Książeta oleśniccy

Od początku XIII w. ziemie przyszłego księstwa oleśnickiego znalazły się w granicach wrocławskiego księstwa Henryków śląskich. Panowali w nim Henryk Brodaty (1201-1238), Henryk Pobożny (1238-1241), Henryk III Biały (1241-1266) i Henryk IV Prawy (1266-1290). Po bezpotomnej śmierci ostatniego, na mocy układu o przeżycie, ziemie te miał przejąć książe głogowski Henryk. Następuje to dopiero w 1294 r. Od tego czasu Oleśnica należy do księstwa głogowskiego (tutaj ogólny zarys. Szerszy opis w książce Jerzego Głuszka [22]).

Przypuszczać można, że właśnie wtedy dla wzmocnienia obronności grodu książęcego wybudowano murowaną, okrągłą wieżę zamkową (wg Z. Podurgiela), zwiększającą obronność drewnianego grodu - Oleśnica stała się bowiem miastem nadgranicznym księstwa głogowskiego. Często wtedy i niekiedy długo przebywa w Oleśnicy Henryk głogowski [21]

Po śmierci Henryka (9.12.1309) jego pięciu synów podzieliło między siebie (29.02.1312) księstwo głogowskie. Dwaj średni synowie Konrad i Bolesław objęli wschodnią część księstwa głogowskiego i zapoczątkowali tworzenie się księstwa oleśnickiego. Potem (20.05.1312 - 9.05.1313) bracia dzielą swoje ziemie i Oleśnicę przejmuje Bolesław. Tytułuje się panem Oleśnicy i Gniezna oraz dziedzicem Królestwa Polskiego. Prawdopodobnie już rezyduje w Oleśnicy, o czym świadczą miejsca wystawiania dokumentów [14]. Prawdopodobnie wybija monetę zwaną parwusem [23] z wybitą literą B. śr. 15,3 mm, 0,3 g.

Konrad w dokumencie z 6.06. tego roku tytułuje się Księciem Śląska, Panem Namysłowa i Kalisza oraz dziedzicem Królestwa Polskiego. W 1314 r. tracą Wielkopolskę (Władysław Łokietek) i w rezultacie tego ukształtowały się dwa odrębne księstwa - oleśnickie (Bolesław) i namysłowskie (Konrad) (zobacz genealogię Piastów głogowsko-żagańskich). Po śmierci Bolesława (1320/1321) Konrad łączy oba księstwa, podkreślając swoje prawa do Wielkopolski i tytułując się dziedzicem Królestwa Polskiego.

Wzbudza to wrogość innych książąt śląskich i Władysława Łokietka. W rezultacie walk m.in. w 1321 r. Konrad zastawia w dożywocie księciu wrocławskiemu Henrykowi VI (swojemu teściowi) Oleśnicę, którą odzyskuje w drodze zamiany 10.01.1322 r. Po dalszych walkach (Bolesław III legnicki) i mediacji Władysława Łokietka - 10 sierpnia 1323 r. w Krakowie został podpisany układ krakowski, Konrad uznaje zwierzchnictwo Łokietka. Bolesław zrzekł się pretensji do księstwa oleśnickiego. Układ stanowił jakby formalną podstawę prawną istnienia (w granicach wówczas przyjętych - bez ziemi namysłowskiej z Namysłowem, Byczyną i Kluczborkiem) księstwa oleśnickiego. Także bez Bierutowa, które zaraz zastawiono Konradowi za 3 tys. grzywien, które Bolesław miał oddać za 3 lata. W niemal niezmienionym kształcie terytorialnym przetrwało ono blisko dwa stulecia. Ale Konrad musiał się zrzec tytułu "dziedzica Królestwa Polskiego" [11], którego często używał w wystawianych wcześniej dokumentach i na pieczęci.

Konrad I
Konrad stał się protoplastą oleśnickiej linii Piastów śląskich [9] - przenosi się do Oleśnicy i od tego czasu znany jest jako Konrad I Oleśnicki.

Był to okres formowania księstwa, najświetniejszy, jeżeli chodzi o jego wielkość terytorialną. Nie pozostał on też bez wpływu na samo miasto, bowiem jego rozwój uwarunkowany był także pełnieniem roli stolicy księstwa. Książę Konrad na miejscu grodu rozpoczyna budowę zamku (ostatnie badania wskazują, że mury zamkowe w dolnej części pochodzą z XIII w. Czyli Konrad mógł rozbudować istniejące zalążki zamku). Całe miasto zaczyna być otaczane murami w miejsce dawnego wału ziemno-drewnianego. Duże partie tych murów zachowały się do dnia dzisiejszego [1]. Ambicją każdego księcia było wydawanie monet. Działała więc w Oleśnicy mennica do 1325 r.

Konrad I i jego następcy - dbali o samo miasto, nadając mu (mieszczanom) różne przywileje i przyczyniając się do jego rozbudowy.

Oleśnica w tym czasie (według danych z 1329 r., odnoszących się do podatku świętopietrza) liczyła zaledwie 1000-1200 mieszkańców - a więc mniej więcej tyle co Jawor i Kłodzko, i należała do mniejszych miast śląskich. Wrocław miał wtedy 13000-15000, Głogów - 9000 ludności.

Konrad I oleśnicki w zamian za obietnicę pomocy ze strony Jana Luksemburskiego w odzyskaniu od króla Polski części Wielkopolski, należnej mu po ojcu, poddał się pod zwierzchnictwo czeskie mocą dokumentu lennego z 9 maja 1329 r. Książę musiał złożyć we Wrocławiu hołd Janowi Luksemburskiemu, królowi czeskiemu - uznał jego swoim królem - dokument hołdowniczy Konrada I (odtąd każdy książę oleśnicki miał składać hołd królowi Czech). Stracił tym samym suwerenność, ale polityczne uzależnienie księstwa oleśnickiego od króla Czech było mniejsze niż innych księstw śląskich podporządkowanych Koronie Czeskiej dwa lata wcześniej. Książę musiał udostępnić swoje księstwo i grody królowi czeskiemu oraz był zobowiązany do świadczeń wojskowych na jego rzecz (odszkodowanie uzyskiwał jedynie za udział w walkach poza Śląskiem). Z tego powodu jako lennik króla Czech brał zapewne udział w walkach z Polską. Za to miał uzyskać zdobycze terytorialne na pograniczu z Polską. Wtedy zapewne ponownie zaczął się tytułować dziedzicem Królestwa Polskiego.

Natomiast w innych zagadnieniach wewnętrznych książę miał dużą samodzielność - zachował swoje uprawnienia sądownicze (orzekania kary śmierci) i prawodawcze, miał prawo bicia własnej monety, prowadzenia wojen i zawierania sojuszy z innymi książętami śląskimi, budowania i burzenia fortyfikacji, alienacji ziem, nadawania przywilejów. Rycerstwo uzyskiwało prawo składania skarg na księcia u króla czeskiego.

Władza mogła przechodzić na potomków męskich Piastów oleśnickich i w przypadku braku takowych - na braci i ich synów. W dalszej kolejności przechodziła na królów czeskich. W 1338 Jan Luksemburski rozszerzył możliwość sukcesji na córki. Kuratela króla czeskiego spowodowała mocną pozycję księstwa Oleśnickiego [11].

Wg W. Mrozowicza wejście księstwa w skład monarchii czeskiej, chociaz spowodowało przecięcie ważnej arterii handlowej łączącej Wrocław z Kaliszem nie zahamowało dalszego rozwój miasta.

W czasie swego długiego panowania w Oleśnicy (1321-1366) Konrad wybitnie powiększył terytoria księstwa. Wykupił 21. I. 1339 r. Bierutów za 1700 grzywien od Bolesława III Rozrzutnego. Także i traci swoje ziemie. W 1344 r. zastawia Syców. W 1343-45 r. walczy z wojskami króla Kazimierza Wielkiego, którego wojska zajmują zamek oleśnicki. Konrad I ostatecznie zwycięża je w bitwie pod Oleśnicą, ale i ponosi straty. Aby wykupić swoich rycerzy z niewoli Kazimierza Wielkiego sprzedaje królowi Czech swoje prawa do połowy Góry, Ścinawy i Chobieni za sumę 5000 grzywien (dokument z 12.08.1345).

Potem już wie, że nie dojdzie do sukcesów na drodze podbojów i jego polityka staje się bardziej pokojowa. Terytoria księstwa stara się powiększyć poprzez politykę dynastyczno-dyplomatyczną i drogą zakupów. W 1356 od biskupa i Kapituły wrocławskiej kupuje zamek Milicz i okoliczne wsie, odziedziczył w 1357 r. po swoim teściu Koźle (z zamkiem, miastem i ziemią), a następnie chciał uzyskać jeszcze połowę Bytomia i część księstwa bytomskiego (powołano sąd rozjemczy, na czele którego stanął Mikołaj Kotuliński z Kotulina - ród związany później z ziemią oleśnicką). Do tego doszło dopiero w 1369 r. za panowania Konrada II.

Od 1343 r. w oparciu o traktat kaliski ochronie podlegają drogi via antiqua (pomijająca Oleśnicę, ale przez Milicz) i via nova (prowadząca przez Oleśnice i Kalisz) [20]. Książęta Oleśniccy będą zaangażowani w jej ochronę.

Ciekawy dokument Konrada I napisany po czesku (dotyczy wywodu szlachectwa) - nazwa Oleśnicy w postaci "Olessnicza", "w Olessniczi", wymienione imiona i nazwiska szlachty polskiej i czeskiej.

W drugiej połowie XIV w. miasto rozbudowywało się nadal. Po stronie zachodniej, poza murami, zbudowano drugi szpital - św. Mikołaja, przy kościółku tego wezwania. Szpital ten występuje w źródłach już w 1376 r., musiał więc powstać nieco wcześniej. Istniały w tym czasie w Oleśnicy prawdopodobnie dwie szkoły: jedna, jak to było w zwyczaju, przy kościele parafialnym, o drugiej dokument z 1340 r. mówi, że istniała przy szpitalu (klasztorze?) św. Jerzego i że nauczanie w niej należało do obowiązku augustianów.

Konrad II
Po śmierci Konrada I (22 lub 27.12.1366) księstwo obejmuje Konrad II (ur. pomiędzy 1338-41 r.),który staje się jednym z potężniejszych książąt na Śląsku. Nosił przydomek der Grosse Hirre. Już w 1358 używał własnej pieczęci. Powtarza akt lenny w 1367 r. Karolowi IV królowi Czech i uzyskuje potwierdzenie posiadania ziemi kozielskiej i bytomskiej. Niektórzy historycy (np. Tomasz Jurek) uważają, że był on pretendentem do tronu po Kazimierzu Wielkim w 1369 r. Inni, jak Jarosław Nikodem podważają tę tezę [16]. Zwiększa polityczną i gospodarczą rolę księstwa. W 1358 kupił MIlicz od biskupa Przecława z Pogorzeli za 1500 marek praskich groszy. W 1368 uzyskał Prusice (w 1369 - połowę Bytomia), 1379 - Kąty Wrocławskie z zamkiem i okręgiem za 4000 grzywien od Bolka II ziębickiego, w 1370 część Gliwic (południowa część miasta z Bramą Bytomską oraz bliżej nieznaną cytadelą. Podległość trwała 120 lat), w 1385 r. połowę okręgu ścinawskiego i górowskiego oraz bierze w zastaw od książąt opawskich Hulczyn, Głubczyce i Zlate Hory, a w 1397 r. część Ścinawy z Rudną.

«Ciekawostka - Bytom podzielono na pół, część miasta przypadająca Konradowi II i księciu cieszyńskiemu była losowana. Książe wylosował północną połowę miasta. W rezultacie połowa ławek w rynku wnosiła opłaty księciu oleśnickiemu, a pozostała - księciu cieszyńskiemu. Wg Jana Drabiny - prawdopodobnie pod Grunwaldem część Bytomian walczyła pod Konradem Białym po stronie Krzyżaków, a inni wraz z księciem cieszyńskim po stronie polskiej»

20 stycznia 1383 roku Konrad II wraz z "300 kopiami" wspomaga w obronie zamku Kaliskiego - Domarata - starostę generalnego wielkopolskiego.

W 1387 r. związał się z królem Władysławem Jagiełłą i wspólnie wyruszyli na chrystianizację Litwy (jechali poprzez Lublin, o Konradzie z Oleśnicy wspomina się w historii tego miasta). W 1390 r. Pomiędzy Jagiełłą i Władysławem Opolczykiem (od 27 marca 1372 roku sojusznikiem Konrada II) wybucha konflikt, który przenosi się na sojusznika. Dlatego jesienią 1390 roku doszło do walk na pograniczu Wielkopolski. Wojewoda poznański Bartosz Wezenborg z Odolanowa i Wacław Hugwicz spustoszyli księstwo oleśnickie, zdobywając Oleśnicę. W 1391 roku Konrad Oleśnicki wraz z Henrykiem VII Rumpoldem księciem głogowskim bezskutecznie oblegali Wschowę, chcąc przyłączyć ją do swego księstwa. Dalsze zatargi przerwało zawieszenie broni zawarte 7 sierpnia 1391 roku w Miliczu, które miało obowiązywać do 11 listopada. Przed upływem wygasającego rozejmu, 18 października został przedłużony do 2 czerwca 1392 roku w Olsztynie. Po 21 stycznia 1393 roku rozpoczęła się kolejna wyprawa na księcia oleśnickiego (jako sojusznika Opolczyka) - rozpoczęto oblężenie zamku bolesławskiego, położonego w księstwie oleśnickim. Zimowa wyprawa nie doprowadziła jednak do zdobycia Bolesławca, który poddał się dopiero w 1401 roku. (zawiłości tych zdarzeń wyjaśnił mi Pan Jacek Prętki z Lwówka Wlkp. Dziękuję!).

W 1389 r. książę przystępuje do Związku Księstw Śląskich celem którego była walka z rozbojem, a w 1402 r. na spotkaniu książąt we Wrocławiu Konrad II wraz z synem zobowiązał się wystawiać do walki z rozbojem 10 rycerzy i 10 pachołków. W tym roku wzmiankuje się o istnieniu w Oleśnicy niewielkiej gminy żydowskiej.

Stały rozwój miasta i mieszczaństwa zmierzał od końca XIV w. do zmian ustroju miasta. W nim jeszcze władzę posiadał dziedziczny wójt, ale rosła w siłę Rada Miejska chcąca zwiększenia samorządności.

Wspomina się o istnieniu domu Konrada II w 1372 i 1381 r. we Wrocławiu przy ul. Nowy Targ. Wspomina się również (historia Obornik Śl), że ks. Konrad II w swoim sporze z klasztorem w Lubiążu, najechał go zbrojnie w 1378 r. i uwięził opata Jana III. Za to legat papieski kard. Piotr nałożył na księstwo oleśnickie karę interdyktu, to znaczy - ustania posług religijnych przez księży. Kara ta zapewne nie trwała długo.

Konrad II zmarł 11 czerwca 1403 r. w wyniku ran odniesionych w walce. Został pochowany w kościele św. Bartłomieja i Jadwigi w Trzebnicy, w krypcie św. Bartłomieja. Nad grobem zachowała się, znacznie starta, umieszczona w posadzce płyta nagrobna (rys. z XVIII w.) z inskrypcją (napisem) na obrzeżu: ANNO DOMINI MCCCCIII.XI / DIE IVNII OBIIT ILLUSTRIS PRINCEPS CO(NR) / ADUS S(ECUNDU)S DVX SLESIE / DOMINUS OLSNICENSIS ET KOSLENSIS; tj. Książę śląski, Konrad II, pan na Oleśnicy i Koźlu zmarł dnia 11 czerwca 1403 r.

Konrad III
Konrad II po drugiej żonie - Beacie księżniczce świdnickiej miał jedynego syna Konrada znanego jako Konrad III Stary, który już od 1377 uczestniczył w rządach z ojcem. Konrad III panował w księstwie krótko, ale był znany i szanowany jako człowiek rozważny i mądry. Dlatego występował jako poseł lub sędzia w sprawach spornych.

Wspominany w historii Poniec, że "W 1383 Konrad III Stary ze swoim wojskiem oblegał miasto, zniszczeniu uległa wówczas duża część zabudowy i zamek". W 1409 r. wraz z synem Konradem IV został wysłany przez króla czeskiego Wacława w poselstwie do Polski, które skończyło się zawarciem rozejmu pomiędzy Krzyżakami i W. Jagiełłą. W 1411 r. proszony był o rozstrzygnięcie sporu między królem Wacławem czeskim i miastem Wrocławiem a księciem opolskim. Z królem polskim pozostawał w dobrych stosunkach.

Szczególnie ważny jest wydany 29 grudnia (22 marca?) 1403 r. dokument zwany "wielkim przywilejem" podpisany przez trzech książąt oleśnickich, Konrada III, Konrada IV Seniora i Konrada V Kąckiego. Przyznaje on mieszczanom (i mieszczankom) zamieszkującym miasta księstwa oleśnickiego (Oleśnica, Bierutów, Milicz i innych), prawo do dziedziczenia majątku po zmarłych, do piątego stopnia pokrewieństwa, z uszczupleniem praw książęcych w tym względzie. Sądownictwo przechodziło w ręce mieszczan. Przywilej ten wpłynął na zwiększenie pozycji mieszczan w stosunku do władzy książęcej. Wyjątkiem było tzw. wyższe sądownictwo, które pozostało w rękach księcia (sędziego książęcego). Spod jurysdykcji miejskiej byli wyłączeni również ludzie związani z dworem książęcym, o ile sprawa nie była związana z mieszczaninem. Wtedy podlegała prawu miejskiemu. Uznano wtedy prawo miejskie, zezwolono na sprzedaż w mieście obcego piwa i wina. Nadano prawo do rynku solnego i monopolu sprzedaży soli w promieniu trzech mil. Dano gwarancję dalszej przynależności do miasta wójtostwa, wraz z sadami, jatkami, ławkami szewskimi, ławkami chlebowymi, ogrodami, czynszami, karami, łaźniami i wszystkimi rentami i korzyściami. Zapewniał swobodne wejście bydła na dobra książęce, gaje i łąki. Książęta zobowiązali się do nienadawania żadnych nowych podatków.

