Marek Nienałtowski
Herb Oleśnicy jako znak miejski na srebrze.
Złotnicy oleśniccy
13.03.2009 r.
Od wieków wyroby ze złota i srebra były obiektem oszustw, polegających na dodawaniu do nich innych, tańszych, materiałów w ilościach nadmiernych. Np. do złota dodawano zbyt dużo srebra i miedzi, a do srebra - miedzi, cyny, cynku czy ołowiu. Srebro jak i złoto w stanie czystym są zbyt miękkie, aby mogły służyć do wyrobów przedmiotów użytkowych. Dopiero stop kruszcu z wymienionymi metalami powoduje powstanie materiału, mającego wymaganą twardość i sprężystość, zapewniającego łatwość obróbki plastycznej i możliwość długoletniego używania. Aby utrudnić oszustwa wprowadzono normę, zwaną próbą, w postaci proporcji wagowych zawartości w wyrobach złotych i srebrnych innych metali. I tę próbę zaczęto umieszczać na wyrobach złotniczych. Jednostką wagową była wówczas grzywna (marka), dzieląca się na 16 łutów (dla srebra) i 24 karaty (dla złota). Czyli dla srebra próba jest liczbą wskazującą ile łutów czystego kruszcu znajduje się w grzywnie stopu, z którego wyrób wykonano. Czyli próba "12" zawiera 12/16 czystego srebra, inaczej 3 części srebra i 1. część miedzi. Złotnik (starszy cechu, probierz miejski) miał obowiązek umieścić na wyrobie znak próby. Wybijano go na mniej widocznej części wyrobu, przy pomocy narzędzia zwanego puncą, które często miało kształt młotka. Na jego końcowej części umieszczano negatyw sygnatury złotnika, znaki miasta w postaci herbu lub godła, próbę itp. Puncą zaczęto także nazywać znak (sygnaturę) wybity tym narzędziem. W oparciu o dostępną literaturę można sądzić, że w Oleśnicy na wyrobach srebrnych umieszczano puncę miejską i puncę złotnika, a znakowanie wyrobów ze srebra rozpoczęto w połowie XVI w. Jak wynika z poniżej pokazanej ilustracji (wg. S. Bołdoka s. 62) - puncami były także herby Oleśnicy, różniące się kształtem tarczy i godła. Zapewne to wynikało ze zmiany rysunku herbu miasta.
 |
 |
 |
| Orzeł św. Jana Ewangelisty znak miejski dla srebra 14-łutowego 1622-1630 r. |
Orzeł św. Jana Ewangelisty znak miejski dla srebra 12-łutowego ok. 1725 r. |
Wieniec rogów - znak miejski dla srebra 13-łutowego
ok. 1700 r. |
Wg opinii Wojtka Mencela z Jeleniej Góry, pokazany wyżej znak miejski dla srebra 13-łutowego w postaci poroża, "... jest w rzeczywistości znakiem miejskim Jeleniej Góry dla srebra 12-łutowego i dotyczy kielicha wykonanego przez Daniela Krebsa (1699-1719) w Jeleniej Górze, a ufundowanego przez kobietę (urodzoną w Oleśnicy) dla kościoła w Oleśnicy. Błąd popełnił piszący o tym autor książki Erwin Hintze w 1916 r. i tak się to ciągnie do dzisiaj...".
Przypomnę, że w 1584 r. oleśniccy złotnicy Paweł Freibrig i Andrzej Junge uzyskali przywilej ograniczenia liczby rzemieślników tej specjalności tylko do dwóch. Korzystali z przywileju do ok. 1605-1607 roku (chociaż już w 1598, 1599 i 1601 roku pojawiali się inni złotnicy - przywilej przestał być respektowany?). Mieli stosować 14 łutową próbę srebra (jak we Wrocławiu) i cechować ją znakiem swoim i miasta. Czyli początkowo, jako punca, był zapewne używany herb pokazany wyżej z lewej.
Niżej pokazano znaki datujące w postaci liter (przykładowo G, B, C), znaki warsztatowe sześciu złotników oraz spis złotników oleśnickich [2].
Spis złotników oleśnickich [2]
Wojtek Mencel udokładnia powyższe informacje i napisał, że "DK" - to Daniel Krebs z Kowar, przyjechał do Jeleniej Góry w 1699 r. i nie miał nic wspólnego z Oleśnicą. "GTM" to George Tintzmann (1707-ok.1735).
Do obecnych czasów zachowały się dwa poniższe wyroby oleśnickich złotników:
 |
 |
Ostatnie ślady istnienia innych kończą się w 1945 r. Do zaginionych wyrobów należy srebrny puchar bractwa strzeleckiego z 1622 r. wykonany także przez Krzysztofa Peschla. Pan dr Piotr Oszczanowski przysłał informację o kolejnym wyrobie oleśnickim - kielichu z kościoła zamkowego w Bierutowie, który w 1630 r. wykonal oleśnicki złotnik Hans Predel (niżej z prawej). Do 1945 r. kielich również znajdował się we wroclawskich zbiorach Śląskiego Muzeum Rzemiosła i Starożytności we Wrocławiu [Schlesisches Museum fuer Kunstgewerbe und Altertuemer].
 |
 |
 |
Puchar Bractwa Kurkowego z 1622 roku roboty Krzysztofa Peschla |
Przykładowe znaki na pucharze wg wyobrażenia
autora strony |
Kielich z kościoła zamkowego w Bierutowie z 1630 r. roboty Henryka Predela |
W mieście pracowało także kilku konwisarzy (odlewnicy, cynownicy). Wykonywali naczynia z czystej (?) cyny, tj. talerze, misy, dzbany, kufle, puchary i kubki, butle, butelki, konwie, a nawet sarkofagi. Także odlewali różne przedmioty ze spiżu. Mieli stosować stop cyny analogiczny jak we Wrocławiu i znakować samodzielnie wyroby swoją sygnaturą i miasta.
Więcej informacji o ponad 400 złotnikach, malarzach, rzeźbiarzach, drukarzach itd. z księstwa (powiatu) oleśnickiego moglibyśmy znaleźć w książce wrocławskiego autora R. Sachsa, na wydanie której w Oleśnicy nie było pieniędzy.
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI