich cesarza Karola VI. Prawdopodobnie w liczbie 1-2 szwadronów. Ogólne dowództwo sprawuje gen. baron von Welczek (ród pochodzący z okolic Zabrza, wcześniej nosił nazwisko Wilczek). W 1727 r. dowodzi garnizonem (lub tylko przybywa wykonać misję wybudowania kaplicy katolickiej i obsadzenia w niej księdza) kapitan Konrad von Berschneider. Obecność katolickich wojsk zapoczątkowała rekatolizację Oleśnicy.

1742 - 1744 [?] Regiment Dragonów nr 2 (pruski)
1758 - Wolny Husarski-Regiment księcia Lubomirskiego (pruski)

1743 - 1756, 1763 - 1794 ( 1778 - 1799) - Stacjonuje Regiment Huzarów nr 4. Uzbrojony był na wzór polski w broń drzewcową. Nazywany był regimentem ułańskim. W Oleśnicy zakwaterowano 3. szwadron i sztab regimentu. Dowódcą regimentu po 1781 r. i po 1797 r. m.in. był generał-leutnant książę Eugen Friedrich Heinrich Wirtemberg (rys. Von Herbert Knötel d. J). Liczył on ok. 1300 oficerów, podoficerów i żołnierzy. Zachowały się akta chrzcin i małżeństw 1784-1808 r.). Wcześniej - 1753-1755, 1764-1795. 1796-1806 w Bierutowie. W zaraniu powstania, regiment składał się Polaków, polskich Tatarów i przedstawicieli innych narodowości (najczęściej Słowian). Inne szwadrony stacjonowały m.in. w Trzebnicy (tam były znane z burd), Sycowie, Dobroszycach, Międzyborzu, Twardogórze, Regiment poddał się wojskom Napoleona w bitwie pod Jeną.

1796 - 1806 Stacjonuje w Oleśnicy Regiment Huzarów nr 3 pod dowództwem płk Augusta Wilhelma von Pletz (wcześniej - od 1743 r. szwadrony stacjonowały m.in. w Bierutowie, z przerwami aż do 1806 r.). Poszczególne szwadrony (było ich 9) stacjonowały także w Dobroszycach, Międzyborzu, Twardogórze, Sycowie, Trzebnicy i innych miastach. Łącznie liczył ok. 1350 oficerów, podoficerów i żołnierzy. Regiment ten poddał się wojskom Napoleona w bitwie pod Jeną w 1806 r.

Wspomniany w 1798 r. i w 1805 r. jako stacjonujący w powiecie oleśnickim 1 Regiment Kirasjerów. Poszczególne szwadrony stacjonują w Sycowie, Bierutowie, Dobroszycach, Psim Polu i innych okolicznych miastach. Regiment poddał się wojskom Napoleona w 1806 r.

1797 - stacjonował jeden szwadron "czarnej jazdy" księcia Fryderyka Wilhelma Brunszwika.

Po 1807 r. wojsko miało składać się z armii stałej, z obrony krajowej (landwehry) pierwszego i drugiego rzutu oraz z pospolitego ruszenia (landsturmu).

1807-1812 - stacjonuje w Oleśnicy szwadron (pozostałe w Górze, Żmigrodzie i Gliwicach) 2 Śląskiego Regimentu Ułanów. Po walkach w Rosji niedobitki wracają i stacjonują w Sycowie. Zachowały się akty chrzcin, małżeństw i zgonów 2 śląskiego Regimentu Ułanów stacjonujących w Oleśnicy. Na zdjęciu pruski towarzysz ułański z regimentu ułanów im. cara Aleksandra III. Słowo "Towarzysz" było w Niemczech zapisywane najczęściej z błędami. W jednostach ułanów pruskich, saksońskich i innych przyjęło się zniemczone polskie nazewnictwo części wyposażenia.

1808 - 1809 - Stacjonuje 4-ty szwadron 1-go śląskiego Regimentu Huzarów. Huzarzy chcieli kontynuować tradycje Regimentu Huzarów nr 4. Ale na to nie zgodziły się władze, pamiętając o poddaniu się jednostki wojskom Napoleona. Później (ok. 1850 r.) ponownie pojawia się nazwa "Regiment Huzarów nr. 4". Czy kolejny władca przebaczył?

1808-1809 - W Nachod (w Oleśnicy nie było nadmiernie ochotników) formowany jest oddział wojsk liczący później ok. 2000 żołnierzy i noszących czarne mundury. Wyposażył je za pożyczkę pod zastaw księstwa (a może tylko części bierutowskiej?) książę brunszwicko-oleśnicki Wilhelm. Jednostki te nosiły nazwy brunszwicko-oleśnickie. Zarówno książę (bohater narodowy) i ta jednostka - są ogólnie znane w historii Niemiec. Nawet układano pieśni, gdzie wymienia się czarnych huzarów, księcia i Oleśnicę.

W 1812-1813 r. w Oleśnicy stacjonuje szwadron Wschodniopruskiego Regimentu Kirasjerów pod dowodztwem pułkownika von Tarnowskiego.

W 1813 r. powiat oleśnicki wystawia w ramach I Korpusu Pruskiego (szefem sztabu był płk. Karol Henryk Zielinsky) 3. Batalion Landwery (dowódca mjr von Rekowski) 13 Śląskiego pułku Piechoty oraz 2. Batalion (dowódca mjr von Fischer) 6 Śląskiego Pułku Landwery. O tym pułku wspominano jeszcze w 1816 r.

1819 - 1823, 1850 - 1860 stacjonuje Regiment Huzarów nr 4 von Schilla (1 Śląski) z Oławy. Sztab i 2. szwadron w Oleśnicy. Pozostałe w Bierutowie, Oławie i Namysłowie.

Począwszy od 1819 r. jednostki oleśnickie wchodziły w skład 11 dywizji, która należała do 1919 r. do VI korpusu Armii Niemieckiej.

W 1830-1867 r. w Oleśnicy stacjonuje sztab i powoływani są okresowo żołnierze 2 Batalionu 10 Regimentu Landwehry. Uzbrojenie dla nich jest przechowywane w arsenale. Do regimentu należał lub występował dodatkowo eskadron do obsługi arsenału, magazynu prochu i lazaretu. Nie wiadomo, gdzie wówczas znajdowały się wymienione magazyny i lazaret.

W XIX w. wojsko miało swoje posterunki przed każdą bramą miejską. Mogło kontrolować wchodzących.

W 1850 r. Oleśnica zostaje ogłoszona miastem garnizonowym. Wzrasta ranga miasta. Oprócz jednostek "bojowych", w okresie kolejnych kilkunastu lat pojawiają się jednostki i administracja wojskowa zabezpieczająca ich istnienie (zaopatrzenie w prowiant, opiekę lekarską, duszpasterską, utrzymanie koszar itd.) i pobór do wojska. Oleśnica w 1862/1863 r. liczy 6500/6497 mieszkańców z tego 844/861 żołnierzy. Czyli ponad 13 procent mieszkańców stanowią wojskowi.

Regiment Dragonów wchodził początkowo w skład 11 pruskiej Brygady Kawalerii z Wrocławia, a wszystkie jednostki wchodziły w skład VI Korpusu Armijnego mającego siedzibę także we Wrocławiu. W okresie późniejszym jednostki oleśnickie podlegały pod VIII okręg wojskowy we Wrocławiu.

Natomiast poszczególne eskadrony Regimentu Dragonów stacjonowały w czterech miastach, W Oleśnicy rozmieszczony był sztab regimentu i I oraz IV eskadron, II eskadron w Kluczborku, III w Bierutowie, V w Namysłowie.

Z poległymi dragonami w wojnie prusko-niemieckiej w 1871 r. był związany pomnik stojący przed kościołem zamkowym.

Powstawanie jednostek bojowych, pomocniczych i instytucji wojskowych po 1850 r.
W latach 1860-1919 istnieje Dowództwo garnizonu, Jednostka zaopatrzenia, WKU, Dowództwo wojsk zapasowych.

W czasie I WŚ w Oleśnicy istniały obozy jenieckie - prawdopodobnie dla żołnierzy rosyjskich. W sali gimnastycznej ob. Gimnazjum nr 1 znajdował się lazaret dla jeńców.

W 1920 r. powołano Regiment Kawalerii nr 8 na bazie kilku jednostek. Sztab umieszczono w Oleśnicy. Wkrótce (po 1923 r.) sztab zostaje przeniesiony do Brzegu, razem z niektórymi eskadronami. Zapewne jeden eskadron pozostal w Oleśnicy.

W 1934 r. w Oleśnicy zaczął stacjonować 1. batalion 49. Pułku Piechoty z Wrocławia (4 kompanie i sztab pułku). Trzy kompanie stacjonują w byłych koszarch Batalionu Jegrów, a 4. kompania i sztab pułku wspólnie z jednym eskadronem kawalerii 8. Regimentu w byłych koszarach Regimentu Dragonów.

W 1939 r. garnizon oleśnicki liczył 1727 żołnierzy, a wraz z Oddziałami Pracy Rzeszy - 2134 osób [wg 2. s.191].

We wrześniu 1939 r. jednostki bojowe odchodzą na front. Już 26 sierpnia po opuszczeniu koszar przez Regiment Kawalerii nr 8, powołano w koszarach Regiment Szkolny Kawalerii nr 8 (ma on w swoim składzie szwadrony kawalerii i rowerowe). Marek Włodarczyk z Oławy dostarczył mi ksero książki o tym regimencie.

Jesienią 1943 r. Oleśnica staje się również bazą szpitalną. Przygotowano sale szpitalne w szkołach, fabrykach, salach widowiskowych itp. Mogły pomieścić podobno 1700 łóżek. Opieką nad rannymi zajmowały się (oprócz zawodowych pielęgniarek i wolontariuszek z Czerwonego Krzyża) również siostry zakonne. Łącznie 90 pielegniarek udzielało pomocy rannym, głównie z frontu wschodniego [wg 2 s. 191].

Podobno w 1944 r. zaczyna stacjionować w byłych koszarach jegrów 332 szkolny (zapasowy) pułk grenadierów pancernych.

W 1872 roku rozpoczęto budowę koszar dla 1. eskadronu Regimentu Dragonów Nr 8 przy Nachodstrasse (obecnej ul. Lwowskiej), w dawnym miejskim folwarku. W 1876 roku rozpoczęto budowę koszar dla Regimentu Jegrów Nr 6 przy obecnej ul. Wojska Polskiego. Najpewniej Koszary przy ul. Lwowskiej i koszary Regimentu Jegrów wybudowało miasto i dlatego budynki stanowiły jego własność. Dało to potem możliwość przeznaczenia opuszczanych koszar na cele cywilne.

Widokówka z okresu po 1905 r. Na pierwszym planie widać obiekty kwatermistrzowskie (łącznie 4 budynki)
dalej budynki koszarowe. Źródło Allegro.pl

Budowa koszar była finasowano przez miasto - koszt 1 450 000 marek. Projektantem ich był znany architekt August Menken (informację o projektancie odnalazł Krzysztof Kowalski).

Ok. 1905 r. miasto wybudowało dodatkowo budynki jednostki zaopatrzenia i kasyno oficerskie. Był to więc kompleks kilkunastu budynków (dodatkowo stajnie, magazyny itp.). Przez okres 43 lat koszary były zajmowane przez wojska niemieckie.

Od 20 września 1908 rozkazem cesarza na funkcję szefa jednostki została wyznaczona Jego Cesarska i Królewska Wysokość księżna Cecylia - od 1905 r. żona następcy tronu.

Czerwiec 1910 r. Poligon w Cieślach. Księżna Cecylia przyjmuje paradę Regimentu z okazji
50 lecia istnienia jednostki. Inne ujęcie Była to wielka uroczystość z udziałem setek
zaproszonych gości. Fot. M. Herden. Źródło www.mau-ak.de

Księżna poważnie traktowała swoją funkcję i stąd potem jej częste jej wizyty w 8. Regimencie. Szczególną uroczystością była 50. rocznica powstania regimentu w 1910 r.

Księżna Cecylia na wspólnym zdjęciu z oficerami regimentu (fragment) przed budynkiem koszarowym.
Po jej lewej ręce -dowódca regimentu, dalej jej mąż - następca tronu. 13.01. 1910 r.
Fot. M. Herden. Źródło ebay.de


Na placu koszarowym przed paradą w 1910 r.Księżna Cecylia ubrana w mundur jednostki dragonów spotyka się z władzami powiatowymi i miasta (w kapeluszu chyba burmistrz Kallmann) Widać, że była ona stosunkowo wysoka. Z tyłu stoi następca tronu. Fot. M. Herden. Źródło A.F.

Księżna przyjmuje paradę. Stoi na trawniku jako pierwsza. Za nią stoi dowódca regimentu,
za nim mąż - następca tronu. Piętrowy budynek z lewej to ujeżdżalania. Niższe budynki
z lewej i prawej to stajnie. Fot. M. Herden. Źródło Adam Fedorowicz

Po 1920 r. w koszary przejmują pododdziały 8. Regimentu Kawalerii i stacjonują w nich do czasu przeniesienia do Brzegu. Dalsze losy koszar i jednostek w niej stacjonujących nie zostały jeszcze dobrze poznane. Na planie miasta z 1928 r. koszary oznakowano jako "koszary 8. Regimentu Kawalerii".

Widokówka z 1929 r. pokazujące wejście do koszar z napisem Koszary Kawalerii,
co mogłoby wskazywać, że jakieś eskadrony tej jednostki znajdowały się w Oleśnicy. Źródło Adam Fedorowicz

Po 1935 r. koszary zajęło dowództwo i jedna kompania 1. Pułku Piechoty z Wrocławia. Być może, że w 1936 r. piechota opuszcza koszary. Kto je później zajmuje - nie wiadomo. Prawdopodobnie eskadron 8. Regimentu Kawalerii. Nie wiadomo, kiedy budynek byłego I eskadronu dragonów został znacznie wydłużony. Być może nastąpiło to w latach 1936-1943.

W 1944 r. w koszarach rozmieszczono niemiecki lazaret frontowy. Po zajęciu Oleśnicy przez Armię Czerwoną koszary zajęto także na lazaret i jednostki. 15 września 1945 r. w Oleśnicy powstaje Rejonowa Komenda Uzupełnien licząca 20 zołnierzy z Komendantem mjr F. Kasprzykiem. Rosjanie przydzielają im budynek przy ul. 15 grudnia 22 ( przed 1945 r. tam też był niemiecka RKU). W kwietniu 1950 r., przybył do Oleśnicy 7. Batalion Budowlany. Zatem nastąpily znaczne przebudowy koszar (stajnie na garaże) i rozbudowy (dobudowano garaże, stacje remontowo-diagnostyczne i zaopatrzenia w paliwo). Po 1993 r. koszary opuszcza WP i zajmują je szkoły, ośrodek kształcenia nauczycieli i inne cywilne instytucje. Niektóre budynki (uznane jako zabytkowe) niszczeją, piękna stołówka uległa spaleniu. Potem spalono b. budynek sztabowy.

Koszary 1 eskadronu i MGAbt Nr 8
Autor wiedział o istnieniu tych koszar z czasopisma Oelser Heimatblatt i poszukiwał ich przez kilka miesięcy. Dopiero zdjęcie z poniższej widokówki pozwoliło na rozpoznanie budynku koszarowego.

Budynek koszar 1. eskadronu Regimentu Dragonów nr 8. Źródło Jacek Kamiński

Koszary zostały wybudowane przez miasto w 1872-1873 r. dla 8. Regimentu Dragonów, początkowo stacjonował w nich 1 eskadron. Mieściły się one przy Nachodstrasse 10. Nazwa ulicy była związana z bitwą pod Nachod w 1866 r., w której 8. Regiment Dragonów odznaczył się, zdobywając austriacki sztandar (nawet dlatego krótko był nazywany Nachodregiment).

Szerzej historia budynku. Obok koszar znajdował się budynek ujeżdżalni. Ten budynek zajmował 1. eskadron do 1902-1904 r., zatem przeniósł się do nowych koszar przy ul. Wojska Polskiego. Następnie budynek i otoczenie zostały przebudowane dla potrzeb oddziału karabinów maszynowych (MGAbt nr 8), wchodzących w skład Batalionu Strzelców nr 6 od 1900 roku. Jednostka ta istniała do roku 1919. Od 1922 r. budynek przejmuje miasto (istniała w nim m.in. biblioteka ludowa). Po 1945 r. budynek został przeznaczony do zamieszkania.

Lazaret wojskowy
Niżej na widokówce z 1921 r. pokazano Lazaret wojskowy. Przez dłuższy czas trwało poszukiwanie miejsca jego rozmieszczenia. Więcej o tym poszukiwaniu Zobacz również Lazarety wojskowe

Źródło Adam Fedorowicz

Obecnie byłe kasyno jest własnością prywatną i niekiedy jest wykorzystywane jako restauracja. W parku przykasynowym odbywały się 2-3 razy w roku spotkania z okazji różnych świąt. Od kilku lat budynek i otoczenie nie jest użytkowane. Zazwyczaj budowle nieużytkowane popadają w ruinę. Czy to grozi temu pięknemu pałacykowi i dawnemu parkowi?

Koszary Regimentu Kawalerii nr 8
Jednostka ta mająca w swoim składzie początkowo 5 szwadronów z różnych rozformowanych regimentów, istniała w Oleśnicy od 1920 r. Mieściła się w byłych koszarach dragonów. Po 1923 r. jednostkę dyslokowano, w końcowym rezultacie do Brzegu, zapewne w Oleśnicy pozostał jeden eskadron. Budowę koszar dla Regimentu Kawalerii rozpoczęto po 1934 r. Poczynając od 1935 -1936 r., czyli po wybudowaniu poszczegółnych budynków koszarowych, szwadrony zaczęto przenosić ponownie do Oleśnicy. W 1937-1938 r. regiment uzpełniono do stanu 8 eskadronów, w tym 6-ty, 7-my i 8-my eskadron rowerowy. Później (1939 r.?) 9-ty eskadron przeciwpancerny i 10-ty eskadron ciężkiej kawalerii. Informacje te zawdzięczam Pawłowi Kukurowskiemu. Szwadrony rowerowe trafiły do wcześniej omawianych koszar Jegrów. Jednostka miała zadanie wyszkolić i zmobilizować na wypadek wojny oddziały rozpoznawcze dla dywizji swojego okręgu wojskowego oraz dla dywizji rezerwowych. W ramach mobilizacji w 1939 r. jednostka wystawiła Oddziały Rozpoznawcze (każdy w składzie szwadronu kawalerii, szwadronu rowerzystów i szwadronu broni ciężkiej) dla 8, 18, 28 Dywizji piechoty oraz rozpoznawczy szwadron kawalerii dla 62 Dywizji piechoty (rezerwowej) 2. fali. W czasie wojny szkolono w nich Zapasowy Regiment Kawalerii nr 8. Marek Włodarczyk przekazał mi skan książki o historii tej jednostki. Z treści książki wynika też, że należy zmienić propagandową historię Oleśnicy z okresu 23-25 stycznia 1945 r. (opisano w niej m.in. udział żołnierzy tej jednostki w walkach w obronie Oleśnicy w styczniu 1945 r.).

Część budynków koszar. Z prawej budynek kasyna oficerskiego. Dalej budynki koszarowe.
Z lewej niewidczne stajnie, z prawej niewidoczne budynki sztabowe

Jeden z bloków koszarowych. Nad każdym wejściem znajdowała się płaskorzeźba herbowa

Koszary pokazane powyżej nazywano nazwiskiem Richthofena (Richthofenkaserne - być może od nazwiska znanego generala) lub Ludendorffa - od nazwy ulicy, przy której istniała. Z różnych oficjalnych dokumentów wynika, że nazwa tej ulicy nadana po 1935 r. nie przyjęła się i dalej była używana poprzednia - Buselwitzerstrasse.

Na zdjęciu widoczne budynki dowództwa i kasyna. Dalej znajdowały się budynki stajenne (plan koszar wg mapy z 1939 r.). Po 1945 r. zajęta przez WP. M.in. dla szkolnictwa wojskowego. Historia szkolnictwa lotniczego. Obecnie do koszar wróciło ponownie wojsko.

Strzelnica
Strzelnica i poligon powstały przed 1772 r. w okolicach Spalic (znaleziono tam monety z tego okresu - informacja pochodzi od Mateusza Błaszczyka). Zalążki strzelnicy powstały najpewniej w okresie istnienia garnizonu austriackiego. Umiejscowienie strzelnicy widoczne jest na mapie okolic Oleśnicy - mieściła się za Spalicami, przy drodze prowadzącej do Ostrowa Wlkp. Miała początkowo 3, a potem 4 tory strzeleckie odgrodzone drzewami. Obok znajdował się niewielki plac ćwiczeń. Na widokówkach strzelnice tę wiążą z Batalionem Strzelców (Jegrów) - zdjęcie elementów strzelnicy. Bardziej szczegółowe zdjęcia torów strzeleckich [1], [2], [3] oraz nierozpoznanej tablicy pamiątkowej. Potem strzelnica ulegała wielokrotnie modernizacji. Ostatni raz w latach 60-tych, gdy została dostosowana do potrzeb WP. Obecnie nie jest używana.

Cmentarz Garnizonowy
W Oleśnicy nie było cmentarza garnizonowego, czyli osobnego miejsca pochówków żołnierzy. Istniał natomiast sektor wojskowy na cmentarzu miejskim. Na nim chowano żołnierzy, którzy zmarli w Oleśnicy i rodzina nie chciała ich pochować w innej miejscowości. Chowano też na nim żołnierzy obcych państw zmarłych w trakcie pobytu w oleśnickich obozach jenieckich. Niekiedy chowano na nim oficerów wyższych stopni, którzy zginęli w trakcie walk na różnych frontach i przysługiwał im pochówek w miejscu zamieszkania ich rodzin. Sektor wojskowy cmentarza miejskiego został opisany
Frontowe cmentarze. W trakcie walk, gdy oleśnickie jednostki wojskowe przemieszczały się w głąb zajmowanych krajów, chowano żołnierzy na cmentarzach frontowych. Ich budową zajmowały się specjalne jednostki. Małe cmentarzyki wykonywali koledzy. Cmentarze jednostek oleśnickich najpewniej nie utrzymały się na ziemiach rosyskich i być może na ziemiach Francji. Natomiast po jednym cmentarzyku jegrów oleśnickich zachowało się tylko zdjęcie.

Fotografia cmentarzyka polowego z ok. 1915 r. jegrów oleśnickich gdzieś na froncie wschodnim.
Na rewersie jest nazwa firmy wydawniczej z Oleśnicy. Źródło Ebay.de

Poligony
Niżej pokazano rozmieszczenie poligonu jegrów i strzelnicy na Gęsiej Górce (Gansberg) oraz dragonów na Spalicach. Poligon spalicki miał 63 ha powierzchni i w 1937 r. zaczynał pełnić rolę lotniska.

Baza lotnicza Luftwaffe.
Na byłym poligonie dragonów rozpoczęto w 1937-1938 r. budowę lotniska. Początkowo dla ok. 40 samolotów bombowych. W 1938 r. rozpoczęto budowę zakładów naprawczych samolotów (117 Werkstatzug der Luftwaffe Oels). Przy końcu wojny lotnisko rozbudowuje się w bazę lotniczą (powstaje dowództwo bazy), w skład której wchodziło: lotnisko myśliwców i nieco poniżej lotnisko transportowe - Cieśle (dokładny plan warsztatów i lotniska), frontowe lotnisko Junkersów Ju-87 - Grabka (obok, po drugiej stronie szosy sycowskiej), lotnisko szybowców desantowych - Sokołowice, lotnisko pozorowane (obok obecnego zajazdu "Na Polance" - mogło ono istnieć już od początków wojny). Powstają szkoły lotnicze dla pilotów samolotów bojowych oraz pilotów szybowców wojskowych - także dla pilotów państw sprzymierzonych. Poniżej pokazano prawdopodobne rozmieszczenie lotnisk w 1944/1945 r.

Na radzieckiej mapie pokazałem rozmieszczenie lotnisk na Spalicach w okresie 1944/1945 r.

Byłe polowe lotnisko bombowców Grabke (nazwa pochodzi od folwarku Grabken), powstałe najpewniej przy końcu wojny - było mocno bombardowane. Świadczyły o tym liczne głębokie leje bombowe oraz resztki spalonych samolotów w leśnych wycinkach (w których ukrywano je po wylądowaniu).

Orkiestry wojskowe
Każda samodzielna jednostka wojskowa (niektóre bataliony i prawie zawsze regimenty) posiadały własną orkiestrę wojskową, uświetniającą uroczystości wojskowe i państwowe. Najczęściej jednak koncertowały dla mieszkańców miasta. Miały one wysoki poziomi artystyczny. Potrafiły grać nie tylko marsze wojskowe, ale także muzykę symfoniczną. Dla mieszkańców koncertowały w trakcie przemarszów, na promenadach, w ogródkach kawiarnianych oraz w salach miejskich, hotelowych, szkolnych itp. Najstarszą była jednostka Regimentu Huzarów koncertująca w mieście w okresie 1850-1860. Najbardziej znaną była orkiestra Batalionu Strzelców (m.in. nagrywała płyty). Mniejszą renomę posiadała orkiestra Regimentu Dragonów. Ale często obie orkiestry występowały wspólnie z okazji uroczystych koncertów, np. w Kościele Zamkowym. W mieście często też koncertowały orkiestry z innych garnizonów, szczególnie z Wrocławia. Więcej o koncertach oleśnickich orkiestr wojskowych napisała w swojej pracy magisterskiej A. Drożdżewska.

Orkiestra Batalionu Strzelców (Jegrów) na placu ćwiczeń w Gęsiej Górce z ok. 1905 r.
Z kolekcji Jacka Kamińskiego

Okiestra Regimentu Dragonów z ok. 1910 r. koncertuje w mundurach paradnych z okazji urodzin
księżniczki Cecylii (stoi z prawej). Odbyło się to w Ligocie Małej przy Pałacyku Myśliwskim.
Na koniu przed orkiestrą obermusikmeister H. Fittnig

Orkiestra Regimentu dragonów w mundurach służbowych. Zdjęcie wykonano przed 1904 r.
W środku siedzi stabstrompeter (w 1910 r. mający stanowisko Obermusikmeister) H. Fitting,
mieszkający w 1921 r. przy M. Reja (Bahnhofstrasse) 8. Źródło: Ebay.de

Orkiestra Dragonów podczas powrotu z Ligoty Małej, gdzie koncertowała dla gości następcy tronu Wilhelma.
Zdjęcie wykonano z wiaduktu. Źródło: Fotopolska.eu

Orkiestra 8 Regimentu Kawalerii z Oleśnicy. Źródło: Ebay.de

Pieczątka kapelmistrza orkiestry Thaddeusa Spagla

Wojsko w 1935 r.

Rozmieszczenie garnizonu
w 1934 r. wg. W. Jeffke

Część koszar Jegrów oraz koszar Dragonów zajął 1. batalion 49. Pułku Piechoty z Wrocławia. Żołnierze bez wykształcenia mogli uczyć się "fachu" w Wojskowej Szkole Zawodowej (Heeresfachschule) mieszczącej się ul. Wojska Polskiego 9. (Willa na rogu ul. Wojska Polskiego i ul. M.C. Skłodowskiej). Wojskowa Administracja Koszar (heeresstandortverwaltung) mieściła się przy Wojska Polskiego 52. Kasyno Oficerskie mieściło się przy ul. Wojska Polskiego 56 (ob. Budynek Pod Blachą). Wojskowa Rejonowa Komenda Uzupełnień (Wehrbeziks- Komando Oels) zajmowała budynek przy ul. 11 Listopada 22 ( także w nim miała swoją siedzibę Polska RKU do 1950 r.). Uwaga - Numeracja budynków przy Gartenstrasse ulegala zmianie wraz z budową nowych budynków.

Dom na Gartenstrasse 20 (?) (11 Listopada), spełniający funkcję WKU.
Przed nim stoi orkiestra, może w nim miała swoje pomieszczenia?

Jednostki wojskowe (bojowe) stacjonujące w garnizonie Oels, bazie lotniczej Oels w okresie od początku sierpnia do dnia rozpoczęcia II wojny światowej:
I./Infanterie-Regiment 49; I./Infanterie-Regiment 51; II. / Infanterie-Regiment 83; Kavallerie-Regiment 8; I./Kavallerie-Regiment 8; II./Kavallerie-Regiment 8; 2. Eskadron/Kavallerie-Regiment 8; 6., 9., 10., /Kavallerie-Regiment 8; Aufklärungs-Abteilung 8.; 18 Infanterie-Division Aufklärungs-Abteilung 18; Aufklärungs-Abteilung 28; Radfahr-Abteilung 8; Radfahr-Abteilung 28, Landesschützen-Bataillon 586; (I./Jagdgeschwader 7 - błąd).

Uwaga: W powyższym spisie występuje I./Jagdgeschwader 7, wg Pawła Szczegodzińskiego jest to błąd. Chodziło prawdopodobnie o I./Jagdgeschwader 77, ale ta jednostka stacjonowała w Dobroszycach (więcej o historii tej jednostki na stronie P. Szczegodzińskiego).

Jednostki zapasowe (szkolne).
Formowane na terenie VIII Okręgu Wojskowego (Wrocław) i stacjonujące w Oleśnicy w okresie wojny
Sanitäts-Staffel; Ausbildungs-Leiter; Heeresfachschule (V.W.); Heeresfachschule (V.);Grenadier-Ersatz-u. Ausbildungs-Regiment 332 (od 1944 r.); Infanterie-Ersatz-Bataillon 360; Grenadier-Ersatz-Bataillon 360; Aufklärungs-Ersatz-Abteilung 8; Kavallerie-Ersatz-Abteilung 8; Kavallerie-Ausbildungs-Abteilung 8; Fahr-Ersatz-Abteilung 8; Fahr-Ersatz-Abteilung 28; Fahr-Ersatz-Schwadron 213; Remonte-Ersatz-Schwadron 8; Veterinär-Ersatz-Abteilung; Flugzeugführerschule C 22; Flugzeugführerschule B 22

Komenda Garnizonu
Wehrbezirks-Kommando (WK VIII, Wehrersatzbezirk Breslau. Zuständig für die Wehrmeldebezirke (Wehrmeldeämter) Oels, Trebnitz und Miltisch.);
Wehrmeldeamt (WK VIII, Wehrbezirk Oels. Zuständig für die Landkreise Oels und Groß Wartenberg.);
Wehrmachtfürsorgeoffizier;
Heeres-Standort-Verwaltung;
Standortältester Oels;
Fliegerhorst-Kommandantur 7/VII.

Ciekawostki:

Magazyny wojskowe
Magazyny wojskowe obejmujące trzy duże parterowe hale, leżały na końcu ul. Krzywoustego (Bernstandter strasse, Reichsstrasse 117), po prawej stronie, przed przejazdem kolejowym. Dzisiaj noszą nazwę Magazyny nr 4. W czasie ostatniej wojny były tam m.in. magazyny siana, w których pracowali jeńcy polscy i angielscy (mówiło się o anglikach jako lotnikach, czyli mogli to być żołnierze i podoficerowie załóg bombowców - strzelcy pokładowi i łącznościowcy oraz niekiedy piloci).

Kapitan Hans Adam Peter von Heydebreck (były podporucznik 6. Bataliony Jegrów z Oleśnicy) w grudniu 1918 utworzył w Oleśnicy Oelser Jägerbataillon, w skrócie nazywany Freikorps von Heydebreck. Batalion walczył przeciwko polskiemu powstaniu wielkopolskiemu - rozwiązany w 1920 r. Potem organizował jednostki do walki z powstańcami śląskimi. Po 1933 r. stał się S.A.-manem i został zamordowany przez SS.

Informacja pochodząca z 1945 r. Notatka dla Starosty oleśnickiego
"Zdobycze Wojenne. Ze zdobyczy wojennych w naszym powiecie znajduje się lotnisko poniemieckie przy drodze do Sokołowa w odległości 3 km. Od Oleśnicy po prawej stronie szosy. Znajdują się tam hangary samolotowe i kilka samolotów nie nadających się do użytku, lecz posiadające możliwe części do ewentualnego wykorzystania. Na terenie gminy Jankowice znajduje się 10 szybowców, na polach miedzy gromadami Jankowice-Smardzów-Stępin służących do transportowania materiałów wojennych jak również i innych, zniszczone w 80 %." Niepodpisane, brak daty. Przysłał Marek Włodarczyk.

1. Majewski R. VIII Okręg Wojskowy Wehrmachtu we Wrocławiu 1936-1945. Studium wojskowo-historyczne, Wrocław 1991

2. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut Wrocław 2006

3. Geschichte des 2. Schlesischen Jäger-Bataillons Nr. 6 v. Otto, E. S. Mittler & Sohn, Berlin, 1902

4. Rieben E., Geschichte des Dragoner-Regiments Konig Friedrich III (8 Schlesien) nr 8. Verlag von Eisensschmidt, Berlin 1909

Oelser Heimatkreisblatt. Roczniki 1956-1980.
Mundury dragonów - http://www.kaisersbunker.com/gtp/New/dragon0.htm
http://www.kaisersbunker.com/gtp/straps.htm
Mundury Jegrów - http://www.kaisersbunker.com/gtp/New/jager0.htm
http://www.kaisersbunker.com/hp/hw1.htm
www.armianiemiecka.tpf.pl/index.html
http://www.preussenweb.de/preussstart.htm
www.grosser-generalstab.de/
www.ebay.pl
www.allegro.pl

Poszukać: Chronik der Arbeitsgruppe 112/Oels. - Oels i. Schlesien 1936: Ludwig.
https://www.polot.net/pl/lotnisko_w_olesnicy_2011r_

		Marek Nienałtowski Wojsko w Oleśnicy 13.05.2005 r.
Dragon z 8. Regimentu stacjonującego w Oleśnicy od 1860 r.	Strzelec z 6. Batalionu stacjonującego w Oleśnicy od 1873 r.


Czapka dragona Reg. Drag. nr 8	Czapka oficera Reg. Drag. nr 8


Naklejka (śr. 3 cm) do zaklejania kopert wysyłanych z Regimentu Dragonów nr 8	Naklejka (śr. 3 cm) do zaklejania kopert wysyłanych z Batalionu Strzelców nr 6	Naklejka z Komendy Garnizonu


Dragon oleśnicki 1910 r.	Rzadka widokówka uzyskana od Jacka Kamińskiego. Nie pokazano na niej budynku dowódcy regimentu. Jako pierwszy - budynek 4. eskadronu, zatem budynek 1. eskadronu (wybudowany w 1902-1904 r.), dalej budynek sztabowy. Ostatni - budynek kasyna oficerskiego wybudowany w 1905 r.