Marek Nienałtowski
Mauzoleum oleśnickich Podiebradów

Książę Jan kontynuował, zapoczątkowane przez Karola I, tworzenie Mauzoleum Podiebradów w Kościele Zamkowym. Mauzoleum zawierało poniższe elementy:

Krypta
Pomieszczenie krypty usytuowane pod prezbiterium mogło powstać zdaniem W. Piechówki już w trakcie większego remontu kościoła tj. ok. 1500 roku. Sądzi też, że wykop pod kryptę mógł powstać jeszcze za Piastów. Ale pierwszy pochówek odbył się, wg istniejących przekazów, w 1513 r. W krypcie pochowano 23. przedstawicieli książęcego rodu Podiebradów i ich żon. Nie wiadomo gdzie pochowano pierwszą zmarłą z Podiebradów zamieszkujących w Oleśnicy - 9-cio letnią Annę - córkę księcia Wiktoryna i Heleny Małgorzaty z d. Paleologo. Jakoby została pochowana w 1498 r. "pod ołtarzem książęcym kościoła zamkowego". Obecnie nie wiadomo, gdzie był ten ołtarz. Epitafium Anny umieszczono po 56 latach w najniższej części płyty nagrobnej księcia Jerzego. Inskrypcja: Anno Dom. 1498 obiit Anna Filia Victor. M. Ducis Munsterbergensis & cetera. Prawdopodobnie ta inskrypcja znajdowała się na nagrobku, umieszczonym poniżej płyty księcia Jerzego. Płyta ta była przenoszona i dlatego nie wiadomo, gdzie Anna została pochowana. Być może, że została przeniesiona do krypty Podiebradów po jej wybudowaniu. Okaże się to, po jej otwarciu. Książę Jerzy, syn Henryka I, zmarły bezdzietnie 10 listopada 1502 roku na zamku w Oleśnicy, pochowany został 13 listopada w krypcie książęcej kaplicy św. Piotra i Pawła w klasztorze cystersek w Trzebnicy (tam też wcześniej - 1497 r. pochowano córkę Wiktoryna - Magdalene Eufemię). Czyli w 1497-1502 r. krypta nie była gotowa na przyjmowanie zmarłych, a może uznano, że pochówki w Trzebnicy (gdzie chowano Piastów Oleśnickich) były bardziej bliskie Bogu. W 1536 r. ostatecznie upadł pomysł aby stolica księstwa były Ząbkowice, gdzie byliby chowani Podiebradowie. W 1538 r. Podiebradowie już nie mogli chować swoich zmarłych w Trzebnicy - dlatego powstała potrzeba zbudowania krypty z prawdziwego zdarzenia. Prawdopodobnie tego zamierzenia nie zrealizowano. W starszych wydawnictwach pisano niekiedy, że kryptę wybudował książę Jan. W rzeczywistości - tylko ją w połowie XVII w. odnowił, a może rozbudował (o jedną komorę?) przy okazji remontu kościoła.

Jak widać z poniższego zdjęcia - krypta była przykryta płytą z inskrypcją. Zapewne ten napis został zniszczony w trakcie katastrofy w 1905 r., lub został wtedy usunięty. Na późniejszych zdjęciach już go nie widać.

Wg Wiesława Piechówki - jaśniejsze prostokąty to ewentualne możliwe stare wejścia do krypty. Fotografia ze zbiorów W. Piechówki
Pokrywa zasłaniająca obecne wejście do krypty z inskrypcją i uchwytami do podnoszenia, wg stanu sprzed 1905 roku.
Pokrywa - stan obecny.
Fot. Roman Faryś.

Spis pochowanych w krypcie Podiebradów. Wg [1].

  1. Magdalena, córka księcia Henryka I, zmarła l kwietnia 1513 roku.
  2. Książę Jerzy I, syn Karola I, zmarły 13.01.1515 r.
  3. Książę Karol, syn Henryka II, zmarły 23.07.1543 r.
  4. Książę Jerzy II - syn Karola I, zmarły 31.01.1553 r.
  5. Księżna Krystyna z Szydłowieckich, żona księcia Jana, zmarła 17.06.1556 r. w Twardogórze, pochowana 13.07.
  6. Książę Jan Podiebrad zmarły 28.02.1565 r.
  7. Książę Karol Krzysztof jedyny syn księcia Jana i Krystyny z Szydłowieckich zmarły 7 marca 1569 r.
  8. Małgorzata Magdalena, córka Karola II zmarła 14.05.1578 r. w Sternberku
  9. Katarzyna, córka Henryka II, zmarła 14 grudnia 1579 r.
  10. księżna Katarzyna, pierwsza żona Karola II, zmarła 31 marca 1583 r. we Wrocławiu i 24 kwietnia pochowana w krypcie.
  11. Książę Henryk III, brat Karola II, zmarły 10 kwietnia, złożony do krypty 13 maja 1587 r.
  12. Jerzy, syn Karola II zmarły 14.11.1587 pochowany 30 grudnia.
  13. Karol, syn Karola II zmarły 20 maja, pochowany 7 czerwca 1590 r.
  14. Henryk Wacław, syn Karola II, zmarły w Rzymie 10.10.1591 r., zwłoki złożono do krypty 29 maja 1592 r.
  15. Jerzy Joachim syn Karola II, zmarł 21 czerwca 1598 r., zwłoki złożono w krypcie 6 sierpnia.
  16. książę Karol II, zmarł 28 stycznia 1617 r., zwłoki złożono do krypty 26 kwietnia (opis pogrzebu).
  17. Księżna Elżbiet Magdalena, drugą żona Karola II zmarła 1 kwietnia 1630 r., złożona do krypty 9 kwietnia.
  18. Książę Henryk Wacław, zmarł w Zbytowej 21.08.1639 r., złożony do krypty 29 lub 30 października 1641 r.
  19. Zmarły po urodzeniu 7.11.1639 r. w Bierutowie pogrobowiec po poprzednim księciu, złożony do krypty 29 lub 30 października 1641 r.
  20. Księżna Anna Zofia, pierwsza żona ostatniego z Podiebradów księcia Karola Fryderyka, zmarła 20 marca 1641 roku, złożona do krypty 29 października 1641 r.
  21. Anna Elżbieta, córka Henryka Wacława II, zmarła we Wrocławiu 28 stycznia 1642 i w tym roku złożona do krypty.
  22. Książę Karol Fryderyk (ostatni z Podiebradów) zmarł w Oleśnicy 31 maja 1647 r. POchowany 10.01.1653 r.
  23. Barbara Małgorzata, córka Karola II, zmarła 21.11.1652 roku. Pochowano ją 10 grudnia 1653 r.

Wirtembergowie pochowani w krypcie Podiebradów.

  1. Kunegunda Julianna, córka księcia Sylwiusza, zmarła 21.03.1655 roku, do krypty złożono 12 kwietnia.
  2. Sylwiusz III, syn Sylwiusza, zmarł wkrótce po urodzeniu 8.05.1660, pochowany 17 czerwca.
  3. Anna Zofia, córka księcia Sylwiusza, zmarła 1648 roku, pochowana w 1661 r.
  4. Książę Sylwiusz Fryderyk, syn księcia Sylwiusza, zmarły 3 czerwca 1697. Zwłoki złożono 10 czerwca w zakrystii, a 15 maja 1703 roku przeniesiono do krypty.

Długi czas upływający od śmierci do pochówku w krypcie, wynikał z przygotowań do tej ceremonii. Należało wysłać zaproszenia, wykonać trumny, sarkofagi (szczególnie metalowe z bogatymi ozdobami), wykonać ewentualne portrety, medale, przygotować mowy pożegnalne, wiersze, wydrukować je oraz zbudować katafalk i całą jego oprawę. Jeśli uroczystość pochówku miały uświetnić znaczące osoby należało dostosować się do możliwości ich przybycia. Niekiedy oczekiwano na kilka pochówków, aby je wykonać w jednym czasie.

Krypta Podiebradów

Płyta nagrobno-epitafijna Jerzego II Podiebrada
Została wykonana w piaskowcu przez Jana Oslewa i jego pomocników, w stylu renesansowym w 1554 r., umieszczona obecnie na północnej ścianie przylegającej do prezbiterium (przed 1908 r. znajdowała się po przeciwnej stronie). Zleceniodawcą był brat Jerzego - książę Jan Podiebrad. Jest to typ renesansowego nagrobka śląskiego, bardzo rozpowszechniony później na całym Śląsku, aż do czasu wojny trzydziestoletniej. Postać zmarłego, wielkości naturalnej, wykonano w postaci płaskorzeźby. Rycerz staje przed bramą niebios (Bogiem) w zbroi. Głowę opiera na poduszce Lewą ręką przytrzymuje duży dwuręczny miecz, prawą ręką trzyma rękojeść mizerykordii (jeszcze w 1899 r. rzeźba pochwy sztyletu nie była uszkodzona). Książę stoi na lwie, obok przyłbica, czaszka i wąż. Z boku, przysłaniając miecz, znajduje się tarcza herbowa księstwa ziębicko-oleśnickiego. Sama postać wypełnia całą powierzchnię płyty grobowej, ujętej z boków pilastrami ozdobionymi płaskorzeźbą - m.in. postaciami Pierwszych Rodziców - Adama i Ewy.


Płyta nagrobno-epitafijna Jerzego Podiebrada

W górnej części płyty znajduje się łaciński napis inskrypcyjny:

GEORGIO. DUCI. MUNSTERBERGEN. IN. SLESIA. OLSENSI. COMITI. GLACEN. ETC. REGIA. BOHEMIAE. STIRPE. ORIVNDO. PIETATIS. CLEMENCIAE. IVSTICIAE. ETC. ALIARUMQ. VIRTVTVM. ETC. LAVDIBVS. ORNATISS. PRINCIPI. QVI. OBIIT. AN. MD. LIII. VLT. IANVAR. AETATIS. AN. XLI. IMPERANTE. CAROLO. V. ET. FERDIN. ROM. VNG. ET. BOHEM. REGE. IOANNES. D. G. DUX MVNSTERB. FRATRI. OPTIMO. ET. CHARISS. F. CVR. AN. 1554. 1. APRILIS.

Rozwinięte tłumaczenie niemieckie

Nagrobek tumbowy
Wspaniały podwójny nagrobek wykonany w piaskowcu przez J. Oslewa w 1557 r. zaraz po śmierci księżnej Krystyny, w stylu renesansowym na zlecenie księcia Jana - dla siebie i żony Krystyny ( zdjęcie poniżej). Przedstawia parę książęcą leżącą na tumbie. Zobacz opis Tumby


Tumba Jana i Krystyny Szydłowieckiej. Fot. Wiesław Piechówka
Zobacz widok z boków, [ 1 ], [ 2 ], [ 3 ], [ 4 ]


Herbowe założenia genealogiczne
Herby przodków były umieszczone na ambonie oraz na podporach empor.

Drzewo genealogiczne księcia Jana Podiebrada
"Z pomnikiem tumbowym i jego herbami związana była ikonograficznie polichromia przedstawiająca drzewo genealogiczne Podiebradów, umieszczona na północnej ścianie prezbiterium. Wiadomo (dzięki opisowi J. Sinapiusa), że polichromia była stosunkowo dużych rozmiarów i zawierała oprócz herbów dynastycznych i rodowych także malowane wizerunki popiersi postaci. Wykonanie tej polichromii nastąpiło pomiędzy 1558-1561. Wg M. Starzewskiej i innych historyków, to Baltazar Latomus (malarz nadworny księcia brzeskiego Jerzego II) mógł być jej twórcą. Nie jest to jednak potwierdzone" Opinia dra Mariusza Pawelca. Na niewyraźnym zdjęciu z ok. 1900-1905 r. nie udało się dostrzec tej polichromii.

Naścienny trójkondygnacyjny nagrobek
Trzeci nagrobek z okresu renesansu znajduje się na północnej ścianie prezbiterium. Poświęcony jest księciu Karolowi Krzysztofowi zmarłemu w 1569 r., synowi Jana Podiebrada i Krystyny Szydłowieckiej. Powstał z fundacji baronówny Barbary von Biberstein (wnuczka Karola I). Nagrobek, według znajdującego się na nim napisu, wykonany został w 1579 r. Pośrodku, w niszy ujętej z boków kolumnami, stoi postać księcia naturalnej wielkości, przedstawionego w postaci rycerza w zbroi. W zwieńczeniu (nadbudówce) wśród figur aniołów i puttów umieszczony jest relief przedstawiający scenę Zmartwychwstania Chrystusa. Na fryzie nadbudówki zawierającej relief i poniżej niej znajdują się wersety z rozdziału XV Pierwszego listu do Koryntów. Werset górny "Połknienie śmierci w zwycięstwie" (1. Kor. 15,54). Werset dolny "Gwiazda od gwiazdy różna jest w jasności. Takci będzie i powstanie umarłych" (1. Kor. 15,41-42). Putta trzymają tarcze herbowe księstwa ziębicko-oleśnickiego. W dolnej części nagrobka widnieją kartusze z napisami i tarcza herbowa księstwa.

W nagrobku pojawia się ornament niderlandzki, tzw. okuciowy, wyglądający jakby go wycięto w płycie blaszanej. Źródła archiwalne nie przekazały nazwiska artysty, twórcy tego nagrobka, dzieło to jednak wiąże się blisko z kręgiem rzeźbiarzy pozostających pod wpływem niderlandzkiego artysty Cornelisa Florisa, jak Hans Fleiser z Nymwegen, czynny we Wrocławiu w drugiej połowie XVI w.

Nagrobek Karola Krzysztofa
Zwieńczenie nagrobka. Po powiększeniu widoczna będzie łacińska treść wersetów biblijnych. Fot. Warcisław Machura.
Rozmieszczenie obu nagrobków

Napis inskrypcyjny:

Dzieło księcia Jana kontynuował Karol II, który innym elementom wykonanym w kościele (ambona, empory, obrazy) nadawał znamiona Podiebradów, którymi ówcześnie były - herby rodu i rodów skoligaconych. Poprzez ciągłe rozbudowy - powstawał kościół książęcy Podiebradów.

Dlaczego Karol II nie miał swojego nagrobka?

Rangę kościoła książęcego Podiebradów i ich mauzoleum obniżyli Wirtembergowie ścieśniając pozostałości po Podiebradach, dobudowując swoje mauzoleum i przenosząc do niego tumbę księcia Jana i Krystyny. Czy powrót tumby do nawy głównej Bazyliki Mniejszej (w pobliżu prezbiterium) nie podniosłyby rangi Bazyliki, jako zabytku? Bazylika wówczas zbliżyłaby się znaczeniem do innych starych, szacownych katedr, bazylik i kościołów, z tumbami królów i książąt.

Dzisiaj zasługi Podiebradów dla Oleśnicy, księstwa i kościoła zamkowego ulegają zapomnieniu. Wpływa na to nieposzanowanie historii księstwa i miasta, niedocenianie roli turystyki, brak świadomości władz państwowych i samorządów lokalnych, że ten kościół i zamek może stanowić jeden z elementów łączących narody Polski i Czech.

Dzięki dbałości ks. Władysława Ozimka o zabytki kościelne - "elementy Podiebradowskie" są konserwowane i znajdują się w dobrym stanie [8].

Literatura:

  1. Pyzik Jerzy Andrzej. Książęca nekropolia. Panorama Oleśnicka nr 8 z 1996 r.
  2. Głogowski S. Genealogia Podiebradów. Gliwice 1997.
  3. Harasimowicz J. Mors Janua Vitae. Śląskie epitafia i nagrobki wieku reformacji. Wrocław 1992
  4. Mrozowicz W. Krypta wirtemberska w kościele zamkowym w Oleśnicy. Wrocław-Oleśnica 2004
  5. Oleśnica, Bierutów i okolice. Katalog zabytków sztuki w Polsce. PAN. Warszawa 1983
  6. Starzewska M. Oleśnica. Ossolineum. Wrocław. 1963
  7. Ziębice - miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej. red. B. Czechowicz. Wrocław 2010
  8. Parafia św. Jana Apostoła w Oleśnicy. Konserwacja kościołów, Red. ks. W. Ozimek. Tekst W. Piechówka. Oleśnica 2009
  9. http://www.poczet.com/nekropolie.htm
  10. Sinapius J, Olsnographia, T II. Lipsk. 1707
  11. Nienałtowski M., Podiebradowie w dziejach księstwa ziębicko-oleśnickiego 1495-1647, Oleśnica 2013

Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia Linki Zauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI