Medale oleśnickie

Wstęp
Uwaga: Niektóre medale są w różnych katalogach opisywane jako monety i odwrotnie. Kilka z podawanych niżej opisów w j. łacińskim i niemieckim zostało odczytanych z nieczytelnych napisów na medalach, dlatego mogą być w nich literówki. W pierwszych opisach medali podawałem imiona w tłumczeniu na j. polski. Ostatnio staram się podawać imiona w oryginalnym zapisie. Powoduje to jednak bałagan, gdyż w niektórych uniwersyteckich wydawnictwach podawane są imiona w tłumaczeniu.

Uwaga. Większość pokazanych medali pochodzi z aukcji interntowych z firm podanych niżej i zgrupowanych w sixbit.com.
Najwięcej medali Wirtembergów pochodzi z katalogów firmy:
www.kuenker.de
[Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]
Niektóre skany medali pochodzą od oleśnickich kolekcjonerów, którzy zastrzegli sobie anonimowość.

Uwaga - niżej w tekście pojawiają się przy literce "ś" znaki zapytania "?" związane z błędami kodowania mojego anglojęzycznego programu. Tekst może wyglądać następująco: ?ś?rednica lub ?rednica. Niekiedy może to dotyczyć literki "ź"


Popiersie księżnej ziębickiej i magrabiny brandenburskiej z awersu medalu z 1524 r. - odrys	Popiersie księżnej ziębickiej i magrabiny brandenburskiej z medalu z 1525 r. śr.47 mm

Jadwiga córka Karola I - pierwsza postać z książęcego rodu Podiebradów umieszczona na medalu. Znajdowała się na rewersie medalu z brązu o śr. 44 (47?) mm wybitego w Norymberdze (z okazji ślubu w Karniowie w 1524 r.) przez jej męża margrabiego brandenburskiego Jerzego Pobożnego. Podobno dla podniesienia rangi żony margrabiego wybito w 1525 r. medal tylko z jej popiersiem [16]. Istnieją współczesne kopie medalu wykonane w ołowiu.

Medal księcia Jana Podiebrada z ok. 1560 r. Wykonany przez Hansa Krona ze steatytu (kamień mydlany, odmiana talku), średnica 40,5 mm.
Awers: Popiersie księcia w lewo. Napis otokowy IOHANNES DEI GRA: DVX MONSTERBERGEN
Rewers: hanns kron. Źródło: Schlesische Chronik nr 10. 1809 r.

Medal księcia Karola II i jego pierwszej żony Katarzyny Berka z Dube z 1587, poświęcony objęciu przez Karola II pełni władzy w księstwie.
Srebro złocone, lany, średnica 29,5 mm, waga 11,4 z uszkiem.
Awers: Popiersie księcia w prawo. Napis: CAROLVS D.G.DVX MONST. 1587.
Rewers: Popiersie Katarzyny (zm. 1583 r.) w lewo. Napis: CATHERINA D.G. DVCISSA MONS. [wg 2].
Medal ten znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Kopia z [18].
Postać księcia i księżnej z tego medalu znajdowała się na sarkofagu księżnej lub ich syna w krypcie Podiebradów

Medal złoty wybity z okazji ślubu Karola II z Elżbietą Magdaleną Brzeską około 1591 r.
CAROLVS: D: G: DVX: MVNST: ATA (= Karl von Gottes Gnaden Herzog zu Münsterberg)
ELIS: MAGD: V: G: G: H: Z: MVNS: G: H: Z: B:
30,69 mm, 15,56 g. https://www.sixbid-coin-archive.com/#/de/search?text=oels

Medal wybity z okazji ślubu Karola II z Elżbietą Magdaleną Brzeską około 1591 r. Srebro złocone, średnica 31,9 mm, 15,7 g
Awers: Popiersie Karola II w prawo. Napis: CAROLVS. D. G.- DVX MONST.ATA [Mniejszymi literami XXXXVI ANO - wiek 46 lat]
Rewers: Popiersie Elżbiety Magdaleny w lewo. Napis: ELIS.MAGD.V.G.G.H.Z. - MVNS.G.H.Z.LIG.V. [mniejszymi literami] BRIG.
[ElŻBIETA MAGDALENA Z BOŻEJ ŁASKI KSIĘŻNA - ZIĘBICKA URODZONA KSIĘŻNA LEGNICKA I BRZESKA [wg 3]
Medal ten znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Kopia z [18].

Na rysunku lepiej widoczne napisy.
Dotyczy on zapewne innej odmiany medalu. Własność W. B. P. w Opolu

Jak wyżej, medal srebrny śr. 30 mm, waga 9,6 g

Medal srebrny z ok. 1591 r. Wybity z okazji ślubu Karola II
z Elżbietą Magdaleną. Lany. 26 X 31 mm. Srebro 7, 2 g. Z kolekcji J.G.

Wg Piotra Oszczanowskiego lane medale ślubne mogą być autorstwa Gerharda Hendrika, ale nie wykluczone, że Hansa starszego Riegera lub Matthesa Kauerhase.

Medal księcia Karola II z wizerunkiem Chrystusa. 1591 r. Upamiętnia śmierć Wacława Henryka starszego - ukochanego syna.
Awers: Popiersie księcia w prawo. Napis: CAROLVS DG DVX MVNST ATA.
Rewers: popiersie Chrystusa w lewo, w drapowanej szacie i koronie cierniowej [2] średnica 30 mm.


Medal dwudukatowy Karola II z mennicy oleśnickiej z roku 1593. Awers: CAROL D G DVX MVNST ET OLS COM GLA. Rewers: + DOMINVS + FORTITVDO + MEA + 1593 A. Poświęcony był urodzeniom synów: Henryka Wacława i Karola Fryderyka. śr. 22 mm, waga 7 g [Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg] https://www.sixbid-coin-archive.com/#/de/single/l26805972?text=oels

Medal Karola II z ok. 1612 r.
Awers: Popiersie księcia w prawo. Napis:CAROL. D: G.DVX.MVNS.ET.OLS.COM.GLA.
Rewers: Herb pięciopolowy z trzema klejnotami. Napis: S.C.M. CONS. ET. - SVPSIL.CAPIT. Miedź, owal 32 x 22

Medal Karola II z 1612 r. owal 39/32, srebro, Hans Rieger.
Awers: popiersie Karola II w prawo. Napis: CAROL. D. G. DVX. SIL. MUNS. ET.OLS. COM. GLA
Rewers: W tarczy zwieńczonej mitrą orzeł ziębicki z tarczą herbową Podiebradów. Napis: GOTT IST MEIN TROST ANNO 161Z [wg 2]

Złoty medalion Karola II z 1613 r. wykonany ze złotej monety.
https://www.sixbid.com/en

Książę Henryk Wacław Bierutowski. Medal 4-dukatowy z okazji objęcia księstwa bierutowskiego z 1618 r. 28,10 x 31,30 mm; waga 13,28 g.

Medal o wartości 1/3 talara z 1636 r., poświęcony Henrykowi Wacławowi i szczęściu, które go może spotkać z powodu błogosławionego stanu jego żony (w literaturze numizmatycznej błędnie zakwalifikowany jako pośmiertny). Medal autorstwa Hansa Riegera;
Av.: popiersie księcia1/3 w prawo. Napis otokowy w dwóch wersach:
//HEiNRIC WENCESL. DVX SIL. MONST. ST. OLSN.// VTRIVSQ. SIL. SVPREM. CAPIT.//
Rv.: alegoria Ducha św., pod nią ukoronowane serce i napis otokowy:
SVFFICIT. MIHI. GRATIA. TUA. DOMINE. 1636; Sygnatura medaliera HR
srebro, 10,2 g. średnica 33, 5 mm. Moneta (medal) w posiadaniu oleśnickiego kolekcjonera

Uwaga: W katalogu aukcyjnym ten medal był opisany jako poświęcony śmierci Henryka Wacława. Nie jest to prawda, gdyż daty się nie zgadzają. Zapytałem o to historyka sztuki dra Piotra Oszczanowskiego, który tak zinterpretował napis i symbolikę rewersu medalu "Inskrypcja głosi bowiem, że "Wystarcza mi Łaska Twoja Panie" i odnosić musi się do Błogosławionego przez Boga (reprezentowanego na rewersie medalu przez Ducha Świętego) i ukoronowanego (to symbolizuje korona) afektu miłosnego (to z kolei ilustruje serce). Ową nagrodą może być - bo to wszak przejaw szczególnej Bożej Łaski - narodzenie lub spodziewanie się potomka. I tylko tak i wyłącznie tak należy interpretować ten medal - jest on dowodem radości życia, a nie rozstania z nim." Więcej.

Henryk Wacław z żoną Anną Urszulą, wymiar 40/33 mm. 1637 r. Medal złoty poświęcony nadaniu Annie Urszuli godności księżnej świętego Cesarstwa Rzymskiego na Bierutowie. Zobacz historyczna interpretacje medali Henryka Wacława.
Awers: Popiersie Henryka Wacława. Napis: HEIN.WENC.D.G.DVX.SI.MVU.O.ETB.SVP.SI.CAP.
Rewers: Popiersie księżnej. Napis: ANNA.VRSVLA.V.G.G H:ER.Z.BERN.V.H.Z.M.[2]
Kopia P. Kalinowski. PDF


Medal złoty, owalny, o wymiarze 38/29 mm wybity przez księcia Karola Fryderyka z 1645. Awers: popiersie księcia w prawo. Ryta inskrypcja tytularna: C.F.H.Z. - M. A[nn]o.1645 Rewers: tarcza zwieńczona mitrą, w tarczy orzeł ziębicki, na którym herb Podiebradów. Napis: GOTT IST MEIN TROST (maksyma Podiebradów) ANNO 1612 (data ta może pochodzić ze starego stempla). Kopia P. Kalinowski.PDF

Odrys umożliwia odczytanie inskrypcji. Własność W. B. P. w Opolu [15]

Poniższy medal nie został wybity przez Podiebradów (zapewne przez rodziców księżnej), ale związany jest z księciem Karolem Fryderykiem

Medale książąt wirtembersko-oleśnickich
Uwaga. Począwszy od 20 marca 2015 r. zacząłem uzupełniać opisy i skany niektórych medali z katalogu [17]

Książeta oleśniccy, obok książąt brzeskich. byli głównymi krzewicielami i propagatorami sztuki medalierskiej na Dolnym Śląsku. Najbardziej znanym medalierem książąt wirtemberskich był Johann Neidhardt. Dzięki niemu w XVIII w., medale oleśnickie, oprócz brzeskich, wyróżniały się kunsztem artystycznym.

Książę Sylwiusz Nimrod wraz z księstwem uzyskał prawo bicia monet, ale przez cały okres panowania nie udało mu się uruchomić mennicy. Dlatego z okresu jego panowania znany jest tylko jeden numizmat - złoty medal 6-dukatowy, wykonany przez wrocławskiego medaliera Daniela Vogta. Medal należy do grupy klejnotów medalowych ("Gnadenpfennige"), którymi władcy obdarzali swoich zasłużonych poddanych (poprzedzały medale i ordery) [17].

Rysunek klejnotu z katalogu Dewerdecka [15] dokładniej pokazujący napisy
Własność W. B. P. w Opolu (dodano 22.09.2012)

Medal owalny wymiar 38 x 31 mm, złoty, o wadze 6. dukatów, projektu wrocławskiego złotnika i medaliera Daniela Vogt.
Może odlany we Wrocławiu.
Awers: Popiersie Sylwiusza. Napis owalny Syl. D. G. Dux Wurt. &.Tecc. n(ec). n(on). in. Sil. Olsn. Com. Montb, D in Hid. Ste & Medz.
W dolnej częsci inicjały medaliera DV.
Rewers: Eberhard Brodaty, który dla hrabiów wirtemberskich uzyskał tytuł książęcy. Postać odpoczywającego oficera z włócznią w lewej ręce, trzymającego na kolanach żołnierza. Alegoria opiekuńczoności Eberhada w stosunku do swoich poddanych. Nad nimi napis FIDELITE OBLIGE (Wierność Zobowiązuje) (dodano 7.12.2009).

Medal ćwierćtalarowy (7,2 g), śr. 30 mm, wybity przez Sylviusza Nimroda dla swojego 11-letniego syna Sylwiusza Fryderyka,
który zdobył w 1662 r. tytuł króla kurkowego. Medal był bity we Wrocławiu.

Skan ułatwiający odczytanie napisów [1].
Własność W. B. P. w Opolu
(dodano 22.09.2012)

Awers: Typowa inskrypcja SYLVI: FRID: D: G: DVX: WIRT: TEC: I: S: OLS. (Sylwiusz Fryderyk z bożej łaski książę Wirtemberski, Tec i na Śląsku oleśnicki).
Rewers: Kontynuacja tytulatury: COM: MONTB: DOM; IN: HEYD: STERNB: METZ. (hrabia Mömpelgard, pan na Heideheim, Sternberk, Międzyborzu).
W czterech rzędach umieszczono znaną inskrypcję SI DEUS PRO NOBIS, QUIS CONTRA NOS (Bóg jest z nami, kto chce być przeciwko nam).
Dalej inskrypcja IST KÖNIG WORDEN 1662. 5. YUNY (Został królem 5 czerwca 1662 r.).
Tym samym stemplem także wybito medal złoty.

Prawie wszystkie pokazane medale powstały po 1677 r. jak rytownikiem stempli medali został w 1677 r. Johann Neidhardt [18]. Dalej w skrócie będzie używane pojęcie medalier [17].

Medale z okazji ślubu Sylwiusza Fryderyka i Eleonory Charlotty Württemberg-Mömpelgard w 17 maja 1672 r.

Medal z 1676 roku. W otoku umieszczono tytulaturę księcia i księżnej, z tego duża część sprowadzona do postaci inicjałów.
Awers: SYLV. FRID. D. G. DUX. WURTT. T. IN SIL. OLSN. COM. MONT. DYN. IN. H. ST. & MED (Sylwiusz Fryderyk z Bożej łaski książę Wirtembergii, Tec, na Śląsku Oleśnicy. hrabia Mömpelgrad, Pan Heidehheim, Sternberk i Międzyborza).
Rewers: ELEON. CHARL. D. G. DUC. WURT. T. & CHAST. I. SIL. OLSN. COM. M. & COLL. D. I. H. ST. F. & M. (Eleonora Charlotta z Bożej łaski księżna Wirtembergii, Teck i Chatillon, na Śląsku Oleśnicy, hrabina Mömpelgard i Colligny, Pani Heidenheim, Sternberk, Festenberg i Medzibor).
Na krawędzi medalu: QVOS VIRTUTIS FACIES . HOS . FACIERVM . QVOQ . VIRTUS . SOCIAT.
46 mm, 49.75 g. Medalier J.N. [Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Medal srebrny z okazji 25-lecia urodzin księcia z 1676 r. wykonany w latach 1676-1677

Awers: Popiersie Sylwiusza Fryderyka autorstwa J. Neidhardta (widoczne inicjały IN) 1676 r., popiersie księcia w zbroi i dużej peruce, z głową zwróconą na wprost. Napis w otoku SYLVIUS.FRIEDERICUS.G.D. DUX.WURTEMB.TEC.& IN. SILESIA. OLS. - Sylwiusz Fryderyk z bożej łaski książe Wirtembergii, Tec i na Śląsku Oels. Pod hełmem z pióropuszem inicjały JN. Srebro, śr. 47 mm, waga 34.40 gram.

Rewers: Napis w otoku SI DEUS PRO NOBIS, QUIS CONTRA NOS (Bóg jest z nami, któż przeciw nam!), poniżej pod mitrą książęcą herb Wirtembergów niesiony przez putta, napis na szarfie - Olsna in Silesia. W centrum weduta Oleśnicy, niżej data 1676,
Inicjały mincerza Samuela Pfahlera - SP.

Medal z 1677 r. poświęcony 5-leciu panowania Eleonory Karoliny Mömpelgard.

Autor J. Neidhardt. 55 mmm, Na awersie i rewersie inicjały IN. 1677 rok.
Awers: napis tytularny otokowy: SYLVIUS FRIDERICUS:D:G:DUX: WURTTEMB: TEC: IN: SIL: OLS.
Rewers: ELENOROA: CAROLINA: DG. DUCISS. WURTTEMB. TEC. & OLS.
Na krawędzi medalu napis: + SI. DEUS. PRO. NOBIS, QUIS. CONTRA. NOS ANNO. CHRISTI . MDCLXXVII. CONIUGII QUINTO
Śr. 55.6 mm, waga: 66,19 g.; 75, 25 g.; 79.80 g
[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Książę polecił wybić medal dla przypomnienia dwustulecia założenia uniwersytetu w Tybindze przez swego przodka Eberharda Brodatego, który dla hrabiów wirtemberskich uzyskał także tytuł książęcy. Kształt - owal. Wykonano medal w złocie waga 8 dukatów. Równiez wybito medale w srebrze. Waga 15,53-16,32 g. Wymiary 38 x 32 mm + ucho.

Awers: popiersie księcia Sylwiusza Fryderyka w bogatej zbroi, przepasany antyczną szarfą (togą) i w dużej peruce. Napis w otoku SYLVI(US) FRID(ERICUS) D(EI) G(RATIA) DUX WURTEMB(ERGENSIS) TEC(CENSIS) IN SIL(ESIA) OLS(NENSIS. (Sylwiusz Fryderyk, z łaski Bożej księże Wirtembergii, Tecku i na Śląsku Oleśnicy). Pod spodem inicjały IN - Johanna Nieidhardta.
Revers: Pod promieniami słonecznymi ręka Boża (opatrzności) z obłoków podaje koronę książęcą. Niżej na poduszce berło otoczone gałązkami oliwnymi. Napis w otoku w dwóch wierszach EBERHARDUS BARBATUS EX UTROQUE IMMORTALIS - DER HATT DIE HERZOGS WURDE BRACHT 1495. 21. JULI UND TUBINGEN BERUHMT GEMACHT 1477. 3. JULI. (Eberhard Brodaty podwójnie nieśmiertelny - 21 VII 1495 r. uzyskał tytuł książęcy, a 3 VII 1477 r. uczynił Tybingę sławną). Pod poduszką napis OLS, SILESIORUM. 1677

Z tym samym awersem medal podarunkowy. 32 x 41 mm. waga 18 g. Inicjał IN,
Awers: SYLVI. FRID. D. G. DUX. WURTEMB. TEC. IN. SIL. OLS. (Sylwiusz Fryderyk książę Wirtembergii, Tec, na Śląsku oleśnicki)
Rewers: herb księtwa wirtembersko-oleśnickiego. Powyżej niego data 1677. Napis: DITESCO PIETATE ET IUSTITIA (W Pobożności i Sprawiedliwości). Również inicjał mincerza Więcej

Medal z 1677 r. Dotyczący działalności księcia w Towarzystwie Owocodajnym

Medal srebrny z 1677 r. dotyczy członkowstwa księcia w towarzystwie Fruchtbringende Gesellschaft (dodano 9.11.2009).

Medal wybity w 1686 r. na cześć Georga II i dysputy mającej miejsce 100 lat wcześniej w Mömpelgard [17]

Awers: SVB . AVSPIC(io) . FRIDER(ici) . MAGNAN(imi) . D(ucis) . W(irtembergiae) . HABIT(um) . EST . COLLOQV(ium) . MOMPELG(ardiae) . A(nno) . C(hristi) . 1586 .
Na polecenie Fryderyka wspaniałomy?lnego, księcia Wirtembergii, odbyło się kolokwium w Mömpelgardzie w 1586 r. (komputerowy tłumacz).
Pokazano popiersie księcia Fryederyka w zbroi, nad którym wyłania się z chmur ręka trzymająca gałązkę oliwną.
Rewers: GEORG(ius) . CONSTANS . D(ux) . W(irtembergiae) . T(ecciae) . C(omes) . M(ompelgardiae) . RENOVAV(it) . SECVLAR(em) . EIVS .
MEMOR(iam) . A(nno) . C(hristi) . 1686.
Georg wytrwały, książę Wirtembergii i Teck, hrabia Mömpelgard w roku 1686, przypomina o 100-letniej rocznicy
(wytrwały - bo przez 19 lat nie przyjął księstwa pod warunkiem złożenia przysięgi królowi Francji). Popiersie księcia Georga w pancerzu.
Nad nim wyłania się z chmur ręka z okiem Boga. Medalier Johann Neidhardt, srebro, bity (później lany) śr. 40 mm, waga ok. 25 g. [Więcej]

Awers: GEORGIUS . MAGNANIMUS . D(ei) . G(ratia) . DUX . WURT(embergiae) . T(ecciae) - COM(es) . MOMP(elgardiae) . 1687
(Georg wspaniałomyślny, z bożej łaski książę Wirtembergii, Teck, hrabia Mömpelgard 1687)
Postać księcia i symbolika jak na medalu z 1686 r. Pod postacią księcia sygnatura medaliera I.N
Rewers: ANNA . D(ei) . G(ratia) . PRINC(ipissa) . WURT(embergiae) . T(ecciae) . NATA . Großmütige . CHAST(illonensis) . COM(itissa) . DE . COL(igny) . (Anna z Bożej łaski księżna Wirtembergii, Teck, księżniczka Chastilione, hrabina de Coligny).
Popiersie księżnej w naszyjniku z pereł. Nad głową ręka wyłaniająca się z chmur trzymająca wieniec.
Rant: IN . CORDE . AMOREM . IN . JERE . HONOREM . EXPRIM(it) . S(ylvius) . F(ridericus) . D(ux) . W(urtembergiae) . T(ecciae) . O(lsnae).
Napis ten przeczy brakowi zainteresowania Sylwiusza Fryderyka życiem księstwa i może wskazywać, że on był zleceniodawcą wybicia tego medalu. [Więcej]
Medalier Johann Neidhardt, srebro, bity, ś?r. 40 mm, 25 g.
Źródło: Landesmuseum Württemberg Kunstkammer der Herzöge von Württemberg Münzkabinett Kunst- und Kulturgeschichtliche Sammlungen [MK 18728]

Złoty medal poświęcony ślubowi księżniczki Elisabeth von Mömpelgard z księciem Fryderykiem Ferdynandem von Württemberg-Weiltingen
19 września 1689 r.

Awers: popiersia księcia w długiej peruce i księżniczki. Napis otokowy skrócony FRID : FERD : D : G : D : W : - ELISABET : D : G : D : W :
Rewers: Krajobraz z dwoma palmami po obu stronach rzeki. Niżej sygnatura I . N (medalier Johann Neidhardt) Wyżej łacińska sentencja SIC PERENNAT AMOR
(o trwaniu miłości?).
Rant: FELIX SIT CONIUGIUM INCEPTUM . D . 19 . SEPT . ST(ili) . N(ovi) . A(nn)0 . 1689 (szczęśliwe małżeństwo 19. września 1689 r. zacznie nowy styl?) [więcej]

Brakuje: Medal z 1686 roku, owalny, wykonany z ołowiu, wymiar 40,6 mm, 55,5 g. przedstawiający Elżbietę Marię Podiebrad. Autor JN.

Medale z okazji 40 lecia urodzin Eleonory Charlotty.
Po ponownym otwarciu oleśnickiej mennicy w 1693 r., Sylwiusz Fryderyk, obok monet, wybił także talar medalowy (nr 19) i trzy medale na 40. urodziny Eleonory Charlotty, które przypadały na 20 listopada 1696 r.

Awers: Popiersie Sylwiusza Fryderyka i Eleonory Charlotty. Napis otokowy tytularny:
SYL. FRIDD. G. DUX. W. T. IN SIL. OLS. C. M. D. I. H. ST. & M;
ELE.CHAR. D.G.D.W.T.& CH. A. I. S. 0. C. M. C. D. I. H. ST. F. & M.
Rewers: W cedrowej alei leży kamień w postaci prostopadłościanu, na którym stoi diament w postaci ostrosłupa.
Nad drzewami napis NESCIT LABI VIRTUS. 41.5 mm, 24.15 g. (dodano 10.12.2009)

Ciekawostka numizmatyczna z wygrawerowanym chronostychem na awersie oznaczającym datę 1717 r.
napis: eVer VVares LIebesbanD - breChe nIeMahLen
śr. 42 mm, 28 g. Ze zbioru Piotra Kalinowskiego

Na awersie popiersia pary książęcej. Na rewersie herb małżeński.
W nim z lewej herb Chatillion, z prawej herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego.
śr. 31 mm, waga 9 g. Medalier Johann Neidhardt

W Muzeum Medalierstwa we Wrocławiu (gablota I) znajduje się medal Chrystiana Urlyka, srebro, dwustronny, bity, śred. 53,6 mm

Pierwszy ślub 13.03.1672 r. z Anną Elizabeth córką Chrystiana II, księcia von Anhalt-Bernburg. Pierwsza małżonka zmarła 3.09.1680.

Medal złoty o wadze 7 dukatów (ok. 24 g) ze strzelania w dniu 16 czerwca 1672 r. z okazji wygrania przez księcia zawodów strzelania do kura. 39x33 mm
Z katalogu G. Deverdecka [15] (dodano 22.09.2012).
Własność W. B. P. w Opolu

Medal poświęcony pierwszemu dziecku młodej pary urodzonej 4 marca 1673 r.
Medal wybito po 1677 r., średnica 32 mm, waga 17,6 g. Rewers: Altera Alit Protegit Alter
[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Medal Chrystiana Ulryka zapewne z okazji objęcia księstwa, co zdarzyło się 22 sierpnia 1773 ."Nareszcie" (Tandem) zostałem księciem"

Medal powstał po 1677 r. średnica 53,5mm, waga 50,91 g.
Na rewersie widoczny książe wspinajacy się na szczyt góry, jego mitra spadła lub leży złożona u podnóża.
[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Drugi medal ślubny, srebro średnica 45 mm, waga 42,6 g. Widać dobrze inskrypcje na awersie i rewersie. Na rewersie herb małażeński.

Trzeci ślub 7. 12. 1695 r. z Zofią Wilhelminą córką Ennona Ludwika, księcia wschodnio-fryzyjskiego. Trzecia żona zmarła 4.02. 1698 r.

Czwarty ślub 6.12.1700 r. z 38 letnią Zofią córką księcia Gustawa Adolfa, księcia von Mecklenburg-Gustrow. W 17001 r. z okazji przybycia żony do Księstwa wybił medal. Czwarta żona zmarła 7.06. 1738. Przeżyła męża o 34 lata.

Awers: popiersia Christiana Ulryka i jego żony.
Rewers: herb księtwa Wirtembersko-Oleśnickiego - niżej zarys Oleś?nicy od strony dawnej bramy wrocławskiej.
Z lewej bowiem pokazano zamek, potem pojawiają się: kościół zamkowy, ratusz, wieża ratuszowa itd.
Widoczne są trzy bramy miejskie z wieżami i mostami przez fosę.
Na pierwszym planie pokazano kościół św. Anny z cmentarzem i częścią przedmieścia.
Medal złoty, śr. 42 mm, waga 35 g (odpowiednik 10 dukatów). Medalier Johann Neidhardt. Właśność W.P.

Narodziny dzieci.
Chrystian Ulryk miał piętnaściorgo dzieci. Najbardziej oczekiwani byli chłopcy, jako przedłużenie rodu i następcy na stolcu książęcym. Dlatego tylko z tej okazji wybijano medale. Dwaj pierwsi Chrystian Ulryk (imiona po ojcu) i Leopold Wiktor nie przeżyli roku. Dopiero trzeci syn żył dłużej i z tej okazji wybito medale oraz monety.

Chrystian Erdmann urodzony 24.07.1686. Żył tylko 4 lata. Zmarł 8.07.1689 r. Ojciec wybił na jego urodzenie złoty medal 4-dukatowy oraz Dukat (złotą monetę medalową).

Złoty medal o wadze 4 dukatów. Śr. 34,5 mm, waga 13,5 g.
Awers: Ch. Erdmann leży w kolebce, widoczny jeden wąż rozrywany przez dziecko i drugi wspinający się na kolebkę. Mały książę został porównany do Herkulesa, który, będąc dzieckiem, zadusił w kolebce dwa węże nasłane przez Herę. Obok kołyski palma, na której herby Wirtembergów i Saksonów. Powyżej ręka wyłaniająca się z chmur i dodająca liś?ć palmy. Wyżej napis Spes Expectata diu.
Rewers: Wyobrażenie słońca: Na nim napis wykonany po hebrajsku, niżej napis: Qui Dedit Deus. Jako promienie słońca napisy Protegat, Conserver, Augear.
Na krawędzi (rancie) napis: Christian Erdmann. Dux.W.T.O.B.Nat. Martisb. D.XXIV. Renatus XXVII. Juli S.V.M.DC.LXXXVI

Złoty dukat (medal dukatowy). Na rewersie widać siedzącego księcia na poduszce - ręka z chmur daje mu insygnia przyszłej władzy - książęcą mitrę i berło. Na awersie widać ołtarz z 15 płomieniami. Pod nimi imiona i data urodzenia Chrystiana Erdmanna. Ale nadzieja, że Christian Erdmann przejmie księstwo, nie spełniła się - książe zmarł przed swoimi trzecimi urodzinami

Awers: Całe księstwo prezentuje się na nim jako krajobraz (awers - z prawej) z miastami (Trzebnica, Dobroszyce, Oleśnica, Bierutów, Międzybórz, Twardogóra i Wołczyn). Nawet nie zapomniano o płynącej obok Bierutowa rzece Weide (Widawa). Ponad tym krajobrazem widzimy gwiazdę i obok czytamy: IL LUXIT = ona wyszła. W ten sposób symbolizowano nowo urodzonego księcia. Wielokrotnie skracany napis po łacinie brzmi: Serenissimo Principi & Domino Carolo Friderico, Duci Wurtembergensi Teccensi, Olsnensi, Bernstadiensi, Nato Martisburgi Ao. 1690. D. 17. Febr. Temu Księciu i Panowi Karolowi Frydrykowi, księciu Wirtembergii, Teck, Öls i Bernstadt urodzonemu w Merseburg anno 1690, dnia 17 lutego.
Rewers: kartusz zwieńczony mitrą książęcą, pod nią napis SOLATIO (Pocieszenie)- płynąca po morzu arka Noego zbliża się do brzegu. Wg. A. Więcka na dole jest sygnatura IT

Awers: Przedstawiony pałacyk w Zbytowej i opadająca gwiazda. Napis otokowy skrócony S. Pr. & Dn, Christian. Url. D. W. T. O. B. Nato In Arce VIGUT. A 1691. D.27 Ja.
Napis rozwinięty: Serenissimo Principi & Domino Christiano Ulrico, Duci Wurtembergensi Teccensi, Olsnensi, Bernstadiensi, Nata In Castro Vilgut Ao. 1691. D. 27. Ian. Temu Księciu i Panowi Chrystianowi Ulrykowi, księciu Wirtembergii, Teck, Öls i Bernstadt urodzonemu w zamku Zbytowa anno 1691, dnia 27 stycznia. Pod gwiazdą napis: Oritur Altera.
Rewers: Przedstawiony ogród z rosnącym drzewkiem, które podlewa ręka wyłaniająca się z niebios. napis: Dabit Deus Increnentum.
(Dodano 10.12.2009 r.) Zobacz więcej

Uroczystości ślubne córek
Ślub (wesele) pierwszej córki Chrystiana Ulryka I

Ślub (wesele) Luizy Elżbiety, która 17.08.1688 r. wyszła za mąż za Filipa księcia von Sachsen-Merseburg.
20 sierpnia odbyło się wesele i z tej okazji wykonano pokaz strzelania ogni sztucznych na zamku w Bierutowie. Zobacz dalej
Śr. 50 mm, waga 16 dukatów. Wybito również wesję srebrną. Medalier J. Nieidhardt

Ślub kolejnej córki - Zofii Angeliki 23 04.1699 r. z Fryderykiem Henrykiem, księciem von Sachzen-Zeitz.
wersja złota i srebrna. Śr. 43 mm, waga 24 g. Medalier J. Nieidhardt

Awers: Popiersia Carla Friedricha i Chrystiana Ulryka. Napis otokowy D.G: CAROL : FRID et - CHRIST . ULR: DUC . WURT .
(Z bożej łaski Carol Friedrich i Christian Ulryk książęta Wirtemebrgii)
Rewers: Napis CONCORDIA - FRATRUM (Braterska zgoda). Pod spodem dwa putta trzymają herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego.
Niżej dwie ręce w geście powitania lub raczej zgody. Pod nimi weduta Oleśnicy a jeszcze niżej dokończenie napisu z awersu T . I . S . OLS . B :
(Teck, na Śląsku Oleśnicki i Bierutowski).
Srebro, śr. 42 mm, waga 20 g, medalier Johann Neidhardt

Medal z zawodów strzeleckich w 1678 r. w Oleśnicy, które wygrał Chrystian Ulryk

Medal złoty, śr. 37 mm, waga ok. 20 gram, z okazji strzelania do kura w dniu 14 lipca 1678 r., które wygrał 26. letni książę Christian Ulryk.
Czyli wybił medal dla siebie. Medalier Johann Neidhardt. Skan z [17]. Dodano 29.03.2015 r.
Awers: Podobizna księcia ubranego w zbroję, przepasanego gronostajem. W lewej ręce trzyma buławę, prawą sięga po mitrę, która leży na stole razem z hełmem. Powyżej typowy napis tytularny CHRIST . VLR : - DUX . WURT : OLS & BERNSTAD . (Chrystian Ulryk książę Wirtembergii, oleśnicki i bierutowski. Poniżej przerywany - z lewej i prawej strony głowy napis /IST KÖNIG - WORDEN . / A . 1678 . / D . 14 IUL (Został królem 14 lipca 1678 r.).
Rewers: Pod promieniami słońca napis w dwóch rzędach VIRTUS NIL INEXPERTUM / OMITTIT. Poniżej z lewej herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego. Pod nim na stole symbole nauki - cyrkiel, książka i globus. Z prawej symbole wojenne - armaty, kule, bębny, muszkiety, zbroja. flagi itp. Poniżej symbolu wici roślinnej sygnatura medaliera I.N [17] Wg A. Więcka istniał także medal z Brązu

Medal z okazji 40-lecia urodzin księżnej Zofii, żony Chrystiana Ulryka z 1702 r.

Zobacz opis medali związanych ze strzelania fajerwerków. Złoto. Śr. 52 mm, waga 63 g (18 dukatów). Największa i najcenniejszy medal Wirtembergów oleśnickich. Wybito również wersje srebrną. medalier J. Neidhardt

Książę Juliusz Zygmunt nie zlecił wykonania żadnego medalu. Jego postać jest jedynie widoczna na pośmiertnym talarze wybitym w 1684 r.

Księżna Anna Zofia (1677-1726). Medal wybity w 1684 r. z okazji objęcia regencji w księstwie Oleśnickim na Dobroszycach (Juliusburgu) po śmierci męża.
Napis skrótowy na awersie: D. G. Anna Zofia, Dux Würtembergensis Et Teccensis, In Silesia Olsnensis. Nata, Dux Megapolitans, Tutrix Et Gubernatrix.
Medalier J. Nieidhardt, śr. 44,6 mm. Gablota I w Muzeum. Medalierstwa.

Medal wybity w 1700 r. z okazji złożenia hołdu przez stany księstwa bierutowskiego regentce księżnej Annie Zofii. Średnica 34,5 mm.
Medalier J. Nieidhardt
Kalinowski P. Monety książąt oleśnickich. Katalog. Kalety 2008

Medal z ołowiu wybity w 1702 r. z okazji powrotu księcia Karola (1682-1745) z "Podróży kawalerskiej".
Na rewersie widok Bierutowa. Śr. 44,7 mm. Medalier J. Nieidhardt
Kalinowski P. Monety książąt oleśnickich. Katalog. Kalety 2008

Medal wybity z okazji ślubu (20.12.1703) Karola z Wilhelminą Luizą, córką Bernarda I, ks. von Sachsen-Meiningen. Medalier J. Nieidhardt
Kalinowski P. Monety książąt oleśnickich. Katalog. Kalety 2008

Medal z 1704 r. z okazji objęcia władzy księcia Karola w księstwie oleśnickim na Birutowie, co nastąpiło 10 marca 1704 r.
[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Medale na zamówienie księcia Karola Chrystiana Erdmanna i jego żony
Poniżej medal wybity w 1745 r. z okazji objęcia księstwa oleśnickiego przez Karola Chrystiana Erdmanna (napisy wymagają przetłumaczenia).

Na medalu wydanym z tej okazji pokazano, że akt homagialny (poddaństwa) stanów oleśnickich (na tarczy inicjał WO - wirtembersko-oleśnickie) odbył się 15 października 1744 r., a stanów bierutowskich (na tarczy inicjał WB - wirtembersko-bierutowskie) 8 lipca 1745 r. średnica medalu 32 mm, waga 10,38 g. Medal znajduje się w Kaplicy Wirtembergów w bazylice mniejszej w Oleśnicy.

Medal wybity z okazji ślubu córki ostatniego księcia wirtemberskiego z linii oleśnickiej - Fryderyki Zofii Charlotty Augusty (ur. 1751 r.) i Fryderyka Augusta, Welfa z linii brunszwicko-lüneburskiej (ur. 1740 r.). Napisano na nim: W górze - Fortes sic junguntur fortibus. Niżej - In memoriam diei festi celebrati 1768 d.6. Sept. IGH Johann Gottlieb Held z Wrocławia, średnica 43,5 mm; waga 28,5 g.[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Medal wybity na cześć zmarłej 4 listopada 1789 r. córki - Fryderyki Zofii Charlotty Augusty - żony księcia brunszwicko-oleśnickiego Fryderyka Augusta, średnica 38 mm, waga 19,7 g.[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Medale z okazji złotych godów Carola Chrystiana Erdmanna autorstwa Antona Koeniga

Medal pośmiertny księcia Carola Chrystiana Erdmanna.
Średnica 29,5 mm, waga 7,2 g. Wartość 1/4 talara.
W górnej części rewersu widać inny rodzaj monogramu księcia.
Z kolekcji mieszkańca Oleśnicy

Medal pośmiertny (1793 r.) Marii Sophii Wilhelminy - żony księcia Erdmanna,
średnica 29,3 mm, waga 7,2 g. Wartość 1/4 talara. Autorstwo Johann Gottfried Held (ojciec i syn).
Silbermedaille 1793, unsigniert, vermutlich von J. G. Held, auf ihren Tod am 25. März.
Brustbild der Herzogin mit Witwenschleier l.//
Acht Zeilen Schrift zwischen zwei Leisten, zu den Seiten Girlanden, oben Krone auf Kissen.
Istotny błąd w dacie wdowieństwa - nie 1791, a 1792 r.
[Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Kalinowski P. Monety książąt oleśnickich. Katalog. Kalety 2008
Karnicka M. Medale i monety pamiątkowe książąt ziębickich. W:Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. red. B. Czechowicza. Wrocław 2010 s. 101-115
Karnicka M. Medale księcia ziębicko-oleśnickiego Karola II Podiebrada i jego żon w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu. "Wrocławskie Zapiski Numizmatyczne", 2004. 1, s.9-11
Pięć wieków medalierstwa śląskiego. Wyd. Muzeum śląskie w Gorlitz 1999 r. Tekst i zdjęcia F.P. Maercker
Przybył J. Jan Neidhardt. Nadworny medalier książąt oleśnickich. Kwartalnik Powiatu Oleś?nickiego nr 1(6) 2003
Więcek A. Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce. Kraków. 1989
Więcek A. Medale Piastów Śląskich. Warszawa 1958 r.
Carus W. Unsere Heimat auf Münzen und Medaillen. Oelser Heimatblatt. Dezember 1966, February 1967
Saurma-Jeltsch, Hugo Freiherr von: Schlesische Münzen und Medaillen. Breslau 1883
Spis medali i monet oleśnickich Olsnographia T1. s. 546 (294)
http://www.uni-tuebingen.de/uni/qvo/at/attempto12/text12/att12_culture4.html (tekst)
Monety Złotego Stoku http://www.zlotystok.net/zs_monety.php?PHPSESSID=189356c92bd454458c38a66f3da9642c
Order księcia Fryderyka Augusta von Braunschweig-Oels z 1792 r. http://www.medals.org.uk/brunswick/brunswick022.htm
Felcman, O., Fukala, R. a kol. Poděbradové. Rod českomoravských pánů, kladských hrabat a slezských kní?at . Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 2008. s. 426-443
Dewerdeck, Gottfried. Silesia numismatica oder Einleitung zu dem Schlesischen Müntz-Cabinet. Jauer 1711.
Czechowicz B. Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku ?redniowiecza. DIG. Warszawa 2005
Klein U., Raff A., Die Münzen und Medaillen der Württembergischen Nebenlinien Mömpelgard, Neuenstadt, Oels und Weiltingen, Stuttgart 2013
Szczepaniec A., Norymberczyk w Bierutowie. Johann Neidhardt i jego twórczość medalierska na tle śląskim i europejskim, Rocznik Sztuki Śląskiej (XXVIII-XXIX, 2019/2020)
Szlachta na Śląsku. Średniowiecze i czasy nowożytne. Katalog wystawy Rycerze wolności, strażnicy praw. Red. Jan Harasimowicz
Głuszek Jerzy. Monety i Medale Książąt Oleśnickich 1498-1792, Oleśnica 2022

Ilustracje monet zaczerpnięto z aukcji na:

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI

D G DVX W S O B CO MON D I HEI STE M _ Dei Gratia Dux Wirtembergensis Silesiae Olsnensis Bernstadiensis Comes Montisbelligardi Dominus In Heidenheim Sternberg Medzibor D G DVX W T I S O & B COM MONTB I HEID STERNB & METZIB _ Dei Gratia Dux Wirtembergensis Teccensis In Silesia Olsnensis & Bernstadiensis Comes Montisbelligardi In Heidenheim Sternberg & Medzibor D G DVX W T I S OLS & B CO MONTB DO I HEIDENH STERNB & MEDZIB _ Dei Gratia Dux Wirtembergensis Teccensis In Silesia Olsnensis & Bernstadiensis Comes Montisbelligardi Dominus In Heidenheim Sternberg & Medzibor D G DVX W T O B CO MON D I HEID STER M _ Dei Gratia Dux Würtembergensis Teccensis Olsnensis Bernstadiensis Comes Montisbelligardi Dominus In Heidenheim Sternberg Medzibor D G DVX W T S O B COM MONT D J HEID STERNB & M _ Dei Gratia Dux Würtembergensis Teccensis Silesiae Olsnae Bernstadii Comes Montisbelligardi Dominus In Heidenheim Sternberg & Medzibor

SUPR(emus) CAP(itaneus) SIL(esiae) - najwyższy namiestnik ?ląskaSUPR(emus) PRAF(ectus) PER UTRAMq3(que) SIL(esiae) - najwyższy zwierzchnik całego ?ląska (tzn. Górnego i Dolnego),

Daniel Vogt ( + 1674), wybitny złotnik i medalier śląski czynny głównie na terenie Wrocławia. Jako złotnik występuje Vogt w księgach miejskich Wrocławia już w 1640 r., pierwszy jednak jego medal przedstawiający Sylwiusza Nimroda księcia wuertembersko- -oleśnickiego pochodzi dopiero z lat ok. 1659-60. Twórczo?ć tego artysty otoczona jest dotąd mrokiem tajemnicy. Sprawę pogarsza jeszcze i ten fakt, że Vogt nie zawsze sygnował swe prace. Dotychczas znamy jedy nie sze?ć medali pochodzących bezsprzecznie z ręki tego artysty, w tym połowa wykonana została dla Piastów brzeskich. Vogt wykonywał swe prace głównie przez użycie techniki lania, rzadziej za? bicia stemplem. [Więcek]

Jan Neidhard, norymberczyk z pochodzenia, czynny w Oleśnicy i Bierutowie od 1676 do ok. 1707 r. jako mincerz i nadworny medalier książąt wuertembersko-oleśnickich. Kilkadziesiąt jego medali, z których większość sygnowana jest inicjałami I N, ukazuje nam twórcę w bardzo korzystnym świetle. Różnorodno?ć stosowanych przez niego motywów, lekko?ć oraz swoboda, z jaką artysta je odtwarzał, wyróżniają go wyra?nie spo?ród pozostałych medalierów ?ląskich tego okresu. Na medalach Neidharda uwidacznia się styl póżne go baroku jeszcze więcej, aniżeli widzieli?my to u Buchheima: pompa tyczno?ć i przeładowanie drobiazgami oraz szczegółami widoczne są na każdym prawie egzemplarzu. Zadziwiająca jest przy tym lekko?ć, z jaką artysta komponował te miniaturowe płaskorze?by. Każda niemal postać ujęta jest odmiennie - en face, en trois šuart czy w profilu; podobnie ubiory --od strojnych barokowych aż po antyczne, rzymskie. Rewersy zdobią przeróżne alegorie, wyobrażenia symboliczne, panoramiczne widoki miast, krajobrazy, a nawet statki morskie. Bliższa jednak analiza prac Neidharda wykazuje, że większo?ć ukazanych wyobrażeń (głównie alegorycznych) zaczerpnął artysta z medalierstwa południowo-niemiec kiego, a czę?ciowo i ze ?ląskiego, umiejętnie je przystosowując do potrzeb książąt oleśnickich [Więcek]

Pierwszym bodajże, który podjął się trudnego jak na ówczesne czasy zebrania i opublikowania monet oraz medali ?ląskich był archi diakon i bibliotekarz legnicki Gotfryd Dewerdeck, żyjący w pierw szej połowie XVIII stulecia. Jego pomnikowym dziełem jest Silesia Numismatica, 9 wydana w Jaworze w 1711 r. W okazałym tym tomie zebrał autor blisko 400 monet i medali ?ląskich począwszy od XVI aż do pierwszych lat XVIII wieku. [Więcek]


Anna Zofia księżniczka Sachsen-Altenburg - pierwsza żona Karola Fryderyka.
Napisy na medalu: Av: ANNA SOPHI:G.M.Z.BHZ Rv: EN DIEU MON ESPERANCE EN TOUTE ADVERSITEZ 1618 (W Bogu moja nadzieja w każdej przeciwności - tłum. Elżbieta Nienałtowska. Paryż). Wymiar medalu: 44 x 36 mm. Grubość od 1 do 3 mm. Waga: 15 g. Anna Zofia (ur. 3.02. 1598. Torgau. Córka Fryderyka Wilhelma I, księcia Sachsen-Altenburg i Anny Marii). Wyszła za mąż za Karola Fryderyka Podiebrada 24.11.1618 r. w Oleśnicy. Zmarła 20.03.1641 w wieku 43 lat w Oleśnicy.


Złoty klejnot medalowy odlany dla Sylwiusza Nimroda (z jego popiersiem) i przekazany oleśnickiemu bractwu kurkowemu z okazji uzyskaniu przez księcia tytułu króla kurkowego 9. 06. 1659 r. źródło skanu [17]. Dodano 1.04.2015 r.