Ponadto dokument ten wyróżnia Oleśnicę w sposób szczególny. W przypadku zaistnienia wątpliwości przy wydawaniu wyroków sądowych w poszczególnych miastach księstwa oleśnickiego, decyzją wystawców niniejszego dokumentu Oleśnicy przysługiwało prawo rozstrzygania wątpliwości, a rozstrzygnięcia owe miały być przez pozostałe miasta respektowane. Słowem, Oleśnica miała odgrywać w księstwie rolę Magdeburga wysyłającego do innych miast swe pouczenia. Najprawdopodobniej w tym dokumencie potwierdzają też wszystkie prawa nadane wcześniej mieszkańcom przez poprzednich książąt.

W. Jagiełło przebaczył Konradowi VII, ale nie zamierzał zrezygnować z okupu. Za uwolnienie jego (był najpewniej przetrzymywany w jednym z zamków w okolicach Kielc), księcia słupskiego oraz innych rycerzy walczących po stronie Krzyżaków - Jagiełło zażądał 100 tysięcy kóp groszy praskich (księcia pojmał czeski rycerz Jost z Salcu, który najpewniej zażądał znacznego okupu, twierdzi się, że Konrad sam poddał się do niewoli i szukał rycerza odpowiedniego stanu, któremu mógłby się poddać). Wobec powyższego Konrad V Kącki pożyczył na początku 1411 r. od sufragana wrocławskiego Mikołaja - 410 grzywien groszy praskich w zamian za 41 grzywien rocznego czynszu z Oleśnicy, Wołowa, Sycowa, Trzebnicy, Prusic, Wińska i Kątów (wg E. Kościk) - wykupił z polskiej niewoli Konrada Białego (być możę, że obowiązek wykupu księcia z niewoli należał do miast księstwa), co nastąpiło 8 czerwca 1411 r. Postać Konrada spadającego z konia przedstawił J. Matejko na obrazie "Bitwa pod Grunwaldem". Pokazał go (oznaczyłem czerwoną obwódką) z jasnymi włosami, w stroju dworskim, a nie w zbroi, trzymającego w ręku berło (wzorcem było berło rektorskie Uniwersytetu Jagiellońskiego). Widoczny jest także herb księcia - czarny orzeł w złotym polu.

Podziały księstwa oleśnickiego po śmierci Konrada III
Po śmierci Konrada III (1412-1413 r.) cała spuścizna przypadła jego pięciu synom - noszącym imię Konrad. Początkowo najstarsi synowie, Konrad IV Starszy i Konrad V Kącki, mieli zarządzać księstwem oraz występować jako opiekunowie swych braci. W 1416 r. bracia dokonali między sobą podziału księstwa. Dokumenty dotyczące zasady i warunków podziału nie zachowały się. Po 1417 r. gdy Konrad IV został biskupem wrocławskim ponownie zmieniły się podziały.

Po bitwie grunwaldzkiej książęta oleśniccy zmienili orientację polityczną. W 1414 r. Konrad VII Biały staje po stronie króla polskiego przeciwko Krzyżakom (razem z Konradem V Kąckim i innymi 7 książętami śląskimi - król czeski, ich pan lenny był wówczas sprzymierzeńcem Jagiełły). Mieli za to otrzymać odpowiedni żołd. Konrad Biały był nawet negocjatorem pomiędzy Krzyżakami, a królem Jagiełłą.

W 1416 r. bracia odprowadzają uroczyście Konrada VIII Młodego do Malborka, gdzie miał wstąpić do Zakonu krzyżackiego. Był uważany za wzór rycerza chrześcijańskiego.

Podczas pobytu w Malborku Krzyżacy zawarli z książętami oleśnickimi antypolski i antylitewski układ o wzajemnej obronie. W jego wyniku Krzyżacy mieli okazać pomoc książętom w przypadku zaatakowania ich posiadłości przez wojska polskie i odwrotnie. Przjęli za to pożyczkę w wysokości 4000 grzywien. Już w 1417 r. Konrad Biały prosił Władysława Jagiełłę o wybaczenie za ten nieprzyjazny gest. Później Konrad Biały i Konrad Kącki udali się w podróż na Litwę i tam złożyli przysięgę wierności księciu litewskiemu.

Ale już w 1423 r. wszyscy książęta piastowscy zamierzają walczyć wspólnie z Krzyżakami przeciw Jagielle. Sądzą, że po zwycięstwie Krzyżaków nastąpi rozbiór Polski i dostaną "co do nich czy do ich przodków z dawna należało". Ale już rok później (12 lutego 1424 r.) obydwaj Konradowie (obok cesarza Zygmunta Luksemburczyka i króla Danii) uczestniczą w Krakowie w koronacji królowej Zofii, kolejnej żony Jagiełły. Jak z tego wynika Konrad Kącki i Biały często zmieniali koalicje i obozy polityczne. Wszystko po to, aby utrzymać swoje księstwo. Bywali skłóceni nie tylko z piastowskimi krewniakami, ale i pomiędzy sobą. Prowadzili nieustanne wojny. Ale korzystając z wpływów ich brata - Biskupa odgrywali dużą rolę na Śląsku.

Największe znaczenie w historii miasta miało wykupienie 25 stycznia 1407 r. z rąk księcia wójtostwa dziedzicznego, co stało się pierwszym krokiem do usamodzielnienia się Oleśnicy - stała się ona samorządna. Rada Miejska przejęła zarówno obowiązki, jak i prawa wójtów dziedzicznych, przejęła także część sądownictwa, pobierała opłaty z majątków wójtowskich - zarządza wykupionymi łanami (parcelami), domami, jatkami, sklepami, gospodami, młynami itp., pojawiają się miejskie domy, miejskie jatki, młyny miejskie, grunty miejskie; do kasy miejskiej poczynają wpływać należności wójtowskie z czynszów i kar sądowych; miasto zaczyna miewać swoje własne regularne dochody. Zdaniem J. Drabiny [3] wykupienie wójtowstwa pozostawało w kolizji z prawem średzkim i powinno powodować przejście miasta na prawo magdeburskie.

Do tego okresu odnieść zapewne należy budowę murowanego ratusza (ok. 1410 r.), który mieścił nowe władze i urzędy miejskie. Pojawia się nowy miejski herb Oleśnicy w którym godłem jest orzeł św. Jana Apostoła (zagadką jest pojawienie się tego herbu na dokumencie wydanym 2 lata wcześniej, niż wykupienie wójtostwa. Może Rada Miejska już wcześniej miała istotny wpływ na rządy w mieście).

W 1419 r. Oleśnica otrzymała przywileje dotyczące handlu solą, chmielem, piwem i winem. W Oleśnicy 137 domów posiadało przywilej piwowarstwa.

W okresie powstania husyckiego (1419-1436) książęta oleśniccy stanęli po stronie Zygmunta Luksemburskiego, przeciw husytom. Zarówno ówczesny biskup wrocławski - Konrad IV senior, jak i jego bracia - Konrad V Kątski, pan na Oleśnicy i Wołowie, oraz Konrad VII Biały, pan na Koźlu i Sycowie, a później i Oleśnicy, byli przeciwnikami ruchu husyckiego.

W 1421 r. Konrad V Kącki zobowiązuje się wystawić 60 zbrojnych przeciwko husytom. W 1422 r. biskup wrocławski Konrad IV zostaje mianowany przez Zygmunta Luksemburskiego starostą (wicekrólem) całego Śląska, aby mobilizować kraj do obrony. Ale nie udaje mu się tego zrobić. W 1428 dowodzone przez niego wojska pierzchają (pod Nysą) w popłochu na wieść o zbliżaniu się husytów. Sprzymierzony z husytami książę opolski Bolko V w 1429 r. zajął Koźle - własność Konrada VII. W odpowiedzi na to Konrad Biały uderzył na Gliwice, opanował je i nakazał wymordować cała starszyznę husycką i zniszczył zamek gliwicki

Dlatego nie jest dziwne, że husyci żywili wielką nienawiść do książąt oleśnickich i może też dlatego latem 1432 r. przeszli niepostrzeżenie bród na Odrze (przepraw wcześniej skutecznie bronili Konrad V Kącki wspólnie z Konradem VII Białym starszym) i ruszyli na Oleśnicę. Książęta w obawie, by husyci nie zajęli zamku oleśnickiego, cofając się podpalili w lipcu swoją siedzibę, a częściowo i miasto. Ale zrobili to zbyt późno, co umożliwiło husytom złupienie miasta i zdobycia zapasów żywności (Zamek prawdopodobnie nie ucierpiał mocno, skoro miał być miejscem rozmów husytów z królem Polski). Oleśnicę i większą część ziem księstwa zajęli husyci pod dowództwem Prokopa Wielkiego. Jednocześnie Konrad Biały interweniował w liście z 22. XII. 1433, r. u starosty wielkopolskiego Sędziwoja z Ostroroga, by wojska króla polskiego nie dokonały najścia na ziemie księstwa (szczególnie na ziemię sycowską, która stanowiła jego część księstwa).

Po wycofaniu się husytów - dalej nie było spokoju. W 1438 r. Wojska Króla polskiego Władysława III Jagiellończyka w walce o tron czeski wkraczają na Śląsk. Wielu miejscowych książąt, a pośród nich Konrad Biały, zawarło ugodę z Jagiellonami. Z tronu czeskiego dla Kazimierza Jagiellończyka nic nie wyszło, a Konrad Biały skłóciwszy się z bratem - biskupem wrocławskim najechał zbrojnie na Legnicę, której przedmieścia spalił, po czym zdobył zamek w Otmuchowie.

W dalszych walkach - w 1441 r. wojska wdowy po Albrechcie Habsburgu chcąc poskromić Konrada VII Białego - zwolennika Jagiellonów - dokonują ataku na ziemię oleśnicką - w 1442 r. oblegają miasto przez kilka dni wojska kondotiera Leonarda Assenheimera. Walki te nie sprzyjały rozbudowie miasta. Brak przekazów z tego okresu o nowych budowach czy nawet przebudowach.

W 1447 r. Zawarto pokój między Polską i księciem oleśnicko-kozielskim Konradem VII z jednej, a miastami Namysłowem, Wrocławiem i Środą Śląską z drugiej strony. Układ ten ostatecznie zakończył trwającą od 1440 r. wojnę habsbursko-jagiellońską o tron węgierski i czeski.

Konrad V Kącki zmarł na zarazę w 1439 r. Wcześniej (1426 r.) prowadził interesy z cesarzem Zygmuntem Luksemburgiem kupując za 13 tys. guldenów różne obciążenia Wrocławia. Pozostawił dwóch małoletnich synów - Konrada IX Czarnego i Konrada X Białego młodszego. Zgodnie z zawartym jeszcze w 1421 r. między braćmi układem o wzajemnym dziedziczeniu, władzę nad całym księstwem przejął ich stryj Konrad VII Biały starszy. Konrad IV senior - biskup "złamany ciężarem nieszczęść, długów, wieku i choroby" zmarł 9. 08. 1447 w Otmuchowie (K. Jasiński pisze, że nastąpiło to w zamku w Jelczu).

W związku z działaniami Konrada VII, skierowanymi przeciwko Księżnej Małgorzacie, wdowie po Konradzie Kąckim, panującej na Wołowie, a matce Konrada IX Czarnego i Konrada X Białego młodszego, obaj książęta pojmali go 7.03.1450 r. podczas podróży do Wrocławia. Przywieźli do Oleśnicy i tam więzili, dopóki nie odstąpił im wszystkie swoje posiadłości. Mimo interwencji króla niemieckiego Fryderyka III i biskupa wrocławskiego Piotra Nowaka - Konrad VII Biały starszy nie powrócił już na oleśnickie księstwo. Mszcząc się na bratankach podarował księstwo oleśnickie ówczesnemu królowi czeskiemu i węgierskiemu Władysławowi Pogrobowcowi. Jego opiekun Fryderyk III, nadał je swej siostrze, księżnej Małgorzacie, żonie Fryderyka saskiego. Od tej pory między ostatnimi Piastami oleśnickimi a księżną Małgorzatą rozpoczął się długotrwały spór o prawa do księstwa oleśnickiego. Książęta za każdą cenę dążą do zachowania księstwa.

Konrad VII Biały starszy zmarł we Wrocławiu 14.02.1452 r. Rzeczywista władza nad księstwem oleśnickim pozostawała już od 1450 r. w rękach braci: Konrada IX Czarnego i Konrada X Białego młodszego. Podobnie jak ojciec i stryj prowadzili książęta ożywioną działalność polityczną i często zmieniali sprzymierzeńców, aby zachować swoje księstwo.
Przez jakiś czas młodzi książęta starali się utrzymać jedność dziedzictwa, dzieląc się jedynie dochodami. W 1452 r. przeprowadzili podział, którego warunki nie są znane. Ale tytulatura Konrada Białego młodszego była następująca: Książę Śląska, Pan na Oleśnicy i Sycowie (1459). W Kodeksie Dyplomatycznym Mazowsza znajdują się dokumenty pokwitowania przez Konrada, pieniędzy od księcia Władysława i księżnej Anny [1], [2], [3], [4].

W 1459 r. następuje połączenie podzielonego w 1369 r. Bytomia i księstwa bytomskiego w ręku Piastów oleśnickich, po sprzedaży swej części przez Wacława księcia cieszyńskiego. Książę Konrad IX Czarny może sobie dopisać tytuł księcia bytomskiego.

Druga połowa XV w. pomimo niespokojnych czasów, jest pomyślnym okresem rozwoju miasta. Podwyższono i sklepiono wtedy kościół zamkowy, a wcześniej bo w 1433 r. na wieży kościelnej umieszczono dzwon o śr. 102 cm. W latach 1389 - 1453 w mieście istniała gmina żydowska. Nie była ona liczna, ale bogata. Dlatego w wydzielonej Żydom dzielnicy wznieśli oni - synagogę (na zdjęciu z lewej - po przebudowach) - ostatnią z gotyckich budowli w mieście. Śródmieście zaczęło się zapełniać kamienicami murowanymi. Kolejno w 1473 r. dodano na wieży kościelnej kolejny, największy dzwon, mający śr. 145 cm. Ufundował go Mikołaj Opicz.

Ale jednocześnie pojawiają się nowe kłopoty: - kryzys polityczny związany z walką o tron Czeski. Wybór króla Jerzego z Podiebradu, a następnie walka o tron Czech króla Węgier Macieja Korwina i króla Polski Kazimierza Jagiellończyka (jego wojska zdobywają zamek oleśnicki) spowodowały wieloletnie walki. Początkowo, za cenę potwierdzenia kwestionowanych praw do wielkiego spadku oleśnickiego, obaj książęta uznali i następnie popierali zasiadającego na tronie czeskim Jerzego z Podiebradów i należeli odtąd do jego najwierniejszych śląskich sojuszników. Konrad X Biały nawet został w 1461 r. mianowany przez niego namiestnikiem Śląska.

W latach 1453-1454 Żydzi zmuszeni zostali do opuszczenia księstwa oleśnickiego. Było to wynikiem antyżydowskich wystąpień Kapistrana we Wrocławiu, w wyniku czego spalono na stosie 40 Żydów. W obawie zapewne przed podobnym losem, żydowscy mieszkancy opuścili Oleśnicę.

Książęta oleśniccy pozostawali w złych stosunkach z Wrocławiem, m.in. dlatego, że wrocławianie odmawiali płacenia cła w Psarach (przy drodze do Trzebnicy) i Psim Polu (w latach 1434-1493), a więc po przekroczeniu granicy z księstwem oleśnickim. Za pomoc udzieloną królowi Jerzemu książęta oleśniccy narazili swoje księstwo na spustoszenie przez wrocławian, co miało miejsce w 1459 (60?) roku.

Dnia 27 maja 1462 r. odbyło się w Głogowie spotkanie Kazimierza Jagiellończyka i Jerzego z Podiebradu. W rozmowach po stronie króla Czech uczestniczyli obydwaj książęta.

Konrad IX Czarny korzystając poparcia dyplomatycznego Jerzego z Podiebradu, jako mąż Małgorzaty, córki Ziemowita V Mazowieckiego, zgłaszał pretensje do niektórych ziem polskich po Piastach płockich i rawskich, przyłączonych przez Kazimierza Jagiellończyka do Korony. Ostatecznie na zjeździe w Kaliszu w 1465 Konrad za zrzeczenie się pretensji uzyskał zgodę na wypłatę 20 tys. czerwonych złotych (florenów) tytułem posagu dla jego żony. Po tę sumę obaj bracia udali się do Krakowa.

Gdy na Śląsku zdołał się umocnić Maciej Korwin, wybrany przez część Czechów nowym królem czeskim jeszcze za panowania króla Jerzego, książęta zdecydowali się w 1469 r. na złożenie mu hołdu (na to spotkanie władcy z książętami śląskimi we Wrocławiu, Konradowie ofiarowali 10 garnców wina). Od nowego króla uzyskali potwierdzenie przywilejów oraz praw do władania księstwem oleśnickim.

Gdy 14 VIII 1471 r. zmarł Konrad IX Czarny, władzę nad Oleśnicą i Bierutowem uzyskuje na krótko Małgorzata (wdowa po Konradzie IX). Konrad X Biały młodszy mimo wcześniejszego podporządkowania się Maciejowi Korwinowi, opowiedział się po śmierci Jerzego z Podiebradów w 1471 r. za Władysławem Jagiellończykiem, polskim królewiczem wybranym na tron czeski przez część Czechów i zaczął go wspierać w walkach przeciwko Maciejowi Korwinowi. Skutkiem tego było splądrowanie i znaczne zniszczenie Oleśnicy (także Wołowa i Sycowa) w 1474 r. przez wojska Korwina.

W obawie przed represjami króla Macieja - Konrad zawarł 22 II 1475 r. porozumienie z książętami saskimi Ernestem i Albrechtem, którym przekazał swoje dziedzictwo. Miał za to żądać 9200 guldenów i roczną pensję w wysokości 1000 guldenów. W 1477 r. powstaje bractwo tkaczy, ze swoim statutem, regulującym zarządzanie bractwem i m.in sprawy społeczno-ekonomiczne czeladników.

Kiedy król Maciej zajął cały Śląsk - nie wybaczył księciu jego dotychczasowej postawy politycznej, nie uznał umowy z książętami saskimi i niebawem sam przejął uprawnienia do całego księstwa oleśnickiego. 5 VI 1475 r. miasta ksiestwa oleśnickiego: Milicz, Oleśnica, Prusice, Sułów, Syców, Trzebnica, Wińsko, Wołów i Zmigród składaja hołd lenny królowi Maciejowi Korwinowi. W końcu książę Konrad po dłuższych rokowaniach sam zapisał księstwo 14 III 1480 r. królowi Maciejowi w zamian za korzyści finansowe i uznał króla Macieja panem swojego księstwa.

Ale już po kilku latach (1489 r.) występuje ponownie przeciwko Maciejowi (zamierzał bez zgody króla zająć Ścinawę, którą król węgierski nadał swemu zaufanemu, Jerzemu Steinowi, staroście dolnośląskiemu.). W rezultacie księstwo ponownie stało się areną walk, przysłane wojska pod dowództwem Hansa von Haugwitza rugują Księcia Konrada z wszystkich górno- i dolnośląskich posiadłości. Na rezydencję wyznaczono mu zamek w Urazie oraz przyznano rentę w wysokości 1600 guldenów rocznie. Na jego szczęście - król Maciej Korwin umiera we Wrocławiu 6 IV 1490 r. Wówczas Władysław Jagiellończyk jako król Czech przywrócił księstwa tym śląskim dynastom, których Korwin usunął. Tym samym księciu Konradowi przywrócono wszystkie prawa do władania księstwem.

Podjął on wówczas rozmowy z książętami legnickimi w sprawie przekazania im dziedzicznych praw do księstwa oleśnickiego (był bezdzietny). Lecz król czeski Władysław Jagiellończyk przyrzekł 20 lutego 1491 r. w Koszycach przekazać księstwo oleśnickie po śmierci księcia Konrada swemu młodszemu bratu Janowi Olbrachtowi (który wkrótce został królem Polski), jako dodatkową rekompensatę za jego ostateczną rezygnację z roszczeń do korony węgierskiej.

Powtórne rządy Konrada X Białego młodszego nad księstwem oleśnickim nie trwały już długo. Książę zmarł 21 IX 1492 r. jako ostatni przedstawiciel oleśnickiej linii Piastów śląskich. Tak więc, wraz ze średniowieczem skończyła się też władza Piastów w księstwie i mieście Oleśnicy.

Ciekawe były losy małżeństwa ostatniego Konrada z piekną mieszczką oleśnicką Dorotą córką Nikodema Rinkenberga, który był niezwykle bogaty i służył na dworze książęcym. W. Mrozowicz przypuszcza, że bogactwo teścia było przyczyną tego małżeństwa. W 1471 r. wspomina się o istnieniu we Wrocławiu przy ul. Nowy Targ domu Doroty - żony Konrada X Białego, być może w nim 6 stycznia 1471 Dorota zmarła. Została pochowana na cmentarzu katedralnym. Przez długi czas istniał jej nagrobek (epitafium?), wystawiony zapewne przez Konrada X.

Te zawirowania spowodowały zapewne zniszczenia i ograniczenia rozwoju Oleśnicy. Znaczna część zabudowy zabytkowej miasta pochodzi właśnie z tych czasów piastowskich, choć uległa ona w ciągu wieków niejednej przemianie. Do zabytków zachowanych w mało zmienionej postaci należą mury obronne z bramą Wrocławską, kościół NMP i św. Jerzego, dawna synagoga, okrągła baszta zamkowa. Większym przeobrażeniom uległ sam zamek, kościół zamkowy i ratusz. Zabudowa miejska na przstrzeni wieków ulegała ciągłym przemianom. Wpływały na to głównie pożary i wymogi budowy domów z niepalnych materiałów.

Gdzie chowano książąt oleśnickich z rodu Piastów ?
Zazwyczaj panujący książęta rozbudowują jeden z kościołów z myślą o uczynieniu z niego miejsca swego wiekopomnego pochówku. Książęta Oleśniccy czynią podobnie - sprzyjają rozbudowie i budowie nowych kościołów w Oleśnicy. Ale nie ma w nich śladu ich pochówku. Mogli podczas przebudowy lub rozbudowy kościoła wykonać kryptę w prezbiterium, ale brak jest informacji, aby z niej skorzystali. Wiadomo, że w Trzebnicy, stanowiącej własność książąt oleśnickich, w klasztorze cysterskim pochowany został pierwszy książę oleśnicki Bolesław Oleśnicki, potem Konrad I, Konrad II, Konrad IX. Prawdopodobnie zostali pochowani w krypcie św. Bartłomieja (patron Piastów śląskich). Konrad VII zapewne gdzieś we Wrocławiu.

Konrad VI Dziekan został pochowany w klasztorze cysterskim w Lubiążu. Konrad IV, jako biskup wrocławski został pochowany w katedrze Św. Jana Chrzciciela we Wrocławi, Konrad VIII jako Krzyżak może został pochowany w którymś kościele zakonu. Gdzie spoczęli pozostali - Konrad III, Konrad V, Konrad X? Wręcz twierdzi się, że Klasztor Cystersów w Trzebnicy stanowił nekropolię Piastów oleśnickich [19].

1. Przyłęcki M. Zamek w Oleśnicy. Wrocław. 1989
2. Starzewska M. Oleśnica. Ossolineum. Wrocław. 1963
3. Drabina J. Miasta śląskie w średniowieczu. wyd. Śląsk. Katowice.1987 r.
4. Wołów. Zarys monografii miasta. Pod red. Kościk E. Wyd. DTSK 2002
5. Historia Śląska. pr. zbior. pod red. Marek Czapliński. Uniwersytet Wrocławski. Wrocław 2002
6. Kulak T., Mrozowicz W. Syców i okolice od czasów najdawniejszych po współczesność. Wrocław-Syców. 2000
7. Jasiński. K. Rodowód Piastów śląskich. T.2 Wrocław 1972
8. Zarzycka Z. Piastowscy książęta Koźla.
9. Galas Al., Galas Ar. Dzieje Śląska w datach. Wrocław 2001
10. Bobowski K. Ziemia oleśnicka pod panowaniem książąt piastowskich. Maszynopis (b.r.m.w.). Prawdopodobnie jest to referat na sesję popularno-naukową poświęconą 800 - leciu Oleśnicy w 1989 r. DŻS.
11. Piastowie. Leksykon biograficzny. Red. Szczur S., Ożóg K. Wydawnictwo. Literackie. Kraków 1999
12. Stronczyński K. Pomniki książęce Piastów lenników dawnej Polski w pieczęciach, budowlach, grobowcach i innych starożytnościach, zebrane i objaśnione. E. Pański Piotrków 1888 r.
13.Kołodrubiec A. Konrad Olesnicki biskup wrocławski. Kwartalnik Powiatu Oleśnickiego nr 1(12) 2006
14. Goliński M., Kościk E., Kęsik J. Namysłów z dziejów miasta i okolic. Namysłów 2006
14. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut Wrocław 2006
15. Nekropolie władców polskich - http://www.poczet.com/nekropolie.htm
16. Jarosław Nikodem. Czy Konrad II, książę oleśnicko-kozielski, był rzeczywiście pretendentem do tronu polskiego w 1369 roku? "Scripta minora" 2. Poznań 1998, s. 69-82.
17. By czas nie nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych Opracowała: Antonina Jelicz PIW, Warszawa 1979
18. Geschichte von Schlesien aus der altesten Zeit bis auf unsere Tage T.3 Hoffmann Karl Gotlieb. Wydawca Stuckart Carl Friedrich. Świdnica 1828
19. Czechowicz B. Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku średniowiecza. DIG. Warszawa 2005
20. Poklewski-Koziełł T. Studia o zamkach średniowiecznych, Instytut Archeologii i Etnologii PAN 2012
21. Jurek T. Dziedzic Królewstwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274-1309), Avalon, Kraków 2006
22. Głuszek J.,Znane i nieznane dzieje piastów oleśnickich w latach 1312-1492, Oleśnica 2016
23. RYTM ROZWOJU MIASTA NA KULTUROWYM POGRANICZU. STUDIUM STREFY PLACU NOWY TARG WE WROCŁAWIU, red. J. Piekalski, K. Wachowski, WROCŁAW 2018
24. Mądry W., Nekropolie Piastów, Poznań 2012 (internet PDF)

Po śmierci swego założyciela w 1281 roku Gliwice przeszły pod panowanie jego potomków z bytomsko-kozielskiej linii Piastów. Po wygaśnięciu tej części Piastów górnośląskich, a na mocy edyktu króla czeskiego z 1355 r., prawa do spadku po nim przyznano książętom cieszyńskim i oleśnickim. Gliwice i przyległe tereny otrzymali książęta cieszyńscy, ale nie mogąc spłacić jednej ze spadkobierczyń przekazali jej połowę Gliwic. W 1370 r. księżna odsprzedała swoją część Gliwic książętom oleśnickim. Powstały w ten sposób podział miasta pomiędzy książętami cieszyńsko-oświęcimskimi, a książętami oleśnickimi trwał przez ponad 120 lat (1370-1482). Północna część Gliwic wraz z kościołem parafialnym, zamkiem i Bramą Raciborską przypadła książętom cieszyńskim, a południowa część miasta z Bramą Bytomską oraz bliżej nieznaną cytadelą przypadła książętom oleśnickim.
W 1472 r. książę oleśnicki zaręczył swoją bratanicę z księciem ziębickim i przekazał mu część swoich włości, w tym nadział z Gliwic. W 1475 r. książę ten odnowił prawa miejskie Gliwic. Przejęcie całości Gliwic przez Henryka I, ks. ziębickiego nie doszło do skutku z powodu nowej wojny o Śląsk. Przymuszony przez króla węgierskiego książę odsprzedał w 1476 r. temu władcy swoją część Gliwic, a ten przekazał je swojemu stronnikowi Janowi Bielikowi z Kornic. Pan ten najpewniej przymusił do sprzedaży swej części Gliwic w 1482 r. Jana IV, ks. oświęcimskiego, dzięki czemu doprowadził do ponownego połączenia podzielonego miasta.

Wiosną 1409 roku, dzięki zabiegom księcia litewskiego Witolda, wybuchło antykrzyżackie powstanie na Żmudzi. Wielki mistrz zakonu ULrich von Jingingen, wystąpił do króla Polski, Władysława Jagiełły, o zachowanie neutralnosci Polski w konflikcie Zakonu z Litwą popierającą Żmudź. Król odmówił. W konsekwencji wielki mistrz zmienił kierunek ataku i w pierwszych dniach sierpnia 1409 roku oddziały zakonne przekroczyły granice Polski, zajęły Ziemię Dobrzyńską i najechały kujawy i Wielkopolskę. Jagiełło szybko odzyskał Kujawy i odbił Bydgoszcz, ale działania militarne kampampanii w 1409 roku na tym zakończono. 8 pażdziernika 1409 roku pod zamkiem bydgoskim zawarto rozejm, który miał obowiązywać do 24 czerwca 1410 roku. W umowie pośredniczyli książęta śląscy przesłani przez króla czeskiego Wacława: wrocławski, świdnicki i oleśnicki. Na mocy rozejmu Ziemia Dobrzyńska pozostała w rękach krzyżackich, a spór miał rozstrzygnąć król czeski. Zapisy rozejmu były bardzo korzystne z pozoru dla krzyżaków ale dawały Jagielle czas na zorganizowanie wyprawy wojennej w następnym roku.

5/6 VI 1432 najazd husytow pod wodza Prokopa Wielkiego na księstwo olesnickie.
6 IX 1459 krol Czech Jerzy z Podiebrad? potwierdza ksiazetom olesnickim posiadane przez nich przywileje.
5 VI 1475 wazniejsze miasta ksiestwa olesnickiego: Olesnica, Milicz, Prusice, Sułów, Syców, Trzebnica, Wińsko, Wołów i Zmigród składaja hołd lenny królowi Maciejowi Korwinowi.

prof. dr hab. Rościsław Żerelik: Działalność polityczna Konrada II w świetle najstarszego kopiarza oleśnickiego - zobaczyć.

W 1477 r. powstaje bractwo tkaczy, ze swoim statutem, regulującym zarządzanie bractwem i m.in sprawy społeczno-ekonomiczne czeladników.


Lekarz podczas analizy	Nauczyciel i uczniowie