Książę Chrystian Ulryk z medalu pośmiertnego
Marek Nienałtowski
Zapomniany pałac Wirtembergów w Wilheminenort (Brzozowiec)
14.07.2013 r.
|
|---|
Książę Chrystian Ulryk z medalu pośmiertnego |
 |
|---|
Księżna Zofia Wilhelmina i książę Chrystian Ulryk na medalu ślubnym |
Książę Chrystian Ulryk Wirtemberg na Bierutowie (od 1697 r. na Oleśnicy) był nietuzinkową postacią, a jego życie mogłoby posłużyć za kanwę ciekawej powieści historyczno-romantycznej z wątkiem alchemicznym.
Jak każdy książę dążył do pozostawienia po sobie męskiego potomka, który byłby następcą na książęcym tronie i dlatego czterokrotnie wstępował w związki małżeńskie. Po żonach pozostały drobne pamiątki w postaci medali (ślubnych, miłosnych i pośmiertnych) oraz większe - w postaci pałaców. Pierwszej żonie - Elżbiecie nie zdążył wybudować pałacu, drugiej - Sybilli Marii wybudował pałac Sibillenort (Szczodre), trzeciej - Zofii Wilhelminie wybudował pałac obok Bierutowa, który nazwano Wilheminenort (Brzozowiec). Dla czwartej - Zofii zaczął przebudowywać uzyskany zamek oleśnicki na barokową rezydencję. Z czterech żon tylko Sybilla Maria dała mu dwóch synów Karola Fryderyka (1690) i młodszego Chrystiana Ulryka II (1691).
Pałac w Wilhelminenort wybudowano po ślubie księcia z Zofią Wilhelminą (7.12.1693). Związek małżeński trwał tylko 5 lat (zmarła w 1698 r.). Razem z pałacem założono stylowy ogród, może nawet zwierzyniec i ptaszarnie, ale nie ma o tym świadectwa w literaturze. Brak jest opisu pałacu, miejsca jego rozmieszczenia, a nawet wspomnień o odwiedzinach znanych osobistości.
Po 1707 r. dalszy los pałacu został związany z młodszym synem księcia - Chrystianem Ulrykiem II. Przed śmiercią ojca w 1704 r. zgodnie z jego wolą księstwo oleśnickie nie miało ulec podziałowi na dwie części (dodatkowo istniało równolegle księstwo oleśnickie na Bierutowie). Dlatego starszy syn
- Karol Fryderyk
został księciem oleśnickim - młodszy nie objął innej części księstwa i dostał siedzibę właśnie w tym pałacu leżącycm tuż przy granicy księstwa brzeskiego. Miało to się odbyć za zgodą braci i nawet z tej okazji wybito medal. W 1709 r. książe jest wzmiankowany w Danii, jako dowodzący regimentem Wurttemberg-Ols w stopniu pulkownika. Mogło to trwać do 1714 r, gdy regiment rozwiązano.
 |
|---|
Chrystian Ulryk II w wieku młodzieńczym. W podpisie znajdowała się cała tytulatura i fakt, że był Rektorem Uniwersytetu Viadrina (wybieralnym na jeden semestr studentem, analogicznie jak rok wcześniej jego starszy brat) |
Dalej o pałacu Wilhelmineneort dowiadujemy się jedynie z literatury poświęconej urodzinom dzieci. Książę Chrystian Ulryk II w 1711 r. żeni się z Philipiną Charlottą hrabiną von Redern auf Krappitz, która towarzyszy mu w tym "zesłaniu" na głęboką wieś (umiera w 1758 r, pochowana w krypcie Wirtembergów w Oleśnicy). Z tego związku przychodzą na świat:
Po tym jak Karl Christian Erdmann i starsza siostra Ulrike Luise przeszli pod opiekę głównej linii w Stuttgarcie ich ojciec udał się także z nimi. Zapewne chciał służyć głównej linii Wirtembergów. Zmarł w 1734 r. i został pochowany w krypcie Wirtembergów kolegiaty Stiftskirche w Stuttgarcie. Wdowa po nim Philippine Charlotte zapewne przebywała w Wilhelminnenort na dożywociu, a może syn, po objęciu w 1744 r. rządów w całym księstwie, zabrał ją do Oleśnicy i zapewnił miejsce w Pałacu Wdów. Zmarła w 1758 r. i została pochowana w krypcie Wirtembergów w Oleśnicy. Dalszy los pałacu staje się nieznany.
Wiadomo jak zmieniali się jego właściciele. Do 1792 r. należał do księcia Carla Christiana Erdmanna. Po jego śmierci przejmuje księstwo oleśnickie Fri(e)derik August, welf z linii brunszwicko-lüneburskiej. Chociaż w tym pałacu nie bywał - Zlecił wybudowanie w Wilhelminnenort teatru letniego i zapewne w nim odbywały sie występy trupy teatralnej z Oleśnicy lub Wrocławia i wystepy orkiestry. Mieszkańcy nie musieli płacić za bilety wstępu. Nic nie wiadomo o dalszym losie palacu, gdyż panowanie księcia nie trwało długo (zmarł w 1805 r.). Natomiast księstwo pozostawało pod panowaniem Brunszwików do 1884 r. a potem wieś przestała być łączona z siedzibą książęcą, chociaż rzeczywiście książęta przestali się interesować pałacem już po 1806-1815 r.
Przez długi czas poszukiwałem informacji o pałacu, małe rysunki z planami konstrukcyjnymi pojawiały się sukcesywnie w Instytucie Herdera w Marburgu. One i uzyskana niedawno ilustracja pozwaliły na prześledzenie historii tego budynku od ok. 1695 do ok. 1932 r.
Wyżej na pośpiesznym fotomontażu widać jak mógł wyglądać pałac przynajmniej do ok. 1890 r., bo do tego czasu jego urzędnicy książęcy mogli go okresowo wykorzystywać (wynajmować). Widoczna jest obudowa schodów prowadzących do apartamentów książęcych na pierwszym piętrze. Tam istniało 8 ogrzewanych piecami komnat i kilka mniejszych. Na parterze umieszczono pokoje służby i gospodarcze.
Zapewne później dokonano remontu budynku i przystosowano go do zamieszkania pracowników folwarku i robotników sezonowych. W tej postaci przetrwał do 1932 r.
Pozostałości pałacu z okresu 1890-1932
Palac na widokówce z początku XX w.
Po 1932 r. zawalił się dach, rozebrano pierwsze piętro. Parter zadaszono płaskim dachem i w tej postaci zapewne przetrwał dalsze lata. Nie wiem czy został po nim jakiś ślad.
Tak mogły wyglądać resztki pałacu zastane przez polskich osadników w 1945 r.
Pomocnym w rozpoznaniu resztek i miejsca jego rozmieszczenia we wsi - może być fragment ściany parteru.
Fragment ściany parteru pałacu
Pałace zazwyczaj były otoczone parkiem i znajdowały się niekiedy na uboczu wsi,
prowadziła do nich często aleja. Fragment mapy 4971 Lampersdorf 1937 r.
Dodano 20.06.2014
Dr inż. arch. Artur Kwaśniewski z Politechniki Wrocławskiej przysłał mi fragment mapy Ummesstischblatt z 1828 r., z którego nie widać, aby na terenie wsi istniał jakiś większy budynek poza widocznym dużym folwarkiem. W obrębie tego folwarku powinien istniec pałac. Sądzić należy, że znajdował się przy drodze, obok parku.
Fragment mapy Ummesstischblatt z 1828 r z widocznym folwarkiem
Folwark na mapie z 1897 r. Czerwoną strzałką zaznaczyłem prawdopodobne rozmieszczenie pałacu.
Może na mapie Wredego z 1753 r. jest zaznaczony pałac?
Ten sam folwark
na fragmencie mapy Messtischblat 4971 Lampersdorf z 1937 r.
Na podstawie powyższej mapy z 1937 r. zaznaczyłem w przybliżeniu granice folwarku.
Niebieski prostokąt to w przybliżeniu miejsce rozmieszczenia pałacu. Strzałką pokazałem jakiś ślad po (może) rozebranym budynku(ach).
Może mieszkańcy wsi znajdą w pokazanym miejscu jakieś ślady tej budowli? Proszę o informację
Przy końcu XVIII w., oprócz pałacu. we wsi znajdował się jeden folwark, 8. kmieci (gospodarzy z ziemią), 38 zagrodników (posiadających dom z ogrodem), 7. komorników (mieszkających u kogoś) - łącznie we wsi było 404 mieszkanców (wg Zimmermana F. A.). Od 1954 r. Brzozowiec leży w powiecie Namysłowskim.
Tekst, ilustracje monet i portret księcia Chrystiana Ulryka II - pochodzą z wystawy poświęconej Wirtembergom zorganizowanej przez PCEiK w Oleśnicy. Część tej wystawy znajduje się w Kaplicy Wirtembergów w Bazylice Mniejszej w Oleśnicy.
Więcej na Oleśnica Wirtembergów
Książę Karl Christian Erdmann - pomnik
Rysunki elementów pałacu z Instytutu Herdera w Marburgu:
Widoki wsi z lat 1920-1940
Ogólny widok wsi
 |
 |
|---|---|
Pomnik poległych żołnierzy-mieszkańców wsi w trakcie I Wojny Światowej. Jak widać, zginęło ich stosunkowo dużo, jak na małą wieś |
|
widok wsi z widokówki z datą 1940 r.
W skład wsi Wilheminenort wchodziła kolonia Ziegelscheune - jest pokazywana na mapach w 1828 r. W 1905 r. liczyła 19 zabudowań i 121 mieszkańców.
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI