Marek Nienałtowski
Herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego
mod. 01.02.2009 r.

Po uzyskaniu przez Sylwiusza Nimroda księstwa oleśnickiego w lenno - 15 grudnia 1648 r. cesarz Ferdynand III wydał zezwolenie na połączenie herbów Wirtembergii i księstwa oleśnickiego. Zmieniono dotychczasowy herb księstwa oleśnickiego poprzez dolączenie do niego herbu wirtemberskiego. W ten sposób herb księstwa oleśnickiego znalazł się w tarczy sercowej i powstał herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego, który w czasach istnienia księstwa był szeroko propagowany.

Na ścianie dziedzińca zamkowego znajduje się płaskorzeżba kamienna z herbem księstwa wirtembersko-oleśnickiego fundacji Sylwiusza Nimroda Wirtemberga, wykonana w 1654 r. Twierdzi się, że płaskorzeźba umieszczona w zamku była początkowo umieszczona w Bramie Bydlęcej (Namysłowskiej) i po jej zburzeniu (1868 r.) została zmagazynowana. Podczas remontu zamku w 1891-1905 r. umieszczono ją w aktualnym miejscu. Podobne płaskorzeżby znajdowały się w Bierutowie oraz zapewne na domach zarządców dobr (np. jeden z nich wisiał na domu zarządcy w Januszkowicach z datą 1662). Inne znajdują się w Pokoju - letniej rezydencji ostatniego z Wirtembergów z pierwszej linii śląskiej. Jak z tego wynika ówcześni rzeźbiarze mieli stałe zajęcie przy ich tworzeniu.

Połączony herb przestawia się następująco: Pierwsze pole skwadrowanej tarczy ukazuje rodowy herb Wirtembergii
— trzy Rogi jelenie; drugie Romby księstwa Teck, trzecie — Bojową chorągiew Rzeszy (Reichssturmfahne),
czwarte dwie Brzany hrabstwa Montbeliard (Mómpelgard).
W tarczy sercowej widnieje orzeł oleśnicki z przepaską i krzyżem na piersi

Poniżej pokazano herby (kolory) występujące w poszczególnych polach herbu (ze strony http://www.ngw.nl/ .

Herb Wirtembergów	Herb księstwa Teck	Chorągiew Bojowa Cesarstwa	Herb hrabstwa Mömpelgard (Montbéliard)

Kliknij, aby powiększyć

Aby wykonać rysunki herbów przeanalizowałem herby Wirtembergów (rzeżby, rysunki) od 1538 r. Powyżej pokazałem herb księstwa wykonany w oparciu o rzeźbę z zamku oleśnickiego. Pominięto trzymacze w postaci aniołów. Pominięto również postument w postaci pagórka z kulami armatnimi (?), gdyż zazwyczaj anioły unoszą się w powietrzu. Kształt i szczegóły mitry książęcej odpowiadają mitrze wieńczącej pomnik Złotych Godów i wieżę Kościoła zamkowego (obecnie bazylikę mniejszą). Herb ten różni się od herbu Wirtembergów - poprzez dodanie herbu Piastów oleśnickich w I pole - sercowe.

Inne postacie występujące na monetach i malowidłach

Herby w postaci rozwiniętej tj. z klejnotami i labrami występują w postaci z trzema, czteroma (najczęściej) i rzadziej pięcioma klejnotami. Niżej przedstawiłem herb w postaci rozwiniętej z trzema i czteroma klejnotami. Cztery hełmy niosą heraldycznie z prawa do lewa: klejnoty Wirtembergii, Montbeliard, Tecku oraz otoczonego pawimi piórami orła oleśnickiego.

Herb księstwa wirtemberskiego z herbarza Siebmachera, z trzema klejnotami.	Herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego z 1760 r. (kliknij, aby powiększyć). Uwaga: Numeracja klejnotów pochodzi od autora rysunku tego herbu. Źródło: www.allegro.pl	Moje przedstawienie herbu wykonane przy użyciu wektorowego programu komputerowego. Kliknij, aby powiększyć

Kolejność klejnotów w herbie, w oparciu o rysunek Tadeusza Gajla

Na powyższym rysunku herbu pochodzącym z 1760 r. pokazano dodany do herbu Wirtembergów herb księstwa oleśnickiego oraz klejnot. Ale w uszeregowaniu klejnotów zachowano kolejność "wirtemberską".

Wirtembergowie z linii oleśnickiej, pomimo, że pochodzili z linii zubożałej, zachowali swój poprzedni herb i traktowali go wyżej niż herb księstwa oleśnickiego. Dlatego, pomimo że herb księstwa oleśnickiego jest umieszczony na najwyższym poziomie heraldycznym (pole sercowe) - jego labry znajdują się na 4. pozycji. Mogłem to zmienić, ale uznałem, że aby herb był zrozumiały także dla Niemców z Wirtembergii, pozostawiłem starą kolejność - klejnoty Wirtembergii, Montbéliard, Tecku i Oleśnicy.

Na niektórych przedstawieniach herbu - pies z herbu Teck jest umieszczony bezpośrednio na hełmie (bez korony), niekiedy hełm posiada koronę. Na herbach Wirtembergów wykonanych Oleśnicy (na monetach i medalach) hełmy są zwieńczone koronami. Dlatego pozostawiłem wersję z koroną.

Chociaż orzeł w klejnocie księstwa oleśnickiego ma w rzeczywistości postać pół orła (ucięty do połowy, w nazewnictwie istneje pomieszanie pojęć połuorzeł i pół orzeł. Przyjąłem nazewnictwo wg prof. A. Znamierowskiego) - na herbie księstwa wirtembersko-oleśnickiego umieściłem całego orła, gdyż taki jest umieszczany na wszystkich herbach księstwa wirtembersko-oleśnickiego i ziębicko-oleśnickiego. Pół orła powoduje problemy z umieszczeniem klejnotu wśród innych, gdyż jest on w tym przypadku szeroki i niski.

Na powyższych rysunkach herbów pokazano dwa odmienne kolory prawych labrów (czyli lewych od patrzącego) - na pierwszym są one złoto-czarne (od herbu Wirtembergii), na drugim czerwono-złote (od herbu Mömpelgard). Ten ostatni wariant jest najczęściej pokazywany na innych malowidłach. Nie istnieje zasada umieszczania kolorów na labrach skrajnych w herbach wieloklejnotowych. Wydaje się, że kolory labrów powinny odpowiadać herbowi przy klejnocie którego są umieszczone. Pomimo tego pozostawiłem kolor taki, jaki znajduje się na większości malowideł tego herbu. Także na moim rysunku pozostawłem koronę przy herbie Teck, gdyż na wielu herbach korona istnieje. W zwiążku z tym, że przedstawiony herb jest wykonany w wektorowym programie graficznym - wszelkie zmiany, poprawki itp. to kilka-kilkanaście kliknieć myszką.

Herb na płaszczu
Poniżej pokazany jest herb Wirtembergów na tzw. płaszczu. "Płaszcz" jest odwzorowaniem baldachimu zwieńczającego tron książęcy w paradnej sali zamku (pałacu) lub płaszcza dołączanego do nadanego księciu orderu. Podstawą opracowania herbu książęcego na płaszczu orderowym były:

• Herb Karola Fryderyka Wirtemberga, udostojnionego orderem Orła Białego (tak w opisie, natomiast na złotej monecie pokazany jest order Orła Czarnego?)
• Herb Karola Chrystiana Erdmanna, który posiadał duński order Białego Słonia (pokazany niżej), a potem jeszcze Jagdorder Wirtembergów

Herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego na płaszczu. Zamarkowano Order Słonia, który uzyskał książę Erdmann (Kawalerem Orderu Słonia jest też Lech Wałęsa). Dodano dewizę CUM DEO ET DIE, która używana była w rodzie Wirtembergów. Kliknij, aby powiększyć.	Rysunek Orderu Słonia na łańcuchu. Oznaką jest drogocenna, wysadzana kosztownymi kamieniami figurka słonia ze złota (125 g), pokryta białą emalią.

Herb Sternberk znalazł się w herbach Sylwiusza Fryderyka i Chrystiana Ulryka do 1695 r., gdy utracili Sternberk.
Przykład herb Sylwiusza Fryderyka na zwieńczeniu organów w kościele zamkowym w Oleśnicy.

Herb Sternberk

Książę Wirtembergii Eberhard Ludwik w 1705 r. rozszerzył herb wirtemberski o znak dominium Heidenheim - Głowę poganina (Heidenkopf).

Herb Heydenheim

Herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego po 1705 r.

Herb Heydenheim wprowadził do heraldyki wirtembergów oleśnickich Karol Fryderyk. Przedzielił tarczę sercową w słup umieszczając rogi jelenie obok śląskiego orła i zmieniając kolejność herbów w ćwiartkach tarczy. Tym samym pomniejszył znaczenie herbu księstwa oleśnickiego.

Zapewne niedługo potem wprowadził tę zmianę na pieczęciach. W sposób najbardziej widoczony pokazał nowy herb na talarach wybijanych w latch 1716 i 1717. Używanie tej postaci herbu kontynuował książe C.C. Erdmann.

.
Pierwsze pole tarczy zawierało teraz romby, drugie chorągiew, trzecie brzany i czwarte głowę.
Jednocześnie zwiększył liczbę hełmów z czterech do sześciu. Niosą one heraldycznie z prawa do lewa:
Czarnego orła z chorągwi, Tecku, Wirtembergii, Montbeliardu, Oleśnicę oraz Heidenheim

Przeczytaj o niezrozumiałej zmianie w herbie Wirtembergów oleśnickich

W okresie rządów ks. Erdmanna herby Wirtembergów używano także w miejscowości Pokój. Jeszcze istnieją w kościele św. Zofii.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kosciół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauwazyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI

Mömpelgard, in der burgundischen Pforte gelegen, kam 1409 durch Heirat an Württemberg, wo es bis 1793 blieb. Teck kam im Laufe des 14. Jh. an Württemberg. 1495 wurde Eberhard V. im Bart, Ulrichs Vorgänger, erster Herzog von Württemberg und Teck.
Zur "Reichssturmfahne" (schwarzer einköpfiger Adler auf goldenem Grund):
Graf Hartmann von Grüningen (†1280), der die Würde des Reichsbannerträgers innehatte, wurde mit der Reichsstadt Markgröningen belehnt. So verband sich die Stadt mit die Reichsfahne, die nicht das Recht auf Vorsteit in Reichsschlachten bedeutete. Als Graf Ulrich III. von Württemberg 1336 die Stadt Markgröningen käuflich erwarb, erhielt er gleichzeitig vom Kaiser Ludwig dem Bayern auch die Reichssturmfahne übertragen. 1495 kam die Fahne schliesslich in das Wappen des zum Herzogtum erhobenem Württemberg.