Marek Nienałtowski
Historia Dobroszyc - wybrane zagadnienia
Dobroszyce - miastem książęcym w XVII w.
Poniższe informacje dotyczące dworu (zamku) dobroszyckiego i kościoła dworskiego (zamkowego), ich budowy, rozbudowy, remontów, planów architektonicznych, właścicieli i datowanie, oparto w znacznym stopniu na opracowaniu "Dwór w Dobroszycach" autorstwa dr inż. arch. Artura Kwaśniewskiego i prof. dr hab. inż. arch. Małgorzaty Chorowskiej z Politechniki Wrocławskej, wykonanego na zlecenie właścicieli zamku dobroszyckiego. Panu Adamowi Traczykowi dziękuję za zgodę na wykorzystania tego opracowania.
Pierwsze wzmiankowanie wsi Dreske, o nazwie Treskin pochodzi z 1405 r., ale wg. J. A. Pyzika ta nazwa nie miała nic wspólnego z Dobroszycami [10]. Archeolodzy datują powstanie prezbiterium kościoła Św. Trójcy w Dobroszycach na XIV w. Natomiast nie wiadomo kiedy została lokowana wieś i na jakim prawie? Sąsiednia wieś Dobra wtedy była (jeśli wierzyć literaturze) lokowana na prawie polskim. Wówczas zapewne istniał obok wsi majątek rycerski. Podobnie mogło być w intresującym nas okresie, gdy wieś i majątek nosiły nazwę Dresky, Dreska, Dreske.
Herb rodu Heugel z herbarza Drosta |
Anna Zofia wdowa po Juliuszu Zygmuncie i regentka w księstwie oleśnickim na Dobroszycach |
Książę Karol syn Juliusza Zygmunta |
Sylwiusz Nimrod książę wirtembersko-oleśnicki. Ebay.de |
Juliusz Zygmunt pierwszy książę oleśnicki na Dobroszycach (inna nazwa oleśnicko-dobroszycki) |
Kolorem czerwonym pokazano Juliusburg i okoliczne ziemie należące od 1673 r. do Juliusza Zygmunta i do Okręgu Trzebnickiego, a leżące w Okręgu Oleśnickim. Pokazano stan z ok. 1750 r., gdy one już należały do Okręgu Bierutowskiego (więcej) |
Andreas Heugel właściciel majątku Dreske (Dobroszyce) i Gutwohne (Dobrzeń), po studiach na uniwersytecie Padua we Włoszech (1591 r.), radca cesarski i kanclerz książąt legnicko-brzeskich, radca książąt oleśnickich i cieszyńskich, rozpoczął w 1598 roku budować od podstaw dwór obronny z wieżą. Prace zakończono w październiku 1601 r. Ponadto Andreas kazał na własny koszt wznieść obok kamienny kościół wraz z wieżą, folwark, stawy i ogrody ozdobne. Wzmiankowany pierwszy pastor Dreske Schütz Ambrosius zmarł w wieku 80 lat w 1603 [16].Czyli wcześniej nie było pastora, ani chyba kościoła.
Zapewne nad wejściem do dworu znajdował się herb rodu Heugel. pokazany z prawej. Również, jak było w zwyczaju, herb ten, wraz z herbem małżonki Elisabeth v. Gaffron mógł znajdować się w zwieńczeniu ołtarza, może i na loży kolatorskiej. Również w kościele wykonał kryptę rodziną. Znacznie więcej o Heugelach w odsłonie poświęconej wsi Dobra.
Działo się to w okresie rządów książąt ziębicko-oleśnickich, a w okresie budowy - rządów Karola II Podiebrada, którego Andreas był radcą do śmierci w 1609 r. Po śmierci ostatniego męskiego członka rodu Podiebradów księstwo przechodzi pod panowanie książąt wirtembersko-oleśnickich. Pierwszym z nich był książę Sylwiusz Nimrod. On w latach 1652-1655 kupił wieś od Konrada von Heugel i dokonał w tej wsi renowacji kościoła. 23 maja 1655 r. poświęcił go nadając wezwanie Swiętej Trójcy.
Kolejno w 1663 r. książę ustanowił targ, a 10 lipca 1663 r. Sylwiusz Nimrod wystawił dokument lokacyjny przekazując zasadźcy teren na części gruntów wsi Dreske (lub na surowym korzeniua) w celu lokowania tam miasta na prawie niemieckim.
Książę Sylwiusz NImrod umarł 24 kwietnia 1664. Elżbieta Maria z Podiebradów, wdowa po księciu stała się regentką w imieniu swych małoletnich synów. 22 sierpnia 1673 r. Elżbieta podzieliła księstwo wirtembersko-oleśnickie między synów na trzy władztwa. Oleśnicę przyjął Sylwiusz Fryderyk (Silvius Friederik), Bierutów - Chrystian Ulryk (Christian Ulrik) a dzielnicę trzebnicką wraz Międzyborzem - Juliusz Zygmunt (Julius Zigismund Württemberg-Juliusburg) z siedzibą w Dreske, wydzieloną z części oleśnickiej. On dodatkowo dostał 10 000 talarów (Harald Schukraft podaje 10 tys. guldenów) na wybudowanie zamku w tej miejscowości. Zapewne wybrano Dreske na siedzibę księcia, gdyż w całym księstwie oleśnickim tylko w nim znajdował się dwór murowany, mogący spełnić po modernizacji siedzibę godną księcia. Ważnym czynnikiem było też istnienie miasta przy książęcej siedzibie. Książe w 1675 r. rozpoczął przebudowę dworu na rezydencję książęcą naśladającą skrzydlo zachodnie zamku oleśnickiego. Rozwiązanie konstrukcji dachu nadało zamkowi dobroszyckiemu widok renesansowy. Jednocześnie książę podejmuje decyzję o zmianie nazwy miasta na Juliusburg (w 2015 r. mija 340 rocznica nadania nazwy Juliusburg). Rok później pojawia się pieczęć miejska z napisem otokowym SIGILLVM MVNICIPII IVLIVSBVRG 1676 i herbem miasta, którego godło przedstawia w uproszczeniu ścianę frontową zamku książęcego.
24. letni Juliusz Zygmunt 4. kwietnia 1677 r. w miejscowości Grabow poślubia starszą o 6 lat księżniczkę Anne Sofie von Mecklenburg-Schwerin i 23 V 1677 r. przywozi ją do Juliusburga. Niedługo potem 5 marca 1678 r. rodzi się im córka Marie Sofie, umiera 8 września 1678 r. Zatem 29.02. 1680 rodzi się syn Leopold Friedrich. Umiera 5.04.1681 r. 11 marca 1682 r. rodzi się kolejne dziecko - Karol (Karl) przyszły książę oleśnicki na Bierutowie (te daty wg J. Sinapiusa - Olsnographia). Z okazji urodzenia Karola komponuje utwór muzyczny Lange Matthias. Natomiast z okazji ślubu rodziców (1677) Caspar Knoll.
Niedługo potem 15 października 1684 r. umarł książę Juliusz Zygmunt. Z tego powodu księżna-wdowa Anna Sophie kazała wybić pośmiertny talar i stała się regentką (władczynią) w imieniu swojego dwuletniego dziecka, aż do 1703 r. Ogłosiła ten fakt poprzez wybicie medalu w tym samym roku.W 1688 r. wybudowała we Wrocławiu piękny dom mieszkalny przy ul. Wita Stwosza 35 [14]. W nim zapewne spędził swoje szkolne lata jej syn Karol. Sprzedała go w 1709 r. hr. Karolowi Chrystianowi późniejszemu właścicielowi Brzezinki za 10 tys. talarów.
Książę Sylwiusz Fryderyk na Oleśnicy umarł bezdzietnie 3 czerwca 1697 r. i wtedy Chrystian Ulryk z Bierutowa objął Oleśnicę. Karol z Dobroszyc miał objąć Bierutów, natomiast część dobroszycko-trzebnicka została podzielona między Oleśnicę i Bierutów. Jednak Chystian Ulryk zwlekał z przeniesieniem do Oleśnicy i przez kolejne dwa lata mieszkał w Bierutowie. Nie musiał się spieszyć, bo książe Karol w 1696 r wybrał się w tzw. kawalerską podróż po krajach niemieckich. Wrócił z niej dopiero w 1702 r. i wtedy mógł osiąść na Bierutowie.Jego matka - regentka zadbała, aby ten fakt został szerzej znany i kazała wybić już w 1700 r. medal poświęcony przeniesieniu rezydencji książęcej z Dobroszyc do Bierutowa. Czy wtedy Anna Zofia przeniosła się do Bierutowa? Kolejny medal kazała wybić na powrót syna z kawalerskiej podróży w 1702 r. Jest to jeden z najpiękniejszych medali jaki wykonał medalier Johann Neidhardt. Kolejny medal był poświęcony ślubowi Karola przy końcu 1703 r. z Wilhelmine Luise von Sachsen-Meiningen. 10 marca 1704 r. wraz z żoną przybył do Oleśnicy, gdzie na ręce Chrystiana Ulryka (upoważnionego przez cesarza) złożył hołd lenny. 11 marca 1704 r., (wtedy skończył 22 lata) odbył wraz z żoną uroczysty wjazd do Bierutowa.
Uwaga: Powyższe zdarzenia dotyczące roku 1704 r. są w oleśnickiej literaturze przyjmowane jako zaistniałe w 1703 r., natomiast w innej literaturze, np. numizmatycznej, podano daty 1704 r. Zdarzyły się one bowiem po ślubie Karola, który odbył się w grudniu 1703 r. Czyli mogłyby się dziać w 1704 r. Liczę na opinię historyków.
Śmierć Chrystiana Ulryka 5. kwietnia 1704 r. spowodowała, że Karol stał się opiekunem niepełnoletniego jego następcy - Karola Fryderyka (miał 14 lat) i objał rządy opiekuńcze w Oleśnicy do 1707 r. Temu zdarzeniu poświęcił medal. Rządził wtedy jednocześnie w Oleśnicy i Bierutowie, co mogłoby wskazywać, że z takim doświadczeniem mógłby dobrze rządzić w Bierutowie. Niestety w 1710 r. cesarz Józef I uznał, że Karol nie nadaje się do sprawowania rządów. Od tego czasu Karol wraz z żoną rezydował w odosobnieniu w zamku bierutowskim [8]. Jego matka, która 20 lat rządziła w Dobroszycach i potem w Bierutowie zmarła 13.08. 1726 r. w Międzyborzu, została pochowana w krypcie w Dobroszycach. I to był ostatni książęcy pochówek w tej krypcie i może wtedy kościół traci znaczenie zamkowego. W 1745 r. zmarł Karol, a w 1753 r. jego żona, oboje zostali pochowani w krypcie kościoła św. Katrzyny w Bierutowie. I tak się skończył ostatni okres książęcego znaczenia Dobroszyc.
Wtedy nazwę Dobroszyce nosiło miasto, wieś i majątek rycerski. Pisząc o Dobroszycach należy mieć to na względzie.
Ciekawostka.
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe pracuje (2019 r.) nad wydaniem opisów departamentu kamery kaliskiej (1798, 1805), której autorem jest niejaki Oswald, ur. 1769 w Dobroszycach - syn miejscowego burmistrza. Stąd znamy nazwisko burmistrza i wydawnictwo jego bardziej znanego syna.
Książęta i księżna Anna Zofia w historii Międzyborza
"... W 1681 r. Książę Juliusz Zygmunt i jego małżonka Anna Zofia ufundowali nową wieżę kościoła w Międzyborzu. 29 czerwca 1718 r. w miejscu starego kościoła grożącego zawaleniem położono kamień węgielny pod nową świątynię, materiały pod budowę kościoła dostarczyła księżna Anna Zofia i jej syn Karol. 28.10.1720 r. w Międzyborzu odbyło się uroczyste poświęcenie nowej świątyni, pobudowanej na planie krzyża łacińskiego, stąd też jego wezwanie - Świętego Krzyża..."[14]. Księżna - wdowa Anna Zofia zmarła 13.08. 1726 r. w Międzyborzu. Prawdopodobnie międzyborski zamek służył jako jej oficjalna wdowia siedziba.
Do opracowania - sukcesywnie będą dodawane:
Zobacz powiązane:
Kościół w Dobrej
Zwiedzanie zamku w Dobroszycach
Klimaty Ziemi dobroszyckiej Album Zbigniewa Podurgiela
Kalendarz Dobroszycki z 2011 r. ze zdjęciami Zbigniewa Podurgiela
Kalendarz Dobroszycki z 2012 r. ze zdjęciami Zbigniewa Podurgiela
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
Na śmierć Andreasa Heugela:
Prosopopoiia [gr.], qua magnificus... vir, Dn. Andreas Heugel a Polokowitz in Dreska & Kotwan... die 2. April. ... Anno hoc 1609... pie mortuus, suaq; Dreska sepultus, cum vivo colloquens, introducitur M.Andreas Calagius. Vratislaviae, sub incude typographica Georgii Baumanni elaboratum, [1609].