Marek Nienałtowski
Mauzoleum oleśnickich Podiebradów
Książę Jan kontynuował, zapoczątkowane przez Karola I, tworzenie Mauzoleum Podiebradów w Kościele Zamkowym. Mauzoleum zawierało poniższe elementy:
Krypta
Pomieszczenie krypty usytuowane pod prezbiterium mogło powstać zdaniem W. Piechówki już w trakcie większego remontu kościoła tj. ok. 1500 roku. Sądzi też, że wykop pod kryptę mógł powstać jeszcze za Piastów. Ale pierwszy pochówek odbył się, wg istniejących przekazów, w 1513 r. W krypcie pochowano
23. przedstawicieli książęcego rodu Podiebradów i ich żon.
Nie wiadomo gdzie pochowano pierwszą zmarłą z Podiebradów zamieszkujących w Oleśnicy - 9-cio letnią Annę - córkę księcia Wiktoryna i Heleny Małgorzaty z d. Paleologo. Jakoby została pochowana w 1498 r. "pod ołtarzem książęcym kościoła zamkowego". Obecnie nie wiadomo, gdzie był ten ołtarz. Epitafium Anny umieszczono po 56 latach w najniższej części płyty nagrobnej księcia Jerzego. Inskrypcja: Anno Dom. 1498 obiit Anna Filia Victor. M. Ducis Munsterbergensis & cetera. Prawdopodobnie ta inskrypcja znajdowała się na nagrobku, umieszczonym poniżej płyty księcia Jerzego. Płyta ta była przenoszona i dlatego nie wiadomo, gdzie Anna została pochowana. Być może, że została przeniesiona do krypty Podiebradów po jej wybudowaniu. Okaże się to, po jej otwarciu. Książę Jerzy, syn Henryka I, zmarły bezdzietnie 10 listopada 1502 roku na zamku w Oleśnicy, pochowany został 13 listopada w krypcie książęcej kaplicy św. Piotra i Pawła w klasztorze cystersek w Trzebnicy (tam też wcześniej - 1497 r. pochowano córkę Wiktoryna - Magdalene Eufemię). Czyli w 1497-1502 r. krypta nie była gotowa na przyjmowanie zmarłych, a może uznano, że pochówki w Trzebnicy (gdzie chowano Piastów Oleśnickich) były bardziej bliskie Bogu. W 1536 r. ostatecznie upadł pomysł aby stolica księstwa były Ząbkowice, gdzie byliby chowani Podiebradowie. W 1538 r. Podiebradowie już nie mogli chować swoich zmarłych w Trzebnicy - dlatego powstała potrzeba zbudowania krypty z prawdziwego zdarzenia. Prawdopodobnie tego zamierzenia nie zrealizowano. W starszych wydawnictwach pisano niekiedy, że kryptę wybudował książę Jan. W rzeczywistości - tylko ją w połowie XVII w. odnowił, a może rozbudował (o jedną komorę?) przy okazji remontu kościoła.
Jak widać z poniższego zdjęcia - krypta była przykryta płytą z inskrypcją. Zapewne ten napis został zniszczony w trakcie katastrofy w 1905 r., lub został wtedy usunięty. Na późniejszych zdjęciach już go nie widać.
 |
 |
 |
Wg Wiesława Piechówki - jaśniejsze prostokąty to ewentualne możliwe stare wejścia do krypty. Fotografia ze zbiorów W. Piechówki |
Pokrywa zasłaniająca obecne wejście do krypty z inskrypcją i uchwytami do podnoszenia, wg stanu sprzed 1905 roku. |
Pokrywa - stan obecny. Fot. Roman Faryś. |
Spis pochowanych w krypcie Podiebradów. Wg [1].
Wirtembergowie pochowani w krypcie Podiebradów.
Długi czas upływający od śmierci do pochówku w krypcie, wynikał z przygotowań do tej ceremonii. Należało wysłać zaproszenia, wykonać trumny, sarkofagi (szczególnie metalowe z bogatymi ozdobami), wykonać ewentualne portrety, medale, przygotować mowy pożegnalne, wiersze, wydrukować je oraz zbudować katafalk i całą jego oprawę. Jeśli uroczystość pochówku miały uświetnić znaczące osoby należało dostosować się do możliwości ich przybycia. Niekiedy oczekiwano na kilka pochówków, aby je wykonać w jednym czasie.
Płyta nagrobno-epitafijna Jerzego II Podiebrada
Została wykonana w piaskowcu przez Jana Oslewa i jego pomocników, w stylu renesansowym w 1554 r., umieszczona obecnie na północnej ścianie przylegającej do prezbiterium (przed 1908 r. znajdowała się po przeciwnej stronie). Zleceniodawcą był brat Jerzego - książę Jan Podiebrad.
Jest to typ renesansowego nagrobka śląskiego, bardzo rozpowszechniony później na całym Śląsku, aż do czasu wojny trzydziestoletniej.
Postać zmarłego, wielkości naturalnej, wykonano w postaci płaskorzeźby. Rycerz staje przed bramą niebios (Bogiem) w zbroi. Głowę opiera na poduszce Lewą ręką przytrzymuje duży dwuręczny miecz, prawą ręką trzyma rękojeść mizerykordii (jeszcze w 1899 r. rzeźba pochwy sztyletu nie była uszkodzona). Książę stoi na lwie, obok przyłbica, czaszka i wąż. Z boku, przysłaniając miecz, znajduje się tarcza herbowa księstwa ziębicko-oleśnickiego. Sama postać wypełnia całą powierzchnię płyty grobowej, ujętej z boków pilastrami ozdobionymi płaskorzeźbą - m.in. postaciami Pierwszych Rodziców - Adama i Ewy.
Płyta nagrobno-epitafijna Jerzego Podiebrada
W górnej części płyty znajduje się łaciński napis inskrypcyjny:
GEORGIO. DUCI. MUNSTERBERGEN. IN. SLESIA. OLSENSI. COMITI. GLACEN. ETC. REGIA. BOHEMIAE. STIRPE. ORIVNDO. PIETATIS. CLEMENCIAE. IVSTICIAE. ETC. ALIARUMQ. VIRTVTVM. ETC. LAVDIBVS. ORNATISS. PRINCIPI. QVI. OBIIT. AN. MD. LIII. VLT. IANVAR. AETATIS. AN. XLI. IMPERANTE. CAROLO. V. ET. FERDIN. ROM. VNG. ET. BOHEM. REGE. IOANNES. D. G. DUX MVNSTERB. FRATRI. OPTIMO. ET. CHARISS. F. CVR. AN. 1554. 1. APRILIS.
Rozwinięte tłumaczenie niemieckie
Nagrobek tumbowy
Wspaniały podwójny nagrobek wykonany w piaskowcu przez J. Oslewa w 1557 r. zaraz po śmierci księżnej Krystyny, w stylu renesansowym na zlecenie księcia Jana - dla siebie i żony Krystyny ( zdjęcie poniżej).
Przedstawia parę książęcą leżącą na tumbie. Zobacz opis Tumby
Tumba Jana i Krystyny Szydłowieckiej. Fot. Wiesław Piechówka
Zobacz
widok z boków, [ 1 ], [ 2 ], [ 3 ], [ 4 ]
Herbowe założenia genealogiczne
Herby przodków były umieszczone na ambonie oraz na podporach empor.
Drzewo genealogiczne księcia Jana Podiebrada
"Z pomnikiem tumbowym i jego herbami związana była ikonograficznie polichromia przedstawiająca drzewo genealogiczne Podiebradów, umieszczona na północnej ścianie prezbiterium. Wiadomo (dzięki opisowi J. Sinapiusa), że polichromia była stosunkowo dużych rozmiarów i zawierała oprócz herbów dynastycznych i rodowych także malowane wizerunki popiersi postaci. Wykonanie tej polichromii nastąpiło pomiędzy 1558-1561. Wg M. Starzewskiej i innych historyków, to Baltazar Latomus (malarz nadworny księcia brzeskiego Jerzego II) mógł być jej twórcą. Nie jest to jednak potwierdzone" Opinia dra Mariusza Pawelca.
Na niewyraźnym zdjęciu z ok. 1900-1905 r. nie udało się dostrzec tej polichromii.
Naścienny trójkondygnacyjny nagrobek
Trzeci nagrobek z okresu renesansu znajduje się na północnej ścianie prezbiterium. Poświęcony jest księciu Karolowi Krzysztofowi zmarłemu w 1569 r., synowi Jana Podiebrada i Krystyny Szydłowieckiej. Powstał
z fundacji baronówny Barbary von Biberstein (wnuczka Karola I).
Nagrobek, według znajdującego się na nim napisu, wykonany został w 1579 r. Pośrodku, w niszy ujętej z boków kolumnami, stoi postać księcia naturalnej wielkości, przedstawionego w postaci rycerza w zbroi. W zwieńczeniu (nadbudówce) wśród figur aniołów i puttów umieszczony jest relief przedstawiający scenę Zmartwychwstania Chrystusa. Na fryzie nadbudówki zawierającej relief i poniżej niej znajdują się wersety z rozdziału XV Pierwszego listu do Koryntów. Werset górny "Połknienie śmierci w zwycięstwie" (1. Kor. 15,54). Werset dolny "Gwiazda od gwiazdy różna jest w jasności. Takci będzie i powstanie umarłych" (1. Kor. 15,41-42). Putta trzymają tarcze herbowe księstwa ziębicko-oleśnickiego. W dolnej części nagrobka widnieją kartusze z napisami i tarcza herbowa księstwa.
W nagrobku pojawia się ornament niderlandzki, tzw. okuciowy, wyglądający jakby go wycięto w płycie blaszanej. Źródła archiwalne nie przekazały nazwiska artysty, twórcy tego nagrobka, dzieło to jednak wiąże się blisko z kręgiem rzeźbiarzy pozostających pod wpływem niderlandzkiego artysty Cornelisa Florisa, jak Hans Fleiser z Nymwegen, czynny we Wrocławiu w drugiej połowie XVI w.
 |
 |
 |
Nagrobek Karola Krzysztofa |
Zwieńczenie nagrobka. Po powiększeniu widoczna będzie łacińska treść wersetów biblijnych. Fot. Warcisław Machura. |
Rozmieszczenie obu nagrobków |
Napis inskrypcyjny:
 |
Dzieło księcia Jana kontynuował Karol II, który innym elementom wykonanym w kościele (ambona, empory, obrazy) nadawał znamiona Podiebradów, którymi ówcześnie były - herby rodu i rodów skoligaconych. Poprzez ciągłe rozbudowy - powstawał kościół książęcy Podiebradów. Dlaczego Karol II nie miał swojego nagrobka? Rangę kościoła książęcego Podiebradów i ich mauzoleum obniżyli Wirtembergowie ścieśniając pozostałości po Podiebradach, dobudowując swoje mauzoleum i przenosząc do niego tumbę księcia Jana i Krystyny. Czy powrót tumby do nawy głównej Bazyliki Mniejszej (w pobliżu prezbiterium) nie podniosłyby rangi Bazyliki, jako zabytku? Bazylika wówczas zbliżyłaby się znaczeniem do innych starych, szacownych katedr, bazylik i kościołów, z tumbami królów i książąt. Dzisiaj zasługi Podiebradów dla Oleśnicy, księstwa i kościoła zamkowego ulegają zapomnieniu. Wpływa na to nieposzanowanie historii księstwa i miasta, niedocenianie roli turystyki, brak świadomości władz państwowych i samorządów lokalnych, że ten kościół i zamek może stanowić jeden z elementów łączących narody Polski i Czech. Dzięki dbałości ks. Władysława Ozimka o zabytki kościelne - "elementy Podiebradowskie" są konserwowane i znajdują się w dobrym stanie [8]. |
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
