Revers: Park zamkowy z drzewami cedrowymi. Dalej widoczny kanał (rzeka, fosa).
Awers: Zamek w Zbytowej (medal z katalogu P. Kalinowskiego).
Marek Nienałtowski
Już wiadomo jak wyglądał pałacyk w Zbytowej. Wiemy gdzie był rozmieszczony.
08.12.2009 r.
uzupełniono 14.12.2010 r., 01.06.2014 r.
Znajomość historii Podiebradów i numizmatów oleśnickich stała się kanwą do napisania o miłości i problemach z uzyskaniem męskiego potomka przez księcia oleśnickiego na Bierutowie - Henryka Wacława. Po śmierci Karola II - jego ojca - obejmuje on w 1618 r. część bierutowską księstwa. Rozpoczął wówczas rozbudowę zamku w Bierutowie oraz budowę pałacyku, dworku w Zbytowej (Vielguet [1629], Vilgut [1691], Villgutt [1707], Vielgut, Vielguth), który później robudował, przekształcając w mały obronny zamek z fosą. Stał się on ulubioną zaciszną siedzibą księcia. W nim Henryk Wacław zmarł w 1639 r. Prawie 20 lat później zmarła w nim Jego miłość i nadzieja na urodzenie męskiego potomka - księżna Anna Urszula.
Potem zamek służył Wirtembergom oleśnickim i zamieszkiwali w nim członkowie rodzin. Najwcześniej stanowił pałacyk wdowi. Druga żona księcia Karola Fryderyka z Podiebradów - księżniczka Zofia Magdalena z Brzegu mieszkała w nim po śmierci męża w 1647 r. Nie widomo czy mieszkała początkowo w Pałcu Wdów w Oleśnicy i kiedy przeniesioną ją do pałacyku w Zbytowej, w którym zmarła w 1660 r.
Za czasów Wirtembergów, ponownie nastąpił podział księstwa - część bierutowską w 1673 r. objął Chrystian Ulryk I. Wtedy kolejny raz pałacyk w Zbytowej wkraczył do historii. Dalszy okres panowania Chrystiana Ulryka jest opisany medalami, m. in. urodzeń synów. Jeden z nich poświęcono urodzinom Chrystiana Ulryka II. Z genealogii oleśnickich Wirtembergów wiadomo, że nastąpiło to w 1691 roku w Zbytowej.
Jan Neidhardt, twórca medali Wirtembergów, niekiedy pokazywał panoramy miast i dlatego szukałem związku medalu z miejscowością. Po powiększeniu skanu medalu poświęconego urodzeniu Chrystiana Urlyka II, pojawił się napis "IN Castro VILGUT Ao. 1691. D. 27. Ian." Czyli "W zamku VILGUT ..." Może to wskazywać, że pokazana na medalu budowla może być pałacykim w Zbytowej (treść napisów umieściłem przy opisie medali oleśnickich).
|
Revers: Park zamkowy z drzewami cedrowymi. Dalej widoczny kanał (rzeka, fosa). |
Awers: Zamek w Zbytowej (medal z katalogu P. Kalinowskiego). |
Na medalu widać dwie budowle połączone krytym łącznikiem. Lewa z nich, mniejsza, została wybudowana wraz z fosą w 1617-1618 r. (czyli za czasów Henryka Wacława Podiebrada). Budynek większy dwupiętrowy, z czteroma narożnymi wieżyczkami został wybudowany wraz z krytym łącznikiem w 1628 r. Stał się on najpewniej budynkiem książęcym i całość zaczęła przypominać mały zamek. Wtedy to 4-7 listopada 1628 r. dokonano jego poświęcenia. Muzyk książęcy Matthäus Appelles von Löwenstern skomponował na tę okazję utwór muzyczny pt. Pan Bóg Izraela (Herr Got Israel). Nie wiadomo kiedy zbudowano park zamkowy pokazany wyżej i jakoby ogród zoologiczny. Całość znajdowała się na stosunkowo wysokim brzegu rzeki, może fosy? Pokazane ogrodzenie (ostrokoły?) z bramą, może wskazywać na fosę. Prawdopodobnie istniał przy bramie jakiś mostek, może zwodzony? Niewykluczone, że zamek (razem z parkiem?) był otoczony odnogami rzeki Widawy, a może jej dopływu? Na brzegu widać imitacje wieżyczek obronnych. Obok zamku znajdował się park zamkowy z drzewami cedrowymi. Na awersie medalu pokazano alegorię podtrzymywania życia (co jest zrozumiałe, ze względu na urodzenie dziecka) - wyłaniająca się z chmur ręka opatrzności boskiej trzyma naczynie, z którego leje się strumień życiodajnej wody na korzenie drzewa cedrowego.
Rok później niedaleko pałacyku, został wybudowany kościół. Poświęcono go 2 września 1629 r., nadając wezwanie Św. Trójcy. (ciekawostka z tym związana). O dużym znaczeniu kościoła świadczy osoba pierwszego proboszcza - został nim kapelan księcia i poeta David Behm (ur. 2.4.1605 Bierutów, † 9.2.1657), a od 1638 r. kapelan księcia Karola Fryderyka w Oleśnicy.
W 1629 r. również w pałacyku zbytowskim, w ciszy i z dala od okropności wojny trzydziestoletniej mieszkał, już wówczas wybitny poeta niemiecki, Martin Opitz. Napisał tam m.in. poemat o nazwie Vielguet (Zbytowa), opisujący urok mieszkania w tej miejscowości i poświęcony księciu Henrykowi Wacławowi. Plotka głosi o jego romansie z żoną księcia. Nie wiadomo czy była to prawda, gdyż księżna Anna Magdalena była już wówczas chora i wkrótce zmarła.
W 1704 r. zamek w Zbytowej stał się siedzibą wdowią księżnej Zofii ostatniej (czwartej) żony księcia Chrtstiana Ulryka I. Zmarła w nim w 1738 r. i została pochowana w krypcie Wirtembergów w kościele zamkowym w Oleśnicy.
Nie wiadomo, kiedy pałacyk przestał być używany i został rozebrany. Nie pokazuje go F. B. Werner. Nie ma po nim żadnego śladu w opisach Zbytowej. Może na współczesnych zdjęciach satelitarnych pojawi się ślad po zamku, parku, fosie?
A to jest "zamek" z Vielguth z okresu międzywojnia.
Może został wybudowany na miejscu starego zamku? Widokówka ze zbioru J. K.
Stan obecny powyższego "zamku"
Zbieżne:
Patena z kościoła w Zbytowej
Dodano informacje 14.12.2010 z: Mrozowicz W., P. Wiszewski. Kraina nad Widawą. Bierutowskie dzieje od czasów najdawniejszych po współczesność. Bierutów-Wrocław. ATUT 2010 s.79
Poszukiwanie miejsca rozmieszczenia zamku w Zbytowej
Często analizowałem mapy z okolic Zbytowej szukając miejsca rozmieszczenia zamku. Opierałem się przy tym na założeniu, że zamek leżał nad Widawą lub jej dopływem. Duże nadzieje wiązałem ze zdjęciami satelitarnymi. Okazało się, że powyższy tekst przeglądał dr inż. arch. Artur Kwaśniewski z Politechniki Wrocławskiej, który ma duże doświadczenie w poszukiwaniach śladów po różnych budowlach, ma dostęp do literatury i starych map. A. Kwaśniewski przedstawił mi wyniki swoich poszukiwań - uznał, że zamek znajdował się w miejscu folwarku pokazanego na poniższej mapie.
Fragment mapy Urmesstischblatt z 1828 r.
Strzałką pokazałem owalny plac, o którym A. Kwaśniewski sądzi,
że może to być obrys majdanu i tam mogły być pozostałości zamku
Zdjęcie satelitarne fragmentu wsi, w którym mógł znajdować się zamek (z naniesionymi podziałami działek)
W miejscu oznaczonym nr 286 znajduje się wyżej pokazany budynek z widokówki
Zdjęcie skanowania lidar ze słabo widocznymi obniżeniami (fosami?) w miejscu oznaczonym numerami 286 i 291/1 z opisem wykonanym przez A. Kwaśniewskiego.
Być może, że obydwa budynki zamku mogły być alternatywnie rozmieszczone w miejscach oznaczonych cyframi.
Ewentualnie jeden był w miejscu oznaczonym nr 286, drugi na miejscu nr 291/1. Obydwa budynki łączył kryty łącznik.
Posiadam bardzo niewyraźną mapę okolic Oleśnicy autorstwa Christiana Friedricha von Wrede z 1753 r. na której widać w miejscu okolic zamku jakąś wieżę. Poprosiłem A. Kwaśniewskiego o pomoc w analizie poniższego fragmentu mapy.
Fragment mapy Wredego z
1753 r.
Zdaniem A. Kwaśniewskiego pokazana wyżej ikonka wieży (z prawej - oznaczona strzałką) stanowi oznaczenie kościoła katolickiego (ikonka - wieża z lewej strony kościoła). Obok napisu Vielgutt znajduje się kościół protestancki (ikonka - wieża z prawej strony kościoła)., który dalej istnieje.
Z lewej ikonka kościoła protestanckiego,
z prawej - katolickiego
W związku z tym, że w Zbytowej w tym czasie nie było kościoła katolickiego - należy sądzić, że jest to pomyłka rysownika, który miał w tym miejscu narysować ikonkę "kwadracik z chorągiewką" - oznaczający zamek. Powyżej ikonki wieży znajduje się folwark. Poniżej ikonki znajduje się napis Thier i dalej - Garten, co łącznie oznacza zwierzyniec (wg A. Kwaśniewskiego). Można sądzić z opisu zamku i z monety, że obok zamku znajdował się park książęcy, a dalej może bażanciarnia.
Fragment mapy Messtischblatt 4870 z 1937 r. Na niej: 1 - teren na którym znajdował się zamek Henryka Wacława Podiebrada.
Obecnie stoi tam budynek "zamku", pokazany na widokówce, wybudowany zapewne przy końcu XIX w.; 2 - pozostałości po zwierzyńcu, parku itp.
Wnioski
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI