Marek Nienałtowski
Historia wsi Bystre (Ludwigsdorf)
Historia wsi Bystre (Ludwigsdorf)
Marek Nienałtowski Historia wsi Bystre (Ludwigsdorf) |
|
Pierwsza wzmianka o wsi i pochodzenie nazwy
Pierwsza historyczna wzmianka o wsi pochodzi z 11 stycznia 1288 roku. Wtedy to w dokumencie fundacyjnym kolegiaty świętokrzyskiej na wrocławskim Ostrowie Tumskim wymienia się dziesięciny należące do kościoła parafialnego św. Jana w Oleśnicy. Jedna z dziesięcin pochodzi z miejscowości "in villa Lodoyci" czyli wsi Ludwika. Było to zapewne imię zasadźcy wsi. Kolejna informacja pochodzi z 1313 r., kiedy była wzmiankowana jako Lodovici Villa i należała już do księstwa oleśnickiego. W 1414 roku nazywano ją Lodwigisdorf. W 1663 wzmiankowana jest nazwa Ludwigsdorf, którą bez zmian używano do 1945 r.
Lokacja wsi
Data lokacji wsi na prawie niemieckim nie jest znana. Być może, że nastąpiło to pomiędzy rokiem 1230 a 1280 r. Niewykluczone, że wcześniej wieś istniała na prawie polskim (o wcześniejszym istnieniu wsi świadczy grodzisko z X-XII w.). Lokację zlecał zasadźcy właściciel wsi. Treść aktu lokacji nie jest znana. W jej trakcie, wieś w postaci ulicówki (widoczny jest też ślad owalnicy), została wymierzona i podzielona na działki. Zazwyczaj wieś liczyła 10-20 kmieci (chłopów). Oni uzyskiwali w trakcie lokacji po 1 łanie ziemi (30 morgów czyli ok. 17,8 ha) na wieczne użytkowanie. Z tej ilości ziemi mogła się utrzymać rodzina chłopska. Z niej płacili podatki (często dodatkowo daniny np. miód, ryby, drób) i dodatkowo musieli obrabiać ziemię właściciela. Ponadto mieli inne obciążenia np. dziesięcinę (do 1288 r. dla kościoła św. Jana, a później dla kolegiaty świętokrzyskiej we Wrocławiu). Zasadźca stawał się dziedzicznym sołtysem, mającym najczęściej 2 łany ziemi wolne od opłat na rzecz właściciela. Może mógł założyć młyn i karczmę, także wolne od opłat. Jako urzędnik pobierał podatki na rzecz właściciela wsi i z jego ramienia sprawował władzę administracyjną i sądowniczą. Jako reprezentant chłopów występował w ich imieniu przed właścicielem i kierował gminą wiejską. W sprawach sądowniczych miał do pomocy ławników-kmieci i pobierał część opłat sądowych. Sołtys i kmiecie tworzyli właściwą wieś.
Od 1742 r. wieś Ludwigsdorf była na prawach samodzielnej gminy. Sołtys, zwany wtedy niekiedy burmistrzem, pisma swoje podbijał pieczęcią herbową. Z prawej pokazałem wykonaną odbitkę pieczęci. Miała ona średnicę ok 20 mm. Posiadała skrótowy napis G[EMEINDE] SIEG[EL] LUDWIGSDORF. "Gminna pieczeć Ludwigsdorf". Poniżej "Oleśnicko- Bierutowski Powiat". Godłem wsi była bogini sprawiedliwości Temida z mieczem i wagą. Pieczęć tę nazywano także sądową - stąd Temida była godłem kilkunastu wsi w powiecie oleśnickim, sycowskim, namysłowskim i innych. Odróżniały się szczegółami w rysunku bogini i treścią napisu (artykuł o herbach gmin odnalazł i przekazał mi Marek Bińkowski, historyk z Bierutowa). Na rzecz promocji wsi można przyjąć, że posiadała ona do 1933 r. swój herb z godłem, którym była Temida. Można ten herb przyjąć do stosowania, naturalnie dodając kolory i stosując się do zasad heraldycznych. Sołectwa nie muszą swoich herbów (flag) wysyłać do zatwierdzenia do Komisji Heraldycznej MSWiA. |
|
Plan miejscowości, który na przestrzeni kilkudziesięciu lat nie ulegał większej zmianie.
Klinij, aby powiększyć. Z mapy nr 4870 Gross Zollnig 1937 r. Obr - górny, Ndr - dolny.
9.04.2022 dodałem fragment mapy z 1912.
Majątek
Właścicielem majątku, znajdującego się obok wsi, mógł być książę oleśnicki lub szlachcic, który kupił od niego ziemię lub uzyskał ją za jakieś zasługi. W kolejnych latach właściciele się zmieniają, następują podziały ziemi, sprzedaż części lub jej dokupowanie, powstają folwarki. W XVIII w. są wymieniane w Bystrem dwa 2 folwarki (powstały znacznie wcześniej). Dla obrabiania ziemi i inwentarza na ziemi pańskiej zasiedla się dodatkowo rolników. Mogli to być tzw. zagrodnicy - posiadający zagrodę i ogród wielkości kilku-kilkunstu morgów. Oprócz nich - chałupników, posiadających tylko chałupę oraz komorników (parobków) - mieszkających w folwarkach pańskich. Z czasem do wsi przybywają rzemieślnicy - kowale, młynarze, browarnicy, gorzelnicy, stolarze, bednarze i inni.
Właściciele majątków
(Uwaga. Tekst o historii wsi z okresu Frankenbergów - Richthofenów w znacznym stopniu pochodzi z cennej współpracy z Ruthardem von Frankenberg [19]).
Na początku XVI w. właścicielem wsi był Johann von Frankenberg [19] osiadły w Strupinie k. Trzebnicy. 6. 01.1528 r. jego syn Hans osiada w Bystrem - faktycznie tworzy gałąź Frankenberg-Ludwigsdorf. Jego najstarszym synem i spadkobiercą był Wenzel (* 1528; † 18.01.1586, Bystre). Pełnił funkcję kanclerza księstwa oleśnickiego (okres Podiebradów).
Synowie Wenzela podzielili majątek między siebie za obopólną zgodą w 1598 roku. Starszy Dietrich (* 11.01.1565, Bystre; † 26.05.1633, Bystre) zatrzymał mniejszą część Nieder-Ludwigdorf i otrzymał odszkodowanie pieniężne. Był radcą i assesorem sądowym księcia Karola II Podiebrada. Młodszy brat Wolf (* ok. 1575; † 14.03.1649, Ludwigsdorf) otrzymał większą część w Ober-Ludwigsdorfie. Tak więc Dietrich i Wolf zostali przodkami linii Nieder- i Ober-Ludwigsdorf. Ze względu na wagę urzędu młodszego brata jego siedziba miała większe znaczenie i być może miała jakieś walory obronne, chociaż nie ma po nich śladu. Mieściła się też tam szkoła wiejska [19].
W 1593 r. urodził się w rodzinie Dietricha - Abraham von Franckenberg. Matką jego była Barbara z domu von Bock-Pollach (1576 - 1622). Abraham był potem znany jako matematyk, fizyk, lekarz i teolog, a także poeta; zajmował się równie alchemią, astrologią i kabałą. Głównie znany był jako duchowy przewodnik "mistyków śląskich" oraz autor książki Archanioł Rafael czyli anioł-lekarz [11].
Abraham v. Franckenberg szkołę średnią skończył w Brzegu (miała wyższą rangę niż oleśnickie gimnazjum). Studiował w Lipsku, Wittenberdze i Jenie. Nie ukończył studiów i w 1617 powrócił do Bystrego. Odmówił przyjęcia posady w zamku książęcym, nie miał zamiaru się żenić, czas spędzał na studiowaniu dzieł mistyków m.in. Jakuba Böhme. Ok. 1624 r. Abraham korespondował z Jakubem Böhme. Po śmierci ojca 26 maja 1633 roku (pochowany w kościele zamkowym. Istniała płyta nagrobna). Abraham otrzymał 5000 talarów, a jego młodszy brat Baltazar (1611-1678) przejął dobra Nieder-Ludwigsdorf. Baltazar pełnił różne funkcje w księstwie oleśnickim za czasów Sylwiusza Nimroda [19]. Po śmierci został pochowany w kościele zamkowym, miał tam swoja płytę nagrobną. W 1641 r. Abraham opuścił Bystre po konflikcie teologicznym z pastorem oleśnickim G. Seidelem i w obawie przed skutkami wojny trzydziestoletniej. Zamieszkał we Wrocławiu, potem w Holandii i w Gdańsku. Tam spotykał się z J. Heveliuszem i jednocześnie był korepetytorem [19], co nie dawało zbyt dużo pieniędzy.
W Gdańsku w 1644 r. wydał książkę: Oculus Sidereus Oder/ Neu-eröffnetes Stern-licht und Fern-gesicht. Zu gründlicher Erkündigung der unbeglaubeten Relationen, von Bewegung der ErdKugel/ und der eigentlichen Gestaldt/ dieser sichtbaren Weldt: wie auch zu höherem Erkändnüß Gottes/ und seiner Wunder. Podpisuje się pod wydawnictwami AVF
Podpis AVF na dedykacji z dodaniem, że jest
szlachcicem z księstwa oleśnickiego na Śląsku
Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej wrócił do Bystrego w 1649 r. Wieś i oba folwarki były spalone w 1634 r. [19] zapewne przez Szwedów. Trzeba było od nowa je odbudowywać. W 1650 roku spotkał się ze śląskim dramatopisarzem i poetą Danielem Czepko. Często odwiedzał go Johann Scheffler - lekarz księcia Sylwiusza Nimroda, przyszły poeta i pisarz znany z późniejszego pseudonimu Angelus Silesius. Być może, że spotykał się z Jerzym Bockiem - polskim pastorem w Oleśnicy, któremu zarzucano sympatie do mistycyzmu. Był członkiem Zakonu Różokrzyżowców (Orden der Rosenkreutzer) i w Bystrem znajdowało się jego „śląskie" centrum [20]. Abraham po śmierci w 1652 r. został pochowany jakoby w swoim zamku (raczej dworku), w krypcie kaplicy. Należy pamiętać, że Abraham mieszkał w Dolnym Bystrem.
Obecnie trwają próby jej odnalezienia. Istnieją też opinie, że Abraham v. Franckenberg został pochowany w kościele zamkowym w Oleśnicy. Wg opinii rodziny Frankenbergów w krypcie Wirtembergów, co jest wątpliwe, gdyż krypta wtedy nie istniała (wtedy Wirtembergowie byli chowani w krypcie Podiebradów). Natomiast wg J. Sinapiusa (Olsnographia cz.2 str. 90) ok. 1700 r. istniała w kościele zamkowym płyta nagrobna o treści niżej pokazanej. Nie wiadomo, czy pastor wydałby zgodę na złożenie szczątków „półheretyka” w kościele zamkowym. A płyta może miała służyć zachowaniu pamięci. Frankenbergowie byli związani z majątkiem w Bystrem do 1740 r. [19]. Musimy wierzyć, że został pochowany w kościele zamkowym, ale i szukać jego pochówku w Bystrem.
W 1738 r. książę Karol Fryderyk po latach służby Frankenbergów na stanowiskach radców dworu oleśnickiego i starszych ziemskich, wsparł ich w staraniach o uzyskanie tyułu barona [20].
 |
 |
 |
Portret A. v. Franckenberga [13] |
Płyta nagrobna, która wg J. Sinapiusa istniała w kościele zamkowym w Oleśnicy. Inne Epitafium. Na prawdziwym epitafium podobno istniały tajemnicze znaki |
Herb Frankenbergów z herbarza L. Drosta |
i twórczością Abrahama von Franckenberga, licznymi odwiedzinami Bystrego przez różne osoby i przedstawicieli instytucji naukowych, stowarzyszeń itp. należałoby wykorzystać promocyjnie ten fakt i stworzyć w Bystrem izbę (salę pamięci) tego wybitnego myśliciela lub przynajmniej umieścić pamiątkową płytę.
W 1665 r. doszło do tzw. procesów czarownic, czyli kobiet, które pod wpływem tortur przyznały się do stosowania czarów przeciwko sąsiadom. 30 lipca i 25 sierpnia tego roku spalono dwie kobiety z Bystrego (jedna z nich znana z nazwiska Maria Gerlach) i druga z Krzeczyna, prawdopodobnie w miejscu, który potem nazwano "Hexeheide", czyli pustkowie czarownic. Więcej [15]. Teraz jest to teren lasu znajdującego się po prawej stronie drogi z Bystrego do Krzeczyna, pokazana na poniższym powiększeniu wycinka mapy.
W 1677 r. Górne Bystre (folwark, z dworem szlacheckim i okolicznymi budynkami) spłonęło [19]. Na niżej pokazanym planie Wrede z 1753 r. folwark Górne Bystre jest pokazany jako mniejszy niż folwark Dolne Bystre, który istniał nieco bliżej Górnego Bystre niż pokazany na planach z XX w. Natomiast dworek szlachecki w Górne Bystre stał na północy folwarku, przy drodze do Bystrego Dolnego. Nie ma po nim śladu.
Bystre na planie Wrede z
lat 1747 – 1753. Czerwonymi flagami pokazane folwarki - górny (ob.) i dolny (nied:).
Dokładnie pokazano ówczesne rozmieszczenie budynków we wsi.
Źródło
Czasy Frankenbergów w Bystrem skończyły się, gdy Carl Christian Riemer von Riemberg kupił w 1753 roku dobra Górne Bystre od swego późniejszego szwagra Carla Wilhelma von Frankenberg (1732-1764). Następnie Riemberg w 1773 r. nabył Dolne Bystre. W ten sposób Bystre Górne i Dolne zostały połączone [19].
Jeszcze w XX w. istniała wykonana przez niego droga wysadzana lipami prowadząca do lasu, w którym znajdowały się resztki obwarowań ziemnych grodziska z X-XII w. Las został przekształcony w park, o który dbali jego następcy. W lesie istniała tzw szwajcarka, czyli dom wypoczynkowy lub gościnny. Także budynek straży leśnej, a z czasem leśniczówka. Te kilka budynków nazywano kolonią Riembergstahl. Aleja była jeszcze pokazywana na mapach z 1937 r. Drzewa rosnące przy alei pamiętają jeszcze mieszkańcy w latach 1970-1980.
 |
1 - siedziba majątku w Bystrem Górnem, 2 - siedziba majątku (Richthofena) w Bystrem Dolnem, 3 - suszarnia, 4 - aleja, 5 szopy, 6 - ślady grodziska, 7 - ślady grodziska, 8 - park, 9 - szwajcarka i leśniczówka, 10 - las (pustkowie) czarownic. Z mapy nr 4870 Gross Zollnig 1937 r. (powiększenie) |
Von Riemberg w 1818 r. przekazuje majątek swojej siostrzenicy Louise Wilhelmine Friederike von Prittwitz (1775-1833). Zapewne ona zaczęła w 1830 r. budować obecnie istniejący dworek. W 1832 roku jej córka Friederike Sigismunde (1805-1881) wyszła za mąż za Karla Friedricha Heinricha von Wedel (1783-1858). Oni dokończyli budowę i zawiesili nad wejściem herb małżeński Prittwitz i Wedell [19].
 |
|
Widok dworku ze starą XIX wieczną niską przybudówką. Ze zbiorów P. Nowaka |
Widok dworku z szklarnią, z tyłu której znajdowały się pomieszczenia dla psów myśliwskich. Ebay.de
Widok dworku z okresu międzywojnia, jeszcze z szklarnią i nową, większą XX wieczną przybudówką ,
wybudowaną na miejscu starszej. Ze zbiorów P. Nowaka
Na pierwszym planie nowa przybudówka. Ebay.de
Dworek w Bystrem z książki U. M. von Bülow [1]. Fot. ze zbioru Piotra Nowaka
Nad wejściem znajdował się małżeński herb Prittwitz i Wedell w postaci odlewu. Elementy herbu zaczęły odpadać.
 |
 |
Resztki herbów (bez klejnotów). Fot. P. Nowak |
Herb małżeński po odpadnięciu tarczy Wedell |
Zachowany odlew tarczy herbowej rodu Wedell z wyżej pokazanego herbu. Fot. P. Nowak
Niżej pokazano oba herby w kolorze
 |
 |
 |
Herb Prittwitzów |
Herb hrabiowski Wedellów z herbarza J. Siebmachera |
Kolory w herbie Wedellów (w kole zębatym - żółty) |
Przed dworkiem odbywały się różnego rodzaju uroczystości wiejskie. Przykładowe zdjęcia ze zbioru Piotra Nowaka [1], [2], [3]. Przy tej okazji wypijali wiele butelek piwa.
Friederike Sigismunde von Wedel zapisała majątek swojej córce hrabinie Marii von Richthofen z domu von Wedel (1834-1917), żonie pruskiego majora hrabiego Teodora von Richthofen (1831-1901). W 1889 r. od niej majątek Bystre Górne kupił zarządca majątku następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego i Królestwa Prus, zatem przekazał w dzierżawę [19]. W 1904 r. dzierżawcą był kpt. Hans Euen. Wtedy majątek obejmował 436 ha, z tego 320 ha pól, 54 ha pastwisk, 48 ha lasów i 14 ha – zajmował kompleks pałacu i zabudowań gospodarczych. Wg monografii Oleśnicy z 1930 r. [2] nastepca tronu od 1926 r. sam nadzorował majątek, ale wyznaczył zarządcę.
Majątek Dolne Bystre liczący zaledwie 60 ha, pozostał w rękach Richthofenów. Ostatnim właścicielem Dolne Bystre był w latach 1926-1945 hrabia Fryderyk v. Richthofen (1909 - 1998). Zapewne Richthofenowie mieszkali w poniżej pokazanym domu do 1945 r. Budynki folwarczne znajdowały się z tyłu tej posesji.
Dom i duży park zajmowany przez hrabiego Fryderyka von Richthofena do 1945 r. [10]
Niżej zdjęcie lotnicze pokazujące Bystre Górne i majątek (folwark).
 |
| Na fot. 1 - dworek, 2 - budynek z wieżą, 3 - dom zarządcy, 4 - aleja prowadząca do posiadłości, 5 - kort tenisowy, 6 - restauracja z rzeźnią. 7 - pralnia. Fot. z książki U. M. von Bülow [1], ze zbioru Piotra Nowaka
|
Dziedziniec majątku przed 1930 r. Za drzewