Rys. 1. Stary i nowy cmentarz wg mapy Pharusa z 1928 r
Marek Nienałtowski
Szacunek dla zmarłych, poszanowanie miejsc, gdzie pochowano ludzkie szczątki, to podstawowy kanon chrześcijańskiej tradycji.
Podczas zakładania tej strony
umieściłem apel do byłych mieszkańców Oels o współpracę przy
opracowywaniu historii Oels/Oleśnicy. Ponadto wysłałem listy do biur
ziomkostw mieszkańców Oels. Nie otrzymałem żadnej odpowiedzi.
Zastanawiałem się dlaczego. Uzyskałem informację od innych osób, że
jest to najpewniej wynik żalu do obecnych mieszkańców Oleśnicy za
zniszczenie cmentarzy niemieckich. Że tak mogło być, wynika z
doświadczeń innych miast. Zauważono radykalną zmianę stosunku byłych
mieszkańców do obecnych, po wybudowaniu na zniszczonych cmentarzach -
pomnika, ewentualnie odtworzeniu jednego z grobów lub wybudowaniu
lapidarium. Kiedyś niszczenie wszystkiego co niemieckie, było częściowo
zrozumiałe poprzez pryzmat wojny. Dzisiaj nie zapominając o
okropnościach wojny, należy oznaczyć miejsca byłych cmentarzy, wyrazić
szacunek dla zmarłych i uszanować miejsce wiecznego spoczynku. Podobnie
jak to ma miejsce na istniejących polskich cmentarzach oleśnickich.
Można to uczynić w różnorodny sposób. Najbliższy tego przykład znajduje
się w Bystrem i w Bierutowie.
Marek Nienałtowski
Cmentarz niemiecki - Friedhof czyli miejsce pokoju i pojednania
10.01.2006 r.
|
Rys. 1. Stary i nowy cmentarz wg mapy Pharusa z 1928 r |
Cmentarz Miejski, zwany też starym cmentarze (Alter Friedhof) przy obecnej ul. Wojska Polskiego powstał ok. 1821-1823. Po jego zapełnieniu (prawdopodobnie w II-III kwartale XIX w. ) utworzono po drugiej stronie ulicy tzw. nowy cmentarz (Neuer Friedhof), zwany też ewangelickim, na powierzchni ok. 3,2 ha. Przed nim (rysunek z lewej) znajdował się pomnik Friedensdenkmal, który został wybudowany w 1899 r. Wejście na cmentarz ewangelicki odbywało się przez dużą murowaną bramę. Ogrodzenie cmentarza stanowiła konstrukcja w postaci kutych metalowych prętów. Obok cmentarza znajdował się niezabudowany obszar zapewne przygotowany na przyszłą jego rozbudowę. Budownictwo mieszkaniowe rozwijało się wzdłuż ob. ul. Klonowej.
W 1914 r. na starym cmentarzu stworzono sektor wojskowy, w którym zaczęto chować niemieckich żołnierzy, również jeńców różnej narodowości, przetrzymywanych w Oleśnicy. W 1939 r. również żołnierzy niemieckich poległych Polsce. Po 25 styczniu 1945 r. na początku części przygotowanej na nowy cmentarz rozpoczęto chować jeńców i pracowników włoskich oraz francuskich (gdzie chowano jeńców innych narodowości?). W roku 1945 założono 3 cmentarze wojskowe Armii Radzieckiej dla ekshumowanych z terenie powiatu i rannych, zmarłych w szpitalach na terenie Oleśnicy (Rys. 2). W latach 1950-1960 rozpoczęto ekshumację czerwonoarmistów z dwóch cmentarzy i przeniesiono ich (ok. 900 osób) na cmentarz w Oławie.
 |
Rys. 2. Z tajnej niegdyś mapy radzieckiej Powiększ |
W końcu lat 50-tych do Oleśnicy przyjechała włoska ekipa wyposażona w duże czarne samochody i rozpczęła ekshumację żołnierzy. Trupi odór oraz środków dezynfekcyjnych czuć było w całej okolicy. Zwłoki wkładano do czarnych worków i umieszczano w szczelnych ciężarówkach (wg informacji Ryszarda Dibelki i Romualda Krajewskiego - dziękuję!). Podobno informacje z tym związane znajdują się w archiwach. Powinny zostać opracowane przez historyków.
Nie wiadomo, na którym cmentarzu i do kiedy chowano niemieckich mieszkańców miasta po 1945 r. Kiedy i gdzie rozpoczęto chować nowych mieszkańców Oleśnicy - Polaków? Te informacje zapewne są znane i powinny także stać się obiektem zainteresowania historyków. Wg [1] ostatnie pochówki odbyły się na początku lat pięćdziesiątych. Z czasem tzw. nowy ewangelicki cmentarz niemiecki przestał spełniać swoją rolę. Na początku lat sześćdziesiątych został administracyjnie zamknięty i stał się obiektem dewastacji. Bramę rozebrano, a ogrodzenie metalowe prędko znalazło się na różnych działkach. Na małym niewyraźnym zdjęciu z 1962 r. zamieszczonym w Oelser Heimatblatt widać jeszcze zarośnięte resztki cmentarza. Pomniki nagrobne z obu części cmentarza niemieckiego zaczęły być używane do różnych budowlanych celów na terenie miasta. 17.09.1966 r. decyzją Miejskiej Rady Narodowej cmentarz uległ likwidacji [1]. W 1969 r. tzw. nowy cmentarz niemiecki zaczęto przekształcać w park.
Natomiast miejsce przeznaczone na rozbudowę niemieckiego cmentarza stało się polskim cmentarzem komunalnym. Pokazano to na mapie z ok. 2000 r. (Rys. 3). A na mapie późniejszej (Rys. 4) zaznaczono dawny cmentarz niemiecki już jako park z boiskiem. Tylko niekiedy na święto zmarłych ktoś zapalał świeczki na jego miejscu.
 |
 |
Rys.3 Cmentarze z okresu ok. 2000 r. Z mapy: Wydawnictwo Kartograficzne Azymut |
Obecnie dowiadujemy się, że władze miasta zamierzają na miejscu cmentarza, nad istniejącymi wciąż trumnami wybudować park z boiskami. Na nich dzieci będą biegać, kopać piłkę i wyrażać swoją radość. Gdyby podobna sytuacja zdarzyła się na Litwie lub Ukrainie, na byłym cmentarzu polskim - byłby to powód do zrozumiałych protestów. Natomiast podobna sytuacja w Polsce nie jest uznawana za naganną. Chociaż zdarzają się w Oleśnicy protesty pojedynczych osób.
Z punktu widzenia prawa - cmentarz po upływie 40 lat od ostatniego pochowania może ulec likwidacji i jego teren może być przeznaczony na inny cel. Szczątki zwłok znajdujące się na terenie likwidowanego cmentarza powinny być przeniesione na inny cmentarz na koszt nabywcy terenu lub nowego jego użytkownika. Decyzję w tej sprawie podejmuje organ samorządowy w odniesieniu do cmentarzy komunalnych. Może w stosunku do cmentarzy "poniemieckich" istniały kiedyś inne, mniej rygorystyczne przepisy? Czy ktoś z czytelników tej strony www zna ówczesne przepisy o likwidacji cmentarzy poniemieckich?
Czy MRN podejmując w 1966 r. decyzję o likwidacji cmentarza [1], spełniła wymóg przeniesienia szczątków zwłok na inny cmentarz? Jeśli tego nie zrobiły, to może ten cmentarz formalnie dalej istnieje? Może warto to sprawdzić?
Ks. W. Ozimek urządził na byłym cmentarzu niemieckim w Bystrem lapidarium (zdjęcie autorstwa K. Dziedzica pochodzi ze strony genealogicznej byłych niemieckich mieszkańców powiatu oleśnickiego). Na byłym cmentarzu niemieckim w Bierutowie postawiono kamień z odpowiednią inskrypcją. Może podobne Lapidarium, grób nieznanego oels-niczanina lub inny stosowny monument ustawić na pozostałości dawnego cmentarza. Ale umieszczenie tam boisk (a) jest zaprzeczeniem szacunku dla zmarłych, chrześcijańskiej i europejskiej tradycji, a dosadniej mówiąc wielkim skandalem!
Jak mi napisał jeden z internautów (chce zachować anonimowość) - ksiądz Infułat W. Ozimek jest przeciwny umieszczeniu boisk na byłym cmentarzu. Chwała, że ksiądz zapobiegł skandalowi.
Pan Z. K. napisał, że kiedy przez teren cmentarza przeprowadzano wykopy pod umieszczenie rur - odkrywano kości ludzkie. Nikt nie zaprzątał sobie nimi głowy. Kiedy robotnicy schodzili z placu budowy - wkraczały dzieci i bawiły się czaszkami ludzkimi. Dzieci starsze straszyły nimi młodsze. Inne osoby potwierdzają, że na terenie cmentarza wybudowano jeden z pierwszych "10-cio piętrowców" i podczas budowy wykopów pod fundamenty natrafiano na szczątki ludzkie. Co z nimi robiono?
Dodano 5.11.2016 r.
Panie Marku. Mieszkam w Oleśnicy od 1960 roku. Od dawna zastanowiałem się, czy ktoś jeszcze pamięta o poniemieckim cmentarzu przy ul. W. Polskiego i o grobowcach, tam gdzie stoją bloki przy ul. Klonowej. Tam były piękne poniemieckie grobowce. Parę dni temu pytałem pracowników, czy wiedzą na jakiej ziemi ryją koparkami. Odpowiedź była jednoznaczna. Nie wiem. Jak powiedziałem. Odpowiedź była, a co to mnie obchodzi. Kilka lat temu, jak stawiali tabliczki z "Sybirakami" - też pytałem, czy wiedzą co tu było kiedyś. Odpowiedź. Nie. Ale Ci, co zorganizowali tę "akcję" nie mieli szacunku dla zmarłych. Niechby postawili te tabliczki na grobach swoich bliskich!!! Parę lat byłem na cmentarzu w Nieświeżu. Białoruś. Niektóre groby Polaków mają po sto i więcej lat. Nikt ich tam nie niszczy. Dbają!!!
Z poważaniem
Jerzy Skrycki.
Gdzie użyto płyt nagrobnych ze starych cmentarzy? Gdzie są kamienie nadające się na monument?
Jeśli ktoś z czytelników tej strony, zauważy płyty nagrobne użyte w mieście jako krawężniki lub płyty na ścieżkach miejskich lub prywatnych - proszę o przekazanie tej informacji na mój adres e-mail podany na stronie tytułowej. Proszę pytać rodziców i starszych sąsiadów. Może kiedy powstanie idea wykonania lapidarium - te informacje przekażę organizatorom akcji. Wcześniejsze ich upublicznienie może sprowokować akcje hien pocmentarnych.
Pierwszą informację przysłał Pan Zbigniew Komolko (dziękuję), który zna miejsce rozmieszczenia kilkunastu płyt nagrobnych, użytych jako krawężniki trawnika w mieście. Sprawdziłem. Rzeczywiście tam są, ale ze względu na śnieg nie mogłem zrobić zdjęć. Podczas ostatnich "wykopków" przy naprawie jezdni, ktoś już zdołał część z nich wywieźć. Wg kilku innych informacji duża część skwerów powstałych w latch 60-tych była otoczona płytami z cmentarza.
Jako monument pomnika można użyć kamienia pozostałego po pomniku jegrów z batalionu nr 6. Leży on bezużytecznie, obok miejsca gdzie stał od 1921 do 1989 r. Lepiej go użyć do zacnego celu i nie czekać, aż ktoś ukradnie.
A oto największe Oleśnickie Lapidarium
Jak to robią w innych miastach
Pan Andrzej Zajączkowski ze Złocieńca przysłał mi informację (dziękuję !) - "W Złocieńcu udało się zrobić monument jaki marzy się Panu w Oleśnicy. W ,,parku" ustawiono rzeżby stosowne do miejsca pamięci. Posyłam zdjęcie.
Kliknąć, aby powiększyć
Ze zdjęcia wynika, że w murze umieszczono płyty nagrobne z cmentarza niemieckiego, a przed cmentarzem obelisk ze stosowną inskrypcją. Jak widać, w innych miastach (także w Bierutowie) mieszkają ludzie szanujący historię i posiadający najzwyklejszy chrześcijański szacunek dla cmentarzy i zmarłych.
Sektor wojskowy na cmentarzu niemieckim
Cmentarz Wojskowy Armii Radzieckiej
Cmentarz garnizonowy w Oleśnicy
Literatura
1. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut. Wrocław 2006
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
