Medal z okazji ślubu Sylwiusza Fryderyka i Eleonory Karoliny 1676 r.
Ten i niżej pokazane medale to kopie pochodzące z katalogu [7]. Mają one tylko pokazać piękno medali wykonywanych przez J. Neidhardta
Marek Nienałtowski
Jan Neidhardt najwybitniejszy medalier oleśnicki i ważny mieszkaniec Bierutowa
10.02.2022 r.
Medale i monety powstałe w latach rządów Wirtembergów oleśnickich tworzą historię ich życia i panowania. Dlatego nieprzypadkowo zostały one często szerzej opisane w książce mojego autorstwa Wirtembergowie książeta na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach. Oleśnica 2019 r. oraz na tej stronie internetowej.
Jeszcze przed objęciem panowania w księstwie oleśnickim przez Sylwiusza Fryderyka i Chrystiana Ulryka, co nastąpiło 5 września 1672 r., oboje młodzi książęta jakoby zatrudnili pochodzącego z Norymbergii Johanna Neidhardta do wykonania stempli medali na swoje śluby, które odbyły się (w marcu i maju) 1672 r. Tę roczną datę uznano w literaturze numizmatycznej jako termin zatrudnienia medaliera w Oleśnicy [4]. Oprócz miejsca urodzenia nie jest znana jego data urodzenia, rozpoczęcia nauki i uzyskania tytułu mistrza w zakresie rytowania stempli i wytwarzania medali oraz miejsca wcześniejszego zatrudnienia. Istnieją przypuszczenia co do wcześniejszego wykonawstwa medali w Saksonii [2], gdyż istnieje jeden wcześniejszy medal z inicjałami IN.
Medal z okazji ślubu Sylwiusza Fryderyka i Eleonory Karoliny 1676 r.
Ten i niżej pokazane medale to kopie pochodzące z katalogu [7]. Mają one tylko pokazać piękno medali wykonywanych przez J. Neidhardta
Jednak w tytulaturze medalu wykonanego dla Sylwiusza Fryderyka i jego małżonki Eleonory Karoliny (pokazanego m.in. wyżej [7]) umieszczono informację, że była ona właścicielką Twardogóry, co nastąpiło dopiero w 1676 r. To wzbudziło historyczną wątpliwość, co do daty powstania medalu. I tak też było, bowiem Adam Szczepaniec odnalazł niedawno informację, że J. Neidhardt został zatrudniony do wykonania stempli dopiero w 1676 r. 3], czyli medale ślubne wykonano cztery lata później. Wtedy już w Oleśnicy funkcjonowała od 5 stycznia 1674 r. mennica bijąca monety z wizerunkiem Sylwiusza Fryderyka i stanowiąca jego własność.
Medale Sylwiusza Fryderyka
Uwaga: użyta niżej numeracja medali pochodzi z książki U. Klein, A. Raff, [4]. Wizerunki medali pochodzą głównie z katalogu Piotra Kalinowskiego [5], ogólnie dostępnego i nie wymagające uzyskania zgód właścicieli, lecz są małych wymiarów. Większe rozmiarowo i dokładniejsze przedstawienia można znaleźć w przeglądarce i w [4]. Linki do większych wizerunków, jeśli są, podano na [medale i monety].
Medal Sylwiusza Fryderyka z 1676 r. |
Pierwsze medale Sylwiusza Fryderyka powstały na ślub księcia z Eleonorą Charlottą (Karoliną), który odbył się 17 maja 1672 r., ale zostały wykonane przez J. Neidhardta już po objęcia stanowiska po sierpniu 1676 r. [3]. (nr 57, 58, 59). Kolejny medal, wybity w znacznym nakładzie, nosi datę 1676. Znany jest z dwu odmian awersu i trzech rewersu [4]. Na awersie widnieje półpostać księcia z hełmem, na rewersie widok książęcego miasta Oleśnicy. Może powstał z okazji np. 25. rocznicy urodzin Sylwiusza Fryderyka lub jubileusz pięciolecia objęcia rządów (nr 60 61.1). Rok później wydano piękny, okazały medal portretowy z okazji 5. rocznicy zaślubin (nr 62). Także w 1677 r. świętowano dwustulecie uniwersytetu w Tybindze, co upamiętniał owalny medal (nr 63). Z tym samym awersem wydano wówczas inny złoty medal, mający charakter typowego podarunkowego klejnotu medalowego (nr 64). W tymże 1677 r. Sylwiusz Fryderyk przystąpił do elitarnego „Owocodajnego Towarzystwa" („Fruchtbringende Gesellschaft") i wybił z tego powodu żeton (nr 65). Gdy Sylwiusz Fryderyk w 1679 r. na kilka lat przerwał produkcję menniczą, a Chrystian Ulryk za zgodą braci przeniósł mennicę do Bierutowa, na prawie dwa dziesięciolecia przerwano wydawanie medali portretowych. Zadbano tylko o medale dla dostojnych członków rodziny. Śmierć ich matki Elżbiety Marii 17 marca 1686 r. upamiętniono wybiciem w Bierutowie talara i ćwierć talara medalowego oraz właściwego medalu z portretami obojga rodziców (nr 69, 70, 71). Wszystkie inne medale poświęcił Sylwiusz Fryderyk swym krewnym z Mómpelgard (Montbeliard) w Burgundii. W tymże 1686 r. ukazał się medal przedstawiający jego teścia, Jerzego (II), jednocześnie przypominający sławną dysputę religijną, jaką 100 lat wcześniej odbyto w Mompelgard (Montbeliard). W następnym roku powstał kolejny medal poświęcony teściom księcia. Inny medal upamiętniał zaślubiny młodszej siostry Eleonory Charlotty, Elżbiety, z Fryderykiem Ferdynandem von Wirttemberg-Weiltingen, które obchodzone hucznie w Oleśnicy 19 września 1689 r. Wówczas książę był pod znaczącym wpływem swojej żony i być może to ona decydowała o wybijaniu medali poświęconych swojej rodzinie. Wydawała na ten cel znaczne sumy z zasobów księstwa.
|
Medal Sylwiusza Fryderyka z 1677 r. |
Po ponownym otwarciu oleśnickiej mennicy w 1693 r., Sylwiusz Fryderyk, obok monet, wybił także talar medalowy (nr 19) i trzy medale na 40. urodziny Eleonory Charlotty, które przypadały na 20 listopada 1696 r. (nr 66, 67, 68). W niektórych medalach (monetach) na awersie znajdują się inicjały mincerza S.P. czyli Samuela Pfahlera.
Medale Chrystiana Ulryka
W 1678 r. na mocy rezolucji cesarza mennica stała się współwłasnością trzech braci, co zapoczątkowało pojawienie się monet z wizerunkami także dwóch pozostałych książąt. Zgoda braci trwała zaledwie 2 lata., bo wtedy Sylwiusz Frderyk zrezygnował z bicia monet. Skorzystał z tego jego brat Chrystian Ulryk i uzyskał zgodę na przeniesienie mennicy do Bierutowa, co nastąpiło w 1680 r. Czyli Neidhard pracował dla księcia Sylwiusza Fryderyka zaledwie 4 lata, ale były to lata płodne, bo wykonał wtedy ok. 20 medali. Mennica bierutowska działała 19 lat, do 1699 r., czyli po śmierci Sylwiusza Fryderyka w 1697 r. i do przeniesienia się księcia Chrystiana Ulryka do Oleśnicy
Medal ślubny Chrystiana Ulryka z Sybillą Marią w 1683 r. |
Liczba medali wybitych przez księcia Chrystiana Ulryka w Oleśnicy i Bierutowie jest jeszcze większa. Musiał wydawać medale poświęcone ślubom z czteroma żonami, urodzeniom dzieci, a nawet ślubom córek. Każdej małżonce poświęcił medal ślubny (nr 132, 137, 138, 139). Po śmierci pierwszej żony - Anny Elżbiety - 3 września 1680 r. wybito miniaturowy medal o wadze dukata (nr 136) oraz duży srebrny medal (nr 143). Przedstawia on wizerunek księżnej w sukni z głębokim dekoltem. Kolejny medal dotyczy objęcia księstwa (nr 134). Następne urodzin dzieci: wcześnie zmarłego Chrystiana Erdmanna (nry 149, 150), Karola Fryderyka (nr 151) i Chrystiana Ulryka II (nr 152). Następne medale powstały na 40. urodziny czwartej żony - Zofii von Mecklenburg-Gustrow (nr 141) i na zaślubiny księżniczek Luizy Elżbiety z Filipem von Sachsen-Merseburg (147) i Zofii Angeliki z Henrykiem von Sachsen-Zeitz (nr 148). Po zdobyciu przez Chrystiana Ulryka lauru króla kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Oleśnicy w 1672 i 1678 r., zlecono - wzorem brata, Sylwiusza Fryderyka — wybicie okolicznościowych medali (nry 131, 135). Po śmierci Chrystiana Ulryka 5 kwietnia 1704 r. w Oleśnicy, powstał poświęcony mu medal (nr 142). W następnym roku wydano medal na pamiątkę powrotu książąt Karola Fryderyka i Chrystiana Ulryka II ze studiów na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą (nr 173). Powód wybicia i data budzi wątpliwości. Jest to ostatni znany nam medal z całej bardzo atrakcyjnej serii dzieł medaliera Johanna Neidhardta. |
Medal poświęcony Chrystianowi Ulrykowi i jego czwartej żonie - Zofii. 1701 r. |
Medal poświęcony jakoby powrotowi Karola Fryderyka i Chrystiana Ulryka II ze studiów. 1705 r.
Medale linii wirtembersko-oleśnicko-dobroszyckiej
Kilka medali linii dobroszyckiej powstało na zlecenie Anny Zofii, wdowy po zmarłym 15 września 1684 r. księciu Juliuszu Zygmuncie. Sprawowała ona przez dwadzieścia lat rządy opiekuńcze nad małoletnim synem Karolem. Okazjami do wybicia medali było: objęcie przez nią rządów w 1684 r. (nr 211), złożenia hołdu przez stany księstwa oleśnickiego na Bierutowie regentce księżnej Annie Zofii (nr 212), powrót syna z podróży kawalerskiej w 1702 r. (nr 219) i jego ślub z Wilhelminą Luizą von Sachsen-Meiningen w 1703 r. (nr 220). Ostatnim w tej serii jest medal z powodu objęcia przez księcia Karola księstwa oleśnickiego na Bierutowie (nr 221). Nie wiadomo, kto zamówił ten medal - matka, czy książę Karol. Autorzy [4] uważają, że "Z tej niewielkiej grupy medali zdecydowanie wyróżnia się urodą egzemplarz na powrót młodego Karola z podróży kawalerskiej. Przedstawiony na rewersie widok Bierutowa jest wspaniałym dziełem Johanna Neidhardta, górując artyzmem i dopracowaniem szczegółów nad wszystkimi wcześniejszymi, wykonanymi dla Sylwiusza Fryderyka i Chrystiana Ulryka panoramami miast na medalach".
Życie prywatne Johanna Neidhardta
Nic nie wiadomo było o życiu prywatnym Neidhardta w Oleśnicy. Miał bezpłatne mieszkanie [3], chyba w pobliżu mennicy, a ona mieściła się w domu Pod Czerwonym Wołem przy Małym Zaułku Trzebnickim (obecnie ul. Rycerska), a potem w kamienicy Pod Złotym Orłem - chyba w Rynku w zajeździe pod tą samą nazwą [4]. Kiedy mennicę przeniesiono do Bierutowa - także i on tam zamieszkał. Miał pracować w warsztacie we własnym mieszkaniu, obowiązywała go tajemnica "służbowa". Gdy mennica przenosiła się do Oleśnicy, miał raz w tygodniu dojeżdżać z Bierutowa za własne pieniądze [3].
Dzięki A. Więckowi [2], który dotarł do akt kościelnych z Bierutowa, wiemy, że Johann Neidhardt żenił się trzykrotnie. Z pierwszą żoną miał syna Johanna Georga ur. 9.12.1680 r. - później szerzej znanego niż ojciec kompozytora, teoretyka muzyki. Po dacie urodzin syna można sądzić, że przeprowadził się do Bierutowa na początku 1680 r. (może w końcu 1679 r.) i niedługo potem się ożenił. Miał mieszkanie chyba w okolicach zamku bierutowskiego, w którym była mennica. Drugą żoną artysty została 7. 02. 1690 r. Elisabeth Caroline (zm. 1705), córka Wilhelma Weisshaubta, z którą doczekał się syna Wilhelma Gottlieba, zmarłego w wieku trzech lat [3], oraz córek Elisabeth Caroline (25.01-28.01.1695) i Sophii Wilhelmine (31. 12.1696-1.01.1697), czyli zmarłych w niemowlęctwie. Po śmierci żony (21.12. 1705) r.) ożenił się po raz trzeci 18.01.1707 r. z Katharine Werner. Zawierane małżeństwa świadczą o tym, że był dobrze sytuowany i cieszył sie poważaniem w Bierutowie. O tym także świadczy fakt, że w latach 1693-1699 i 1702-1704 często bywał ojcem chrzestnym. Wiadomo też, że co najmniej w latach 1705-1706 był członkiem rady miejskiej Bierutowa i jeszcze pracował dla książąt w 1705 r. [3] i jakoby do 1707 r. [4]. Johann Neidhardt zmarł 20 września 1715 r., a jego pogrzeb odbył się dwa dni później [2].
Pomimo, że był znany i pracował dla księcia - nie dostąpił zaszczytu, aby epitafium jego syna znalazło się wewnątrz kościoła św. Trójcy w Bierutowie. Także jego epitafium znalazło się na zewnątrz kościoła. Takie epitafia prędko ulegają zniszczeniu, chociaż jeszcze w 1874 r. były one czytelne [3].
Johann Neidhardt pozostawał w służbie książęcej na tym stanowisku przez 31 lat (1676 - 1707). Przez ten czas współtworzył 50 (51 -[2]) medali i pamiątkowe monety, do których wykonywał stemple [4]. Oprócz tego projektował prawie wszystkie książęce monety, także tworzył stemple pieczęci, sygnety herbowe i zapewne inne wyroby grawerskie [3].
Neidhardt wykonał także medale na zamówienie spoza księstwa. Być może wykonywał jakieś prace dla mennicy cesarskiej w Brzegu. Także wykonał na zlecenie rady miejskiej Wrocławia projekty szkolnego medalu nagrodowego dla wybitnych uczniów.
Medal nagrodowy J. Neidhardta dla szkół wrocławskich w 1699 r. (powiększenie)
Na zlecenie rektora Gimnazjum Elżbietanek w Wrocławiu Neidhardt stworzył medal upamiętniający także koronację cesarską Karola VI Habsburga w 1711 r. Jest to jego ostatnia znana praca [2].
Wirtembergowie zlecali wybijanie medali ze srebra i złota (wymienia się też wybicia z brązu [2], czego nie potwierdza (4)]. Ich średnica najczęściej wynosi 35 - 45 mm, przy czym najmniejszy ma zaledwie 14 (24 -[2]) mm, a największy 68 mm. Tematem czterdziestu z nich są portrety. Medale mają kształt koła, rzadziej owalu. Większość z tych prac podpisał Neidhardt inicjałami I N, Jedynie na trzech z jego znanych medali było pełne nazwisko artysty Joh. Neidhardt. Medali bez sygnatur Neidhardta jest około dziesięciu, oryginalność stylu jest tak oczywista, że nie ma najmniejszych wątpliwości co do ich autora [2].
Analiza medali Neidhardta to znakomita lekcja historii Oleśnicy, Bierutowa i Dobroszyc w okresie rządów Wirtembergów. Jeden z medali pokazuje mały zamek w Zbytowej wybudowany w okresie rządów na Bierutowie księcia Henryka Wacława Podiebrada. Jest to - jak na razie - jedyne jego przedstawienie, tak ważne dla historii Podiebradów oleśnicko-bierutowskich.
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI Odeszli
