Marek Nienałtowski Oleśnica Podiebradów

Król Czech Jerzy z Podiebardów

Herb Panów z Kunštátu i Poděbrad [źródło]

Książę Henryk zamierzał powiększyć ziemie księstwa ziębickiego o księstwo głogowskie na drodze "małżeńskiej", żeniąc jego małoletnich synów Albrechta, Jerzego i Karola z córkami księcia żagańskiego Jerzego II. W ten sposób jego synowie stali się dziedzicami znaczącego księstwa głogowskiego, co znalazło odbicie w herbie księstwa ziębicko-oleśnickiego, do końca jego istnienia.

Każda z córek wniosła w posagu 6 tys. talarów, które stany ziemskie zobowiązane były zebrać z księstw ich ojca, Jana II. Były to małżeństwo czysto dynastyczne, bowiem panny młode miały od 12 do 5 lat. Przy czym Jerzy i Karol żenią się w Głogowie jednego dnia (7.1.1488 r.), a Albrecht prawie dokładnie rok wcześniej (11.1.1487 r.). Spotyka się informację, że żenili się oni tego samego dnia 1488 roku. Karol I miał w momencie ślubu 12 lat, a Anna, jego żona 5 lat (ich pokładziny następują już w 1495 r. chociaż Anna miała wówczas 12 lat. Zwyczajowo pokładziny odbywały się w wieku 14 lat). Małżeństwa te nie spełniły swojego dynastycznego celu, a roszczenia uwidoczniły się zapewne tylko w heraldyce księstwa ziębicko-oleśnickiego.

Natomiast w przyszłości księstwa zapewne ważną role odegrało posiadanie tytułu księcia Rzeszy przez Henryka I. Na ziemiach "podiebradzkich" Henryk był "zwykłym panem czeskim" [27]. Natomiast w księstwie ziębickim był księciem Rzeszy. Być może, to był także jeden z powodów pozbycia się miejscowości Podiebrady oraz Kostomlaty i pojawienia się książąt Podiebradzkich w Oleśnicy. Ważnym zdarzeniem z punktu widzenia heraldyki oleśnickiej było nadanie (1491 r.) przez Henryka I herbu miastu Złoty Stok. Oznaczało to, że książęta z rodu Podiebradów mogli nadawać herby miastom w swoich księstwach (również prawa miejskie).

Henryk I, książę ziębicko-oleśnicki	Pieczęć Henryka jako księcia ziębickiego [41]	Drzewo genelealogiczne książąt podiebradzkich

Książęta z Podiebradów obejmują księstwo oleśnickie. Powstaje księstwo ziębicko-oleśnickie
Po wygaśnięciu linii Piastów oleśnickich w 1492 r., księstwo przechodzi do rąk króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który planował początkowo nadać księstwo swojemu bratu Janowi Olbrachtowi, następnie Janowi Korwinowi. W końcu w 1493 r. przekazuje je pod tymczasowy zarząd (zastaw) księcia cieszyńskiego Kazimierza II, będącego jego generalnym namiestnikiem na Śląsku i czerpie zyski z księstwa.

Mapa z zaznaczeniem granic i rozmieszczenia hrabstwa kłodzkiego (kolor czerwony), księstwa ziębickiego (zielony) i księstwa oleśnickiego z Wołowem (żólty) w 1495 r.

Król Władysław, chcąc uzyskać ziemie Henryka I (Podiebrady i Kostomlaty), leżące w pobliżu Pragi [20] zamienia je 28 kwietnia 1495 r. aktem wystawionym w Budzie [29] na księstwo oleśnickie wraz z wołowskim, dopłacając Henrykowi i jego dzieciom 5 tyś. kóp groszy praskich w dwóch ratach. Połowę tej sumy miał dostać po odstąpieniu Podiebradów, druga część w ciągu pół roku.[52].

1 kopa to 60 szt., zatem było to 300.000 groszy. Grosz w tym czasie miał wagę ok. 1,3 grama, czyli była to równowartość ok. 3900 kg srebra.

Księstwo (jako lenno dziedziczne) przechodzi w ręce książąt z Podiebradów - Henryk I zostaje pierwszym księciem ziębickim i oleśnickim. Pojawiają się herby i pieczęcie księstwa. Księstwo oleśnickie obejmowało w tym czasie następujące miasta: Oleśnica, Wołów, Wińsko, Sułów, Ryczeń, Bierutów, Trzebnicę, Psie Pole, Wąsosz i Wołczyn. Henryk rezyduje głównie w Kłodzku. Terytorium księstwa i samą Oleśnicę powierzył najstarszemu synowi Albrechtowi. W 1497 r. zdołał odzyskać dla księstwa oleśnickiego Ścinawę i Rudną.

Po śmierci 50. letniego Henryka I (Krypta Podiebradów w Kłodzku) księstwem ziębicko-oleśnickim (niem. Münsterberg - Öls, Oels) rządzili wspólnie jego synowie - Albrecht, Jerzy I i Karol I wraz z matką. Ich tytulatura brzmiała: Albrecht, Jerzy i Karol, bracia z łaski bożej Świętego Cesarstwa Rzymskiego książęta, na Śląsku ziębiccy, oleśniccy, hrabiowie na Kłodzku, panowie z Kunstatu i Podiebradów. Ich imiona znajdują się pod wszystkimi dokumentami i przywilejami z tego okresu. Książęta borykając się z niedostatkiem pieniędzy zaciągali w 1495 r. oraz w 1500 r. u Żydów praskich (z Kłodzka ich usunięto) pożyczki na wysoki procent.

		Widok "Nowego zamku" być może pierwszej siedziby Karola I i potem wdowiej siedziby jego żony w Ziębicach - rekonstrukcja [20]
	Karol I z tumby w Ząbkowicach [32]. Rys. T. Blätterbauer	Odlew gipsowy z pieczęci Albrechta, Jerzego i Karola I [41]

Książęta mają różnorodne oblicza: w 1492 r. wspólnie ze swoim teściem wyganiają cystersów z Lubiąża, czyniąc z klasztoru zamek myśliwski przez okres 7 lat. Jednocześnie w 1498 r. zlecają naukowe badanie wody ze źródła w Lądku i budują tam pierwszy zakład kąpielowy o nazwie Jerzy.

W 1499 r. książęta nadają Oleśnicy (Bierutowowi również) przywilej sprzedaży piwa po wsiach. Przynosi to znaczne korzyści mieszczanom mającym przywilej piwny i budżetowi miasta. Nie zapominają o Kłodzku - fundują dla kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP Wielki Dzwon (wysokość z koroną 190 cm, średnica 194 cm, waga 4,400 kg), który został odlany w odlewni mistrzów Hieronima i Sebastiana Haubików w Brnie (1499). W 1500 r. fundują przy tym kościele kaplicę sw. Jakuba (więcej).

5 maja 1501 roku bracia wspólnie sprzedają (mając kłopoty finasowe) hrabstwo kłodzkie za sumę 70 tys. guldenów reńskich z zachowaniem dożywotniego tytułu hrabiów Kłodzka. W 1501 r. Albrecht i jego bracia zapisali w dożywocie Wołów wraz z ziemiami, swojemu teściowi Janowi II, wyzutemu od 1488 r. z księstwa głogowskiego. On z kolei zapisuje w testamencie (chociaż jest tylko władcą tytularnym) księstwo głogowskie swoim zięciom. Pamięć o tym zachowa się w heraldyce księstwa (Herb na "Pałacu Wdów").

Podiebradowie będąc właścicielami Złotego Stoku - w 1502 r. uzyskują od cesarza przywilej na bicie złotych florenów i groszy. W 1504 r. król Czech Władysław Jagiellończyk nadaje Albrechtowi i Karolowi przywilej na bicie halerzy, denarów i groszy. Więcej o monetach

Z lewej moneta groszowa Alberta i Karola I, z prawej odcisk pieczęci Alberta i Karola I z 1502 r. [20]

Rządy Karola I
Niedługo umiera Jerzy (10 listopada 1502 r. w wieku 32 lat. Pochowany w Trzebnicy, w krypcie pod kaplicą św. Piotra i Pawła). W 1511 r. zmarł Albrecht, i wóczas Oleśnicę obejmuje ks. Karol I. Bracia jeszcze w 1509 r. zastawiają do 1514 r. księstwo ziębickie, które przejął ostatni Piast opolski, książę Jan Dobry (za 25 000 florenów węgierskich [41]). Karol I, mając ciągłe kłopoty finansowe uzupełnia dziury w budżecie książęcym poprzez zastawy. Jednym z ich stało się miasto Bierutów i tamtejszy zamek, zastawione w 1511-1515 r. wrocławskiej radzie miejskiej. W 1512 roku, zastawia okręg wołowsko-wiński, a w 1517 r. sprzedaje go. Obwiniano go o nieumiejetne inwestowanie, wytykano przepych i życie ponad stan. Był też oskarżany o pazerność i przekupstwa. W 1515 r. wraz ze śmiercią brata stryjecznego Bartłomieja, został jedynym mężczyzną w książęcym rodzie Podiebradów.

Na pierwszym planie niska przybudówka wybudowana ok. 1500-1510 r., mieszczącą kaplicę książęcą, dwie inne, kruchtę i drugą zakrystię za wieżą. Rys. F.B. Wernera. Własność BUW

O tym, że ks. Karol zamieszkiwał w Oleśnicy już ok. 1501 r., świadczą podawane w dokumentach miejsca urodzenia jego dzieci (1501-1515 r.). W tym czasie robi też interesy w Czechach (?) - zachował się dokument z 23.IX 1512 r. (kiedyś eksponowany w już nieistniejącym Muzeum Oleśnickim), w którym król czeski Władysław Jagiellończyk zezwala Karolowi na założenie kopalni i warzenie soli. W 1511 r. przyjmuje na swoim dworze (Oleśnicy?) Kaspar'a von Schwenckfeld'a. Wówczas też zezwala mieszczanom oleśnickim na powołanie bractwa kurkowego.

Korzystając z braku zakazu osiedlania się Żydów w księstwie - w początkach XVI wieku, w Oleśnicy ponownie ukonstytuował się kahał (gmina żydowska).

Ok. 1500-1510 r. rozpoczęto rozbudowę kościoła zamkowego (ilustracja z lewej). Zapewne wtedy wybudowano m.in. kaplicę książęcą i nowy ołtarz, istniejący ok. 200 lat. Nie wiadomo, czy wówczas istniała w kościele zamkowym krypta Podiebradów. W tym czasie pochowano w kościele: Annę - córkę księcia Wiktoryna. 1498 r.; Magdalenę - córkę Henryka I. 1513 r.; Jerzego młodszego - syna Karola I. (1515 r. Jakoby zostałi pochowani w krypcie pod głównym ołtarzem [32]). Chociaż potem inni książęta byli chowani poza Oleśnicą (Trzebnica, Ziębice). W 1517 r. sprzedaje Joachimowi I księstwo krośnieńskie za 6000 guldenów [41]. W 1505 r. książęta Albrecht i Karol I doprowadzają ostatecznie, rękoma biskupa wrocławskiego Jan IV Rotha, do upadku zakonu benedyktynów słowiańskich w Oleśnicy. W ten sposób upadł ostatni na Śląsku bastion misji św. św. Cyryla i Metodego.

W okresie późniejszym Karol I (ok. 1516-1522 r.) powraca do Ząbkowic, które rozbudował i upiększył oraz uznał za swoją siedzibę. Tam jego tytuł Księcia Rzeszy był bardziej znaczący. Odtąd stolicą księstwa ziębickiego były Ząbkowice. W 1516 r. uzyskuje, od króla Czech Władysława Jagielończyka, zezwolenie na prowadzenie robót górniczych. w zakresie wydobycia rud srebra i złota w Górach Sowich. W 1527 r. książęta ziębicko-oleśniccy, książę świdnicki (i inni) tworzą gwarectwo (spółkę górniczą) w Srebrnej Górze w celu wydobycia srebra i ołowiu. Kopie dokumentów z tym związanych znajdowały się w muzeum w Oleśnicy.

W 1520 roku Karol I poleca wybudować w Złotym Stoku nowy budynek mennicy. W niej bito monety - m.in. dukaty z imionami, popiersiami i herbami książąt ziębicko-oleśnickich. Była to wówczas znacząca mennica książęca na Śląsku. Historia Złotego Stoku w tych latach ściśle wiąże się z Karolem I.

W 1526 r. po śmierci 20-letniego króla Czech i Węgier Ludwika Jagiellończyka (bitwie z Turkami pod Mohaczem) władzę przejął Ferdynand I z dynastii Habsburgów, późniejszy cesarz. Czechy wraz ze Śląskiem (i księstwem oleśnickim) weszły w obszar państwa Habsburgów na ponad 200 lat.

Władysław II Jagiellończyk. Król Czech i Węgier do 1516 r.	Ludwik II Jagiellończyk. Król Czech i Węgier do 1526 r.	Ferdynand I Habsburg. Król Czech i Węgier od 1526, Cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego od 1556 r.	Karol V Habsburg. Cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego 1519-1556 r.

Karol I w 1524 r. rozpoczął w Ząbkowicach budowę wspaniałej rezydencji - pierwszego renesansowego zamku na Śląsku (rekonstrukcja niżej, z lewej) zaprojektowanego przez wybitnego architekta Benedykta Rejta (Rieda). Wzorowany był na praskim zamku królewskim, ale i zamku Grodziec [19]. "Budowa zamku trwała jedynie 8 lat, nie została nigdy ukończona. Powody tego podawała brązowa tablica inskrypcyjna zawieszona na fasadzie, nad portalem, pod istniejącym obecnie kartuszem z pięciopolowym herbem księcia z datą 1527 r. Łaciński napis głosił, iż w roku 1532 r. prześwietny Karol, wnuk króla Czech Jerzego zaprzestał rozpoczętej w 1524 r. budowy zamku z powodu wojen, jakie spadły na cesarza Karola V oraz króla Czech i Węgier Ferdynanda I w 1530 r., kiedy to Turcy w sile trzystu tysięcy żołnierzy wtargnęli na Węgry i do Austrii." [10, 41]. Tablica usunięto w 1646 r. [33]. Prawdziwym powodem były najpewniej kłopoty finasowe Karola I. Wybudowanie tego zamku spowodowałoby zmianę historii Oleśnicy, gdyż stolicą księstwa zostałyby zapewne Ząbkowice.

Widok zamku Karola I (rekonstrukcja) w Ząbkowicach [20]	Popiersie Karola I na monecie trzydukatowej wybitej w X lecie śmierci. [Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Podczas pobytu w Pradze, Karol I poznaje Jana Hessa (późniejszego głównego reformatora wrocławskiego) i przez kilka lat (1514-1521) z przerwami (podawane są różne informacje, często sprzeczne) Hess jest związany z Oleśnicą jako nauczyciel najstarszego syna Joachima. Był także później jego opiekunem w tzw. "kawalerskiej wędrówce" po różnych uniwersytetach [20] m. in. włoskich. W 1521 r. J. Hess zostaje nadwornym kaznodziejem na zamku oleśnickim. Sądzi się, że to on miał wpływ na wybór ksiąg do biblioteki książęcej, największej na Śląsku oraz przejście na protestantyzm synów Karola I. Był wtedy już związany z Marcinem Lutrem i Filipem Melanchtonem. Być może, że za przyczyną Hessa - Karol I rozpoczął po roku 1522 korespondencję z Marcinem Lutrem. Pomimo tego, Karol wiernie służył kolejnym królom Czech, a szczególnie - katolickim Habsburgom. Dzięki nim zajmował coraz wyższą pozycję na Śląsku.

Marcin Luter	Jan Hess nauczyciel Joachima i spowiednik Karola I

Kariera polityczna Karola I kształtowała się następująco: W 1515 r. król Władysław II mianował Karola I swym doradcą (Jagiellonowie czesko-węgierscy byli życzliwie nastawieni do Podiebradów), w 1517 r. król Ludwik Jagiellończyk tę nominację ponowił, w 1519 r. zwierzchni wójt Górnych Łużyc, w 1523 r. namiestnik Królestwa Czeskiego (?), w 1524 r. namiestnik Dolnego Śląska i dożywotnio starosta księstwa głogowskiego z wszystkimi dochodami i korzyściami. Za Habsburgów, w 1528 r. mianowany namiestnikiem również Górnego Śląska przez króla Ferdynanda I (12 maja 1527 roku złożył hołd lenny Królowi Ferdynandowi I na rynku wrocławskim), w 1532 r. potwierdzony na wszystkich swych stanowiskach dożywotnio. W 1526 r. pod Ząbkowicami tłumi powstanie chłopskie. Każdy ujęty wtedy buntownik chłopski został wychłostany pod pręgierzem, wygnany z ziemi i oznakowany przez obcięcie ucha.

Karta tytułowa Pięcioksięgu z 1530 r. z herbem księstwa ziębicko-oleśnickiego. Nad nim umieszczono tekst błogosławieństwa dla rządów Karola I [17]

Jego tytulatura: Karol I, książe ziębicki na Śląsku w Oleśnicy i Opawie, hrabia kłodzki, pan Kunstatu i Podiebradów, namiestnik Królestwa Czeskiego, namiestnik Górnego i Dolnego Śląska, zwierzchni Wójt Łużyc, starosta księstwa głogowskiego. W 1515 r. był jedynym mężczyzną w książęcym rodzie Podiebradów. Interesował się sprawami Czech (jakoby w 1526 po tragicznej śmierci Ludwika Jagiellończyka zgłosił chęć kandydowania na tron czeski), podkreślano jego czeską narodowość. W 1529 r. wobec niepokojących sygnałów o możliwości najazdu tureckiego - wspierał działania króla zmierzające do ochrony m.in. Śląska przed groźbą ataku Turków (organizacja obrony krajowej Śląska i ustanowienie nowych podatków) - następowała modernizacja murów obronnych w Ząbkowicach. Ok. 1532 r. rozpoczęto budowę drugiego pierścienia murów w Oleśnicy.

O ówczesnym rozkwicie Oleśnicy świadczy powstanie drugiej w kolejności na Śląsku drukarni w 1529 r. Pierwszymi drukarniami były prowadzone przez Żydów oficyny Chaima Schwarza z Pragi i Dawida ben Jonathana (1529-1532). Karol I ulokował ich w Oleśnicy. zapewne dlatego, że tu istniała gmina żydowska (kahał) i synagoga. 29 lipca 1530 roku wytłoczyli, w nakładzie własnym, Pięcioksiąg Mojżesza, najstarszy z notowanych druków oleśnickich i pierwszy hebrajski druk na ziemiach Śląska, Czech i Niemiec. Z lewej okładka Pięcioksięgu.

Karol I mając dalej kłopoty finansowe, oddał (1533 r.) okręg trzebnicki w zastaw mieszczanom wrocławskim [wg Monografii Trzebnicy]. W 1527-1534 Karol I zastawia część księstwa (Bierutów? Psie Pole?) mieszczanom wrocławskim [39]. Koszt zastawu wyniósł 18 lub 19 tys. guldenów. Aby go wykupić nałożył jednorazowy podatek w księstwie.

Karol I zmarł w 1536 roku - został pochowany w kościele parafialnym św. Anny w Ząbkowicach Śląskich. W 1541 r. spoczęła tam również jego żona. Wtedy też wykonano tumbę z marmuru i czerwonego piaskowca dla książęcej pary [Luchs 2], [Luchs1]. Ufundowali ją synowie mieszkający w Oleśnicy, wykonawcą był Ulryk z Żagania. Tumba początkowo stała przed prezbiterium świątyni i przykrywała wejście do krypty Karola I i jego żony (nawet napisano w inskrypcji na tumbie, że Anna "Pod tym kamieniem spoczywa"). Od 1815 r. tumba jest upchnięta w kaplicy Kauffunga. Natomiast w Ziębicach umieszczono epitafium w postaci obrazu z 1542 roku przedstawiającego książęcą parę.

Tumba w Ząbkowicach, w odróżnieniu od tumby oleśnickiej znajduje się w bardzo złym stanie.
Dosadnie o tym pisze B. Czechowicz w "Sudety" nr 9/2004 s. 35 oraz w [45].
Niedawno (2024 r.) doszło do przemieszczenia tumby do kościoła i trwa jej restauracja.

 

Epitafium Karola I i jego żony Anny w w kościele św. Jerzego w Ziębicach. Fot. Jerzy Organiściak	Nagrobek tumbowy w kościołe św. Anny w kaplicy Kauffunga w Ząbkowicach. Fot. J. Organiściak

Po śmierci Karola I przez okres 6 lat księstwem oleśnicko-ziębickim rządzili wspólnie jego synowie: Joachim, Henryk II, Jan i Jerzy II. Istotnym zdarzeniem dla heraldyki oleśnickiej było nadanie przez nich herbu miastu Srebrna Góra w roku 1540 (wcześniej, bo 24.06.1536 książęta nadają tej miescowości, na zamku ząbkowickim, prawa wolnego miasta górniczego i nazwę - Srebrna Góra). Borykając się z trudnościami finansowymi już w 1542 r. zastawili księstwo ziębickie swemu stryjowi księciu Fryderykowi II legnicko-brzeskiemu za 40 tysięcy guldenów. Wtedy wspólnie rządzili tylko już w księstwie oleśnickim.

Podział księstwa na część oleśnicką i bierutowską
Po wyborze przez Joachima kariery duchownej (Biskup brandenburski 1545-1560) - bracia dzielą księstwo. Wyodrębniona została wówczas część bierutowska, na której osiadł Henryk II. W ten spsosób powstało, jak pisano księstwo bierutowskie lub bierutowsko-oleśnickie. W rzeczywistości była to wydzielona część księstwa oleśnickiego. Pisano o Henryku II - książę ziębicko-oleśnicki na Bierutowie.

Jan i Jerzy - przejmują wspólnie Oleśnicę. Jednak Jerzy nie bierze udziału w rządzeniu księstwem - zajmuje się głównie krzewieniem wyznania protestanckiego. Zamówił dla siebie piękny modlitewnik przechowywany obecnie w Austriackiej Bibliotece Narodowej w Wiedniu [41]. W modlitewniku znajduje się wiele kolorowych miniatur ( 14,7 x 10,3 cm) o tematyce religijnej wraz z herbami Podiebradów i ich przodków [1], [2], [3], (źródło [41]). Czyli modlitewnik także promował księstwo (herby księstwa) i wspaniałych przodków (herby rodowe).

Książę Joachim jako biskup. Fikcyjny portret. Drzeworyt z roku 1593 [20]	Książę Joachim na monecie dukatowej [30]	Książę Henryk II. Fikcyjny portret. Drzeworyt z 1593 r. [25]	Książę Jerzy II z płyty nagrobnej. Rys. B. Mannfeld [33].

Książę Joachim zmarł w 1562 r. we Wrocławiu w domu książąt podiebradzkich. Zwłoki przewieziono do Ziębic i tam pochowano w krypcie książęcej kościoła parafialnego pw. św. Jerzego. Wystawiono również Joachimowi kamienny pomnik z epitafium o znanej treści [5]. Pamiątką po księciu Joachimie w Ziębicach jest kamienna ambona, na wykonanie której przeznaczył w spadku 100 talarów. Postawiono ją dopiero w kościele parafialnym w 1595 r.

Rządy Jana
Po śmierci Jerzego (1553 r.), dziewiąte dziecko, a trzeci syn Karola I - Jan (Johannes - niem.) urodzony w Oleśnicy 4 listopada 1509 r. pełni samodzielne rządy w Oleśnicy. Jest to okres dość długiej stabilizacji i wzrostu zamożności miasta. Jan był reprezentatywnym księciem epoki Renesansu. Sinapius nazywa go panem wesołym i pełnym fantazji. Stąd m.in. jego udział w turniejach rycerskich. Np. w czerwcu 1549 r. na zamku Grodziec, razem ze swoim bratem Henrykiem II księciem bierutowskim. Kroniki nie podają czy walczył, czy tylko "uświetniał" (miał wówczas 40 lat), ale z pewnościa brał udział w ucztach po zakończeniu każdego dnia walk.

Popiersie Jana Podiebrada z medalu ok. 1560 r. Schlesische Chronik nr 10. 1809	Popiersie Jana Podiebrada z dukata wybitego w 1559 r. z inną nieco fryzurą. [Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Książę Jan najprawdopodobniej wybudował kilka budynków w mieście (należy przypuszczać, że już murowanych z cegły i dość bogatych), zaś liczna grupa rzeźbiarzy, kamieniarzy i budowniczych, których książę sprowadził do budowy zamku odegrała najpewniej dużą rolę w kształtowaniu i dekorowaniu budynków w Oleśnicy. Są też poglądy, że Oleśnica wówczas była całkowicie drewniana (oprócz kościoła św. Jana i zamku) [51], czemu przeczą zachowane w rynku piwnice z okresu średniowiecza.

Wg opinii czeskich historyków [19] na okres rządów Jana, przypada okres kulturalnego rozwoju Oleśnicy. W majątkach książęcych zaczął wprowadzać porządek, pilnował, aby mieszczanie i chłopi przestrzegali prawa. Także wymagał tego od szlachty, co powodowało opór (nawet grożono mu śmiercią). Zwalczał alkoholizm, prostytucję i hazardowe gry w karty. Jednocześnie sam nie stronił od rozrywek, którym musiała towarzyszyć muzyka. Zapewne muzyk oleśnicki "Michaelis Duquesse, F.G. Zur Olsen Musici" był związany z dworem książęcym.

1 września (na św. Egidiusa - Idziego) 1535 r. Oleśnicę nawiedziła trąba powietrzna [49], która "chłopską furmankę przerzuciła ponad domami na rynek, zerwała dachy, zburzyła 60 murowanych ścian szczytowych, spustoszyły ratusz, przerzuciła wóz na żydowski dom, pewną chrześcijankę i kilku Żydów uniosła w powietrze, zaś żydowską drukarnię doszczętnie zrujnowała, a druki daleko rozrzuciło. Żydzi sądzili, że nadchodzi Mesjasz, a chrześcijanie, że zbliża się sądny dzień". Zdarzenie to miało dla Żydów straszny skutek, gdyż właśnie na nich zrzucono całe to nieszczęście jako karę Opatrzności. Wypędzono ich i odebrano synagogę. Uszkodzone budynki zostały wkrótce znowu odbudowane, natomiast synagogę zamieniono na arsenał. O tym czytano co roku w kościele zamkowym na św. Egidiusa.

20 lutego 1536 r. odbył się w Krakowie ślub (per procura) Jana z Krystyną Katarzyną (Kachną jak ją w domu nazywali) Szydłowiecką - córką kasztelana krakowskiego (najwyższy świecki urząd w ówczesnej Polsce) - Krzysztofa. Po czym Krystynę, z towarzyszeniem wspaniałego orszaku, doprowadzono księciu Janowi do Ząbkowic, gdzie 29 lutego 1536 r. doszło do pokładzin. Z tej okazji na dziedzińcu zamkowym odbyły się turnieje z udziałem książęcych braci. Wtedy to jeszcze zamek oleśnicki nie był gotowy na przyjęcie znaczących gości i dlatego uroczystości odbywały się w nowym zamku jego ojca. Po ślubie pojawiła się konieczność prowadzenia korespondencji w j. polskim (oprócz niemieckiego i łaciny, Jan nauczył się czeskiego i polskiego) i dlatego w kancelarii książęcej zatrudniono polskiego pisarza. Także po polsku pisywał książe do swoich polskich poddanych.

Po śmierci ojca, który musiał popierać katolicyzm, książęta wprowadzili w 1538 r. na terenie księstwa oleśnickiego i ziębickiego oficjalnie protestantyzm. Jednym z powodów wprowadzenia nowinek reformacyjnych była, jak twierdzą niektórzy historycy, także możliwość przejęcia majątków kościelnych. Mieszczanie sądzili, że zyskają na znaczeniu po usunięciu księży katolickich. Szlachta i chłopi mogli zyskać finansowo nie płacąc dziesięciny.

Jednak ta decyzja nie spodobała się królowi, a zarazem cesarzowi Ferdynandowi I i na mocy decyzji z 1538 r. - miasto(?) i klasztor zostały wyłączone spod władzy oleśnickich Podiebradów i przekazane pod opiekę cesarską. Tym samym mogli utracić możliwość pochówków w klasztorze trzebnickim, co mogło wpłynąć na konieczność budowy krypty w Oleśnicy. Do końca swoich dni Podiebradowie starali się mieć wpływ na losy ziemi trzebnickiej, a szczególnie zachowania prawa patronatu nad klasztorem lub chociażby wyboru ksieni.

Następstwem przyjęcia protestantyzmu był rozwój szkolnictwa (należało umieć czytać biblię) i życia kulturalnego miasta - szczególnie muzycznego. Podobno już od 1538 roku odbywały się w kościele zamkowym nabożeństwa protestanckie. To książę Jan sprowadził pierwszego duchownego luterańskiego Grzegorza Storcha, zwanego Pelargusem. Od 1555 r. również kościół NMP stał się protestanckim. Kościoły przez dłuższy czas przystosowywały się do roli prawdziwie protestanckich. Protestanccy pastorzy, powoływani na stanowiska proboszczów, byli posłuszni szlacheckim patronom, gdyż utrzymywali się początkowo z wypłacanej im przez panów pensji (uprzedni proboszczowie katoliccy - z przypisanych do parafii łanów ziemi - najczęściej dwóch). W 1556 r. książe zakupił mały dom w okolicach rynku na szkołę elementarną. Nauczali w niej protestanccy teologowie Zachariasz Wittich i Andreas Keppich.

Niektóre wsie księstwa (np. Stępiń) przeszły na protestantyzm dopiero ok. 1560 r. W Łozinie katolicy i protestanci używali wspólnie istniejącego we wsi kościoła (na mocy umowy potwierdzonej przez Karola II Podiebrada w 1588 r. i potwiedzonej w 1602 r.). Duchowni obu wyznań posługiwali się tym samym kielichem i z tej samej ambony głosili kazania.

Na protestantyzm przeszli zarówno Niemcy, jak i Polacy, których w XVI wieku w księstwie było jeszcze dużo. Głównie przy polskości trwały osoby zamieszkujące wsie (szczególnie będące własnością klasztorów), włącznie ze szlachtą. Protestantyzm nawet początkowo sprzyjał zachowaniu polskości poprzez używanie przez wyznawców Lutra języka narodowego (polskiego) w liturgii. W 1541 r. Martin Luter za zasługi książąt dla protestantyzmu darowuje księciu Henrykowi II Biblię wraz z własnym odręcznym tekstem (biblia ta w 1887 r. trafia z biblioteki zamkowej do Biblioteki Lutra w Paulus-Muzeum w Wormacji jako dar właściciela zamku oleśnickiego, przyszłego cesarza Fryderyka III).

Książę Jan rozpoczął również przebudowę zamku. Gotycki dom mieszkalny zamku zamienił na renesansową budowlę prawdopodobnie bazującą na "nowym zamku" w Ziebicach - wdowim miejscu zamieszkania jego matki. Aby uczcić zakończenie przebudowy kazał wykonać i zawiesić płaskorzeźbę, na której jest pokazany wraz z żoną Krystyną i ich herbami. Być może, że wcześniej wisiała nad wejściem do zamku lub nad wejściem do skrzydła zachodniego zamku, które książę

Płaskorzeźba z postaciami księcia Jana i jego żony Krystyny, wraz z ich herbami Fot. Olgierd Czerner

Potem odczuwając niewygody gotyckich wnętrz, wybudował za murem zamku Pałac, w którym zamieszkał. Tam m.in. umieścił swój całopostaciowy posąg. Jednocześnie podwyższył wieżę zamkową i na tarasie widokowym umieścił 8 lwów trzymających tarcze herbowe związane z Podiebradami i księstwem ziębicko-oleśnickim. Więcej

Całopostaciowy posąg księcia Jana. (H. Lutsch)		Jeden z ośmiu lwów na wieży, trzymających herby. Pokazany trzyma herb księstwa oleśnickiego

Podczas rozbudowy zamku, książe Jan każe również wybudować dom obok kościoła zamkowego, w którym mają być przechowywane zbiory biblioteczne książąt oleśnickich. Nie wiemy, który to był dom. Prawdopodobnie mogł stać w rynku lub bezpośrednio za fosą. W nim, aż do czasu objęcia władzy przez Wirtembergów, była jakoby przechowywana bogata biblioteka książąt z Podiebradu. Zdaniem historyków czeskich to własnie Jan był jej założycielem, inni twierdzą, że Henryk II, z analizy zbiorów może wynikać, że biblioteka już istniała za Karola I. W 1547 r. księżna opuszcza zamek oleśnicki i wybrała się do Polski do matki Zofii z Targowiska, w zamku ćmielowskim. Tam zaczęła chorować. Nie wiadomo jak długo przebywała w Polsce.

Oleśnicę w latach 1549-1559 nawiedzały pożary. W 1549 r spaliła sie ulica Krowia (Küchgasse). W 1557 r. w dużym pożarze spłonęło 59 domów, a w dwa lata później spłonęło dalsze 130 budynków, w tym Ratusz - czyli prawie całe miasto. Rada miasta ściąga do Oleśnicy różnych specjalistów. Dr Mariusz Pawelec podał wcześniej nieznaną informację "W 1561 r. Rada Miasta zwróciła się do księcia brzeskiego Jerzego II o zgodę na przysłanie do Oleśnicy jego nadwornego malarza. Być może chodziło o Balthazara Latomusa, który miał wykonać prace dekoracyjne w budynkach publicznych.

Książę Jan wspierał gminę żydowską, która w 1555 r. ponownie osiedla się w Oleśnicy. Funkcjonowała ona jedynie przez 20 lat. Na św. Grzegorza 1575 r., jakoby na polecenie Henryka III Podiebrada - Żydzi opuszczają miasto (w 1577 r. także Sternberk stanowiący własność Podiebradów). Widać, że Podiebradowie stosowali własną politykę w stosunku do wyznawców religi mojżeszowej, gdyż Ferdynand I (w 1557 r.) i Rudolf II (1582 r.) wydali dekret zabraniający osiedlania ich na Śląsku.

Ciekawie toczyły się losy księstwa ziębickiego. W 1551 r. książę wykupił od księcia legnickiego Fryderyka III zastawione u niego w 1542 r. za 40 tys. guldenów księstwo ziębickie. W 1552 traci je na rzecz królowej węgierskiej Izabeli Jagiellonki. W 1559 wykupuje je książę Jan od cesarza Ferdynanda. Stara się, aby uzyskać z tego księstwa większe wpływy, m.in. poprzez uporządkowanie warzenia piwa, które nielegalnie zaczęli produkować chłopi w znacznych ilościach. Po rządach Jana pozostał w Ziębicach Ratusz, który został wówczas wybudowany i dotrwał do 1888 r. O "bogactwie" Podiebradów świadczył fakt, że 300 talarów, które winni byli Ziębiczanom oddali dopiero po 100 latch i to jeszcze w mniejszej kwocie [26].

Krystyna Szydłowiecka zmarła 1 lub 16 czerwca 1555 r. a według drugich 17 czerwca 1556 r. w Twardogórze. Trumnę złożono 13 sierpnia w krypcie książęcej, pod głównym ołtarzem kościoła zamkowego w Oleśnicy (jeszcze nie udało się natrafić na ślady tej krypty). Po śmierci żony książę Jan przygotował dla siebie i żony nagrobek tumbowy. Wcześniej, po śmierci swojego brata Jerzego, również zlecił wykonanie dla niego płyty nagrobnej. Oba (?) nagrobki jakoby wykonał Jan Oslew

8 września 1561 r. książe Jan ożenił się z Małgorzatą Brunszwicką (Margarete von Braunschweig-Wolfenbuttel. Uroczystości ślubne były szczególnie uroczyste, zaszczyciło je swym udziałem aż 9-ciu książąt, zorganizowano turnieje rycerskie. Książę Jan zmarł 28 lutego 1565 r. (podawane są i inne daty) w Oleśnicy, pochowany w krypcie 10 kwietnia obok żony Krystyny.

Nagrobek tumbowy ks. Jana i jego żony Krystyny Szydłowieckiej	Płyta nagrobno-epitafijna Jerzego Podiebrada

Znaczny posag po żonie - Krystynie Szydłowieckiej i spadek ojczysty (uzyskał w 1547 r. 2000 zł i jakąś sumę od hetmana Tarnowskiego) był finansową podstawą dokonanej przez księcia Jana renesansowej przebudowy zamku i budowy pałacu, oraz nowej krypty książęcej w kościele zamkowym, zapewne wzorowanej na krypcie ojca w Ząbkowicach. Spadek macierzysty uzyskał syn Jana - Karol Krzysztof w 1560 r.

Druga żona, po nagłym opuszczeniu swojej siedziby wdowiej w zamku ząbkowickim, osiadła w swoich rodzinnych stronach, gdzie brat podarował jej zamek. Urządziła w nim przytułek i poświęciła się pomocy biednym. Jest dzisiaj uznawana za wybitna kobietę tego okresu dziejów na świecie. Przeżyła księcia o 15 lat - zmarła 27.10.1580 r. i jest bardziej znana niż jej mąż.

Należy wspomnieć, że książęta pamiętali o pochówkach swoich przodków. W 1558 r. 6 czerwca, Joachim wraz z bratem, księciem Janem, dokonali przeniesienia, z byłego klasztoru bernardynów w Kłodzku (stał się domem dla bezdomnych) do krypty książęcej kościoła parafialnego, podiebradzkich zwłok m.in. Boczka, Wiktoryna, Henryka Starszego, Hynka, Albrechta, Jana, Ludwika, Zdeny i Małgorzaty Paleolog. Tam prawdopodobnie znajdowała się tumba heraldyczno-inskrypcyjna, zlikwidowana w 1637 r. przez jezuitów.

W 1556 r. Jan Podiebrad kupuje od mieszczanina niewielki dom znajdujący się przy zaułku Trzebnickim (późniejsza ul. Wrocławska) w pobliżu rynku i w nim zakłada szkołę protestancką z łacińskim językiem nauczania i dwoma nauczycielami. Szkoła istniała do 1594 r. Oleśnica została w 1561 r. siedzibą konsystorza ewangelickiego. Nie przetrwał on zbyt długo, został odnowiony dopiero w 1610 r. za czasów Karola II.

W 1562 r. książe Jan nakazuje remont domu książąt oleśnickich we Wrocławiu, a w 1563 funduje do Kościoła zamkowego dzwon o średnicy 97 cm.

Rządy Henryka II i jego dzieci Henryka III i Karola II w części bierutowskiej
Henryk II (1507 -1548), chociaż był przewidywany przez Karola I jako jego następca, osiadł w Bierutowie. Stało się ono wtedy miastem rezydencjonalnym, co znacznie podwyższyło jego rangę, spowodowało rozwój ekonomiczny, również kulturalny. Henryk II miał większe doświadczenie, ogładę dworską (w charakterze pazia przebywał na królewskim dworze w Pradze) i prawdopodobnie był bardziej wykształcony, niż bracia - książęta na Oleśnicy. Zamieszkał w 1543 r. w zamku bierutowskim razem z drugą żoną i piątką dzieci (po 5 latach urodziło się szóste). Zamek bierutowski wyglądał wówczas podobnie jak oleśnicki (wieża na planie kwadratu i budynek mieszkalny przylegający do muru miejskiego, otoczony z pozostałych 3 stron murami zamkowymi). Zapewne już Henryk II przystępuje do rozbudowy zamku i przystosowania go do roli książęcej siedziby (dotychczas była to siedziba książęcych urzędników). Być może, że rozpoczyna dobudowanie do istniejącego budynku zamku - drugiego skrzydła zwanego południowym. W tym okresie Bierutów przechodzi na protestantyzm. Wybudowana zostaje nowa ambona w kościele św. Katarzyny. Powstaje szkoła książęca na dobrym poziomie.

Po śmierci Henryka II w 1548 roku księstwo bierutowskie dalej istnieje. Objęły je dzieci księcia - 3-letni Karol II wraz z 6-letnim bratem Henrykiem III pod regencją stryja, księcia Joachima biskupa brandenburskiego, zmarłego 1562 r. On w 1561 r. umieścił 15-letniego Karola II na dworze cesarza Ferdynanda I, a po śmierci tegoż w 1564 r. pozostał u boku Maksymiliana II, łącznie przez okres 9 lat. Tam zdobył ogładę, poznał etykietę dworską, kwiat arystokracji cesarstwa i sposobił się do przejęcia samodzielnych rządów w dzielnicy ojcowskiej, nad którą opiekę sprawował tymczasem jego przyszły teść Jerzy II brzeski.

Obaj bracia używali tytułu: Henryk III i Karol II Bracia, Świętego Cesarstwa Rzymskiego Książęta, Książęta ziębiccy na Śląsku, oleśniccy, Hrabiowie kłodzcy, Panowie Kunstatu i Podiebrad. Pamiątką po wspólnych rządach obu braci są monety dukatowe bite w Złotym Stoku (1563- 1569). Wcześniej (1553 -1562) bili monety wspólnie ze swoim stryjem ks. Joachimem.

Z lewej wspólny dukat Henryka III i Karola II z 1565 r, czyli okresu panowania na Bierutowie. Z prawej odrys z dwudukatówki Henryka III z 1582 r., co może wskazywać na jego władzę w księstwie. Mincmistrzem był w 1582 r. Adam Hartman. [Fritz Rudolf Künker GmbH & Co. KG, Osnabrück; Lübke & Wiedemann KG, Leonberg]

Maksymilian II Król Czech i Cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego 1564-1576 r.	Rudolf II Krół Czech i Cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego 1576-1611 r.

W listopadzie 1568 r. Henryk III i Karol II, za radą swego kolejnego oficjalnego opiekuna, księcia Jerzego II brzeskiego i przyszłego teścia Karola II, kupili od swego brata stryjecznego Karola Krzysztofa - jego oleśnicką część księstwa. Niedługo już, bo w 1569 r., Stany Ziębickie odkupiły za 38 000 talarów od Karola Krzysztofa prawa do księstwa ziębickiego i podarawały je cesarzowi Maksymilianowi II (1570). Cesarz zgodził się, aby książęta oleśniccy w linii męskiej mogli używać tytułu książęta ziębiccy [13]. W trakcie tych zmian Karol Krzysztof zmarł w marcu 1569 r. i obaj bracia weszli w posiadanie oleśnickiej i bierutowskiej części, chociaż podział utrzymał się. Zapewne zamieszkali na zamku oleśnickim. Zaraz po objęciu władzy ustanawiają nową komorę celną na Psim Polu oraz podwyższają cło na komorze w Jenkowicach, co nie przydało im zwolenników.

W 1574 r. bracia mając kłopoty finasowe sprzedają, za zgoda cesarza, Bierutów z zamkiem i majątki książęce w kilku wioskach rodzinie von Schindel. Wspólnie z bratem, rycerstwem i miastami dokonują w 1574 r. opracowania"Porządku krajowego (niem. Landesordnung), ogłoszonego z akceptacją cesarza Rudolfa II dopiero w 1583 r. Znalazły się w nim, w 14 punktach, przepisy dotyczące systemu prawnego w księstwie oleśnickim. [więcej Ptak M.J. 50, Żerelik R. 53]. To m.in. pozwoliło uratować księstwo oleśnickiego przed "bankructwem".

Po bezpotomnej śmierci Henryka III (zm. w 1587 r.) zniknął ostatecznie podział na dwa księstwa [24 s.61] i Karol II stał się jedynym władcą.

Rządy Karola II

Rządy Henryka Wacława w Bierutowie

Rządy Karola Fryderyka
Po śmierci Karola II następuje podział księstwa. Oleśnica przechodzi w ręce jego syna Karola Fryderyka (Karl Friedrich von Münsterberg-Öls) ur. w Oleśnicy 18.10.1593, zm. 31.5.1647 r. w Oleśnicy. Powstaje ponownie część bierutowska, którą obejmuje starszy (o rok) brat - Henryk Wacław (ur. 7.10.1592, zm. 21.8.1639), bardziej znany i wpływowy. Terytorium księstwa było złożone z czterech okręgów "Weichbildów" z ośrodkami w Oleśnicy, Bierutowie, Trzebnicy i Wołczynie. W 1611 r. udaje się na studia do Frankfurtu nad Odrą i być może dalej w podróż kawalerską.

Ferdynand II Król Czech, Cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego do 1637 r.

Dwór obronny w Dobrej. Fot. Z. Podurgiel

Popiersie Karola Fryderyka w wieku 27 lat

W roku 1626 pod Oleśnicą pojawiły się zwerbowane dla obrony protestantyzmu wojska kondotiera Ernesta Mansfelda. 1-2 regimenty z jego armii (która która liczyła ogółem 14-20 tys. żołnierzy) tylko przez 4 dni stacjonowały pod miastem, ale jakoby ogołociły protestanckich mieszkańców doszczętnie.

Po nich, na przełomie 1626/1627 na leże zimowe stanęły dwa regimenty cesarskiej kawalerii armii Wallensteina pod komendą Johanna Petera Coroniniego i Jakoba Strozziego. Ich 30-tygodniowy pobyt kosztował mieszkańców księstwa równowartość jakoby ok. 3 ton złota. (w 1627 r. - zapłacono na ich utrzymanie 293 615 talarów z 295 577 talarów dochodu księstwa). Np. każda kompania wojska (regiment liczył 6-10 kompanii !!!) otrzymywała tygodniowo: 24,5 krowy, 7 cielaków, 35 baranów, 56 kur, 26,5 korcy żyta, 21 wiader masła, 25 achteli piwa i wina za 112 talarów. Ponadto należało utrzymywać jeszcze oficerów. Później wydatki księstwa także nie są małe.

Kolejny rozdział wojny trzydziestoletniej wiąże się z włączeniem się w jej przebieg w 1630 r. wojsk szwedzkich. Po pierwszym wejściu do Oleśnicy burzą kościół św. przed bramą Trzebnicką, kościółek św. Wawrzyńca oraz urządzenie wodociągowe (Wasserkunst) przed bramą Bydlęcą. Chociaż mieli sprzyjać protestantom, którymi byli oleśniczanie, bardziej liczyły się ich potrzeby - osłabienia militarnego miasta, jako możliwego miejsca obrony wojsk cesarskich.

Nie bacząc na kłopoty związane z rozpoczynającą się wojną, w 1619-1621 r., nie bez wpływu księcia, podwyższono o jedną kondygnację wieżę kościoła zamkowego, która po niewielkich modyfikacjach ma ten sam wygląd obecnie. Na pamiątkę umieszczono 8 płaskorzeźb herbowych Podiebradów. Nie bacząc na czas wojny książę wydał 1 maja 1620 r. rozporządzenia w sprawie spadków oraz innych zdarzeń - Constitution Und Ordnung Wie es in Erbschafft.

Karol Fryderyk brał udział w dyplomacji austriackiej - 11 stycznia 1621 r. został powołany na stanowisko pierwszego komisarza do kontaktów z Saksonią, a następnie ustanowił w Dreźnie ambasadę (Sinapius). Ciekawie opisał zdarzenia tzw. Akordu Drezdeńskiego Radek Fukala [8]

14 kwietnia 1631 r. książę Karol Fryderyk rozpoczął budowę dworu obronnego w Dobrej, którego budowa została oficjalnie zakończona 29 września 1632 r. Tam mógł się chronić książę w przypadku epidemii oraz zajęcia miasta i zamku przez wojska cesarskie lub protestanckie. Od imienia księcia zamek i wieś nazwano Karlsburg. W 1639-1640 roku sprowadzono z Sątoka mały niedokończony kościółek, który ustawiono w pobliżu Bramy Wrocławskiej (później zwana Oławską). Przy nim urządzono cmentarz. Kościółek cmentarny później (1682 r.) wyremontowano i nadano wezwanie św. Anny. Tak on wyglądał wg. Z. Podurgiela.

W mieście w dalszym ciągu istnieje Rada Miejska liczaca 6 osób, którą kieruje Konsul. Jemu podlega 4 senatorów i notariusz. Ława miejska (sądownicza) liczy 7 ławników i przewodniczącego.

W sierpniu 1633 r. książęta Legnicy, Brzegu i Oleśnicy wraz z miastem Wrocław zawarli układ (tzw. koniunkcję) mający na celu obronę śląskich protestantów przed prześladowaniami religijnymi i skierowany był przeciwko Habsburgom (zapewniali m.in. rekrutów i żywność). Sojusz ten, za cenę wysokich nakładów, mieli wesprzeć militarnie Szwedzi. Okazało się, że prędko okazał się mało skuteczny, a książęta narazili się cesarzowi.

Ciekawostka: W listopadzie 1633 r. Karol Fryderyk poddaje się w Oleśnicy wojskom cesarskim. Uwięziono go z całą rodziną, mając zamiar wysłać go do Wiednia pod sąd. Na początku 1634 r. szwedzki gen. Duval zajmuje Oleśnicę i zwalnia z niewoli Karola Fryderyka i eskortuje go do Wrocławia [28]. W 1635 r. cesarz daruje księciu zdradę.

Zarazy. Niedożywienie wystepujące w trakcie wojny, brak higieny, wędrówki dużych grup ludności i wojska, brak przeciwdziałania (kordony sanitarne, izolacja chorych) powodowały pojawienie się, a zatem rozprzestrzenianie zarazy, powododującej znaczną śmiertelność w mieście. Dane w tabelce wg autorów monografii Oleśnicy [13].

Rok	Zmarło
1630	483
1631	404
1633	475
1635	974

Ocenia się. że w trakcie wojny trzydziestoletniej liczba mieszkańców zmniejszyła się z ok. 4000 do 2000

W okresie styczeń-czerwiec 1634 r miasto zdobywają raz wojska szwedzkie lub sprzymierzone saksońskie, raz wojska cesarskie (Habsburgów). Miasto cztery razy w tym roku było zdobywane i plądrowane. Przechodzenie miasta z rąk do rąk świadczy o niewielkiej obronności dawnych, przestarzałych fortyfikacji oleśnickich (Jerzy Maroń nawet nie uwzględnia Oleśnicy i zamku jako liczących się punktów obrony). Ocenia się, że w wyniku walk w 1630 i 1634 r. Oleśnica uległa spaleniu - nie wiadomo jaki był zakres tego spalenia.

Ostatni dowódca wojsk okupujących m.in. Oleśnicę - szwedzki gen. hrabia Arvid von Wittenberg (później znany jako dowódca wojsk "Potopu Szwedzkiego") rozkazuje w 1648 r. zburzyć fortyfikacje miejskie i zasypać fosy. Nie wiadomo, co przez rok mieszczanie zdołali rozebrać.

Najprawdopodobniej książę w obawie przed napadami kilkukrotnie opuszcza zamek (oraz swoją chorą obłożnie żonę), udając się do do domu książąt oleśnickich we Wrocławiu (podobnie czyni jego brat). Wojska szwedzkie opuściły teren księstwa w 1649 roku., czyli za panowania Wirtembergów. W dniu 24 czerwca w wielu miastach śląskich cesarz Ferdynand zarządził świętowanie uroczystości pokojowych. W księstwie oleśnickim pokój podpisano dopiero 14 sierpnia 1650 roku.

Tytulatura księcia była następująca: Karol Fryderyk, Świętego Cesarstwa Rzymskiego Książę, Książę Ziębicki na Śląsku, Oleśnicki, Hrabia Kłodzki, Pan na Śternberku, Jeviśovicach i Międzyborzu.

Popiersie Karola Fryderyka w wieku 52 lat, dwa lata przed śmiercią. Był to ostatni numizmat Podiebradów	Sarkofag Karola Fryderyka w krypcie Podiebradów w kościele zamkowym (Bazylice Mniejszej). Za nim, niewidoczny, sarkofag jego żony. Fot. Z. Podurgiel	Popiersie księżnej Anny Zofii, pierwszej żona Karola Fryderyka, spoczywa obok męża

Psucie monet i koniec działalności mennicy oleśnickiej
Obaj bracia w latach 1619-1623 w biją w Oleśnicy monety o różnych wartościach: ośmiodukatówki (1620), sześciodukatówki (1619-1620), pieciodukatówki (1620-1621), czterodukatówki (1619-1622), trzydukatówki (1619-1622), dwudukatówki (1621), dukaty (1619-1621), dwutalarówki (1620), talary (1619-1620), półtalarówki (1617?, 1619-1621), 48. krajcarówki (1621), 24. karajcarówki (1621-1623), trzykrajcarówki (1619-1623), trzyhalerzówki (1622?-1623). Prawie każda moneta miewała wiele odmian.

Po 1620 r. książęta rozpoczęli psucie monety (podobnie czyniły inne mennice na Śląsku) - wybijali Kippery - monety wartości 24, a nawet 48 krajcarów, ale o niższej zawartości srebra. Spowodowało to szaloną inflację - wartość pieniądza obniża się do 8%. Wtedy 26. 06.1623 cesarz Ferdynand II nakazał zamknąć wszystkie mennice książęce i miejskie na Śląsku (także w Oleśnicy) i bicie monet jedynie w cesarskiej mennicy we Wrocławiu. To na jakiś czas pozwoliło przywrócić do obiegu dobrą monetę. Mennica Oleśnicka rozpoczęła ponowna pracę dopiero w czasach panowania Wirtembergów.

Złotnicy i konwisarze
Przez okres panowania Podiebradów w Oleśnicy działało ok. 15 złotników i pięciu konwisarzy. Złotnicy Oleśniccy, bierutowscy [44]. Ich autorstwa był m.in. puchar króla kurkowego.     Ich punce

Zjednoczenie księstwa i wymarcie rodu Podiebradów oleśnickich
Po śmierci Henryka Wacława w 1639 r. (pochówek w Bierutowie, przeniesienie do Krypty Podiebradów w 1641 r.) następuje połączenie części bierutowskiej z oleśnicką, którymi zarządza Karol Fryderyk. Był on żonaty dwukrotnie. Pierwszy ślub 4.12.1618 r. z Anną Zofią von Sachsen-Altenburg (ur. 3.2.1598, zm.20.3.1641). Drugie małżeństwo - ślub we Wrocławiu 2.12.1642 z Zofią Magdaleną legnicką (ur. 14.6.1624, zm. 8.5.1660). Z pierwszego małżeństwa urodziła się w Oleśnicy 11.5. 1625 r. jedynie córka Elżbieta Maria. Ona wychodzi w Oleśnicy 1 maja 1647 r. za Sylwiusza Nimroda Wirtemberga (ur. w Weiltingen 2.5.1622 r. zm. w Brzezince 26.4.1664 r.). W miesiąc po ślubie córki umiera Karol Fryderyk ostatni z Podiebradów oleśnickich. Przez pewien czas rządy w księstwie przejmuje jego córka.

O szlachcie śląskiej

https://www.olesnica24.com/galeria/3404,sarkofag-ksieznej-elzbiety-marii-podiebrad-wydobyty-z-krypty-wirtembergow-w-olesnicy

https://www.olesnica24.com/artykul/21091,sa-pieniadze-na-renowacje-sarkofagu-ksieznej

Literatura (kolejność wg użycia informacji w tekście odsłony)

1. Starzewska M., Oleśnica. Ossolineum, Wrocław. 1963
2. Matwijowski K., Od schyłku XV wieku do końca wojny trzydziestoletniej, w: Oleśnica. Monografia miasta i okolic. red. Michalkiewicz S. Ossolineum 1981
3. Matwijowski K., Z nowożytnych dziejów Oleśnicy. Czasy i ludzie, Referat na sesję naukową z okazji 800 lecia Oleśnicy.
4. Przyłęcki M., Renesans Oleśnicy, Panorama Oleśnicka nr 30 z 1994 r.
5. Głogowski S., Genealogia Podiebradów, Gliwice 1997
6. Miasto znane i nieznane. Opr. Ryszard Len. Wyd. Galeria Miejskiej biblioteki Publicznej w Oleśnicy.
7. Carus Werner. Herzog Heinrich Wenzels Huldigung in Bernstadt am 11 November 1617. Oelser Heimatblatt nr 199 z lutego 1969
8. Oszczanowski P., Figura św. Krzysztofa w podporze ambony kościoła zamkowego w Oleśnicy - przyczynek do symboliki władzy doczesnej. Marmur dziejowy, Studia z historii sztuki. Poznań 2002
9. Maroń J., Militarne aspekty wojny trzydziestoletniej na Śląsku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław. 2000
10. Czechowicz B., Nagrobki późnogotyckie na Śląsku, Wyd. UWr. Wrocław 2003
11. Czechowicz B., Pomnik książęcych snów o koronie, Sudety nr 9. 2004. s 34-35
12. Drożdżewska A., Życie muzyczne w Oleśnicy w XIX w. Praca magisterska, Wrocław 2004
13. Mrozowicz W., Wiszewski M., Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Atut Wrocław 2006
14. Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg. Bezirks Breslau. Lutsch H. Breslau. Wilh. Korn 1889
15. Bachlińska M, Ilska M., Z dziejów Międzyborza, WIK. 2007
16. Encyklopedia Wrocławia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000
17. Harasimowicz J., Dolny Śląsk. Wyd. Dolnośląskie, Wrocław. 2007
18. Werner F.B., Topographia Seu Compendium Silesiae, Pars II [...]. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
19. Śląsk - perła w Koronie Czeskiej / Slezsko - perla v České Koruně. Trzy okresy świetności w relacjach artystycznych Śląska I Czech / Tři období rozkvětu uměleckých vztazhů Slezska a Čech , katalog wystawy w Muzeum Miedzi w Legnicy [Akademia Rycerska, 6 5 2006-8 10 2006] I w Národní galerie v Praze [Valdštejnská jízdárna, 17 11 2006-8 4 2007], red. Andrzej Niedzielenko, Vit Vlnas, Praha 2006 [ISBN 80-7035-336-8].
20. Felcman, O., Fukala, R. a kol., Poděbradové. Rod českomoravských pánů, kladských hrabat a slezských knížat, Praha. 2008. s. 426-443
21. Monety bite w Złotym Stoku - http://www.zlotystok.net/
22. Szkoła fechtunku księcia Bierutowskiego - www.arma.lh.pl/artykuly/pdf/fechtschule.pdf
23. Genelaogia Podiebradów na http://genealogy.euweb.cz/bohemia/podieb.html
24. Mrozowicz W., Wiszewski P., Kraina nad Widawą. Bierutowskie dzieje od czasów najdawniejszych po współczesność, ATUT 2010
25. Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. red. B. Czechowicz. Wrocław 2010
26. Hartmann F., Czapliński M. Dzieje miasta Ziebice na Śląsku, Wrocław 1992
27. Czechowicz B., Śląski azyl? Wokół tytulatury i pozycji publicznoprawnej książąt ziębickich z dynastii podiebradzkiej, W: Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. red. B. Czechowicz. Wrocław 2010
28. Boniecki M., Książęta szlązcy z domu Piastów : przyczynek do historyi rodzin panujących w Polsce zebrany i ułożony przeważnie z niemieckich źródeł przez ..., : szkice historyczne Warszawa 1874 r.
29. Lehns und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer. Th. 2. wyd. Hirzel S. Leipzig 1883
30. Karnicka M., Medale i monety pamiątkowe książąt ziębickich, W: Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. red. B. Czechowicza. Wrocław 2010 s. 101-115
31. Felcman.O. Ziębice i książęta ziębiccy w czeskich dziejach.W: Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. red. B. Czechowicza. Wrocław 2010 s. 17-27
32. Mrozowicz W., Pochówki śląskich Podiebradowiczów. W związku z przygotowaniami do otwarcia krypty podiebradzkiej w kościele zamkowym w Oleśnicy, W: Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. Wrocław 2010 s. 77-91
33. Schlesische Fürstenbilder des Mittelalters. Hermann Luchs. Ilustracje: Theodor Blätterbauer, Bernhard Mannfeld i inni. Breslau 1872.
34. Organiściak J. Witryna internetowa poświęcona Ząbkowicom  http://www.jorganisciak.pl/2-nagrobek.html
35. Ziębice - Materiały z konferencji poświęconej historii miasta
36. E. Hintze, K. Masner (1911), Goldschmiedearbeiten Schlesiens. Eine Auswahl von Goldschmiedearbeiten schlesischer Herkunft oder aus schlesischem Besitze, Breslau 1911
37. Oszczanowski P. Złoty medalion oprawiony czterema diamentami. Argi. Wrocław 2012
38. Trzebnica. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków, pod redakcją Leszka Wiatrowskiego, Wrocław-Trzebnica 1995
39. Ptak M. J. Przywileje ziemskie Księstwa Oleśnickiego z lat 1475-1534
40. Spis literatury dotyczącej księstwa oleśnickiego z 1824 r. z biblioteki Google
41. Czechowicz B. Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku średniowiecza. DIG. Warszawa 2005
42. Boras Z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974
43. Kłodzko. Dzieje miasta. Pr. zbior. pod red. R. Gładkiewicza. Muzeum Ziemi Kłodzkiej. Kłodzko 1998
44. Masner K., Seger H., Jahrbuch des Schlesischen Museums für Kunstgewerbe und Altertümer. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. Zeitschrift des Schlesischen Altertumsvereins. Neue Folge. VII. Band, I. und II. Hälfte. Breslau, Ferdinand Hirt, 1916.
45. Monety, zamek, nagrobek, Czechowicz B. red. Cerveny Kostelec-Wrocław. 2015
46. Sandera M., Ojciec Karola, książę Henryk I ziębicki (1448-1498), protoplasta rodu, w: Monety, Zamek, Nagrobek, Książę Karol I z Podiebradów ( 1476-1536) między dziedzictwem przodków a dokonaniami potomków, Bogusław Czechowicz, Borys Paszkiewicz, Radek Fukala, Artur Kwaśniewski, Martin Sandera. Cerveny Kostelec- Wrocław 2015
47. Nienałtowski M., Podiebradowie w dziejach księstwa ziębicko-oleśnickiego 1495-1647, Oleśnica 2013
48. Fukala R., książę Karol Fryderyk ziębicko-oleśnicki i Akord Drezdeński, w: Czeska historia Śląska ze szczególnym uwzględnieniem Oleśnicy i Księstwa Oleśnickiego. Red. Wojciech Mrozowicz, Wrocław-Oleśnica 2017.
49. https://curioza.blogspot.com/2012/09/1535-huragan-w-olesnicy.html
50. Ptak M.J., Artykuły porządku ziemskiego księstwa oleśnickiego z 29 lipca 1574 r. AUWr. 211, Wrocław 2010 s. 137-148
51. Eysomontt R., Kod genetyczny miasta. Sredniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki europejskiej, Wrocław 2009
52. Sandera M., Przejście Księstwa Oleśnickiego w ręce Henryka I Starszego, w: Czeska historia Śląska ze szczególnym uwzględnieniem Oleśnicy i Księstwa Oleśnickiego. Red. Wojciech Mrozowicz, Wrocław-Oleśnica 2017.
53. Żerelik R., Szlachcic księciem? Księstwo Bierutowskie i przypadki Heinricha von Schindel, jego córki Katheriny Elisabethy primo voto von Dyhrn i secundo voto von Köckritz und Friedland, braci Georga i Christoffa von Schindel oraz Jonasa von Schindel, w: Czeska Historia Śląska red. Wojciech Mrozowicz. Katowice-Oleśnica 2017 s. 221- 238
54. Stelmach R., Akta i dokumenty książąt oleśnickich z dynastii Podiebradowiczów zachowane w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu, w: Czeska Historia Śląska red. Wojciech Mrozowicz. Katowice-Oleśnica 2017 s. 383-392
55. Głuszek Jerzy Monety i Medale Książąt Oleśnickich 1498-1792

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI

Notatki:
Bartholomäus Wittig Malarz -ur. Oels 1610 - Nürnberg 1684 [1]

8 IX 1585, Kraków
Król Polski Stefan Batory zwraca się do księcia ziębicko-oleśnickiego Henryka III w sprawie braci Marcina i Wojciecha, swoich poddanych z Kalisza, którzy dopominają się o należne im prawa dziedziczne po matce i wuju do wsi Siedlec leżącej w księstwie Henryka. Król prosi, aby w tym sporze rozstrzygnięcie sądowe zaspokoiło roszczenia jego poddanych.

Landes ordnung - http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/doccontent?id=26326&from=FBC

O podiebradach liczne błedy - http://www.worldhistory.de/wnf/navbar/wnf.php?oid=8027&sid=12a12f8c9509c52bb6c5597054731037

10 czerwca 1509 r. książę ziębicko-oleśnicki Karol I Podiebrad, ogłosił w 26 artykułach "Bergordnung" dla Złotego Stoku (Reichenstein).

W 1524 r. Jan II wyswatał Jerzego - prowadzącego mediację między królem Polski a Zakonem - za córkę księcia Karola ziębickiego, namiestnika królewskiego w Czechach. a 9 stycznia 1525 odbyło się w Oleśnicy skromne wesele Jerzego z córką Karola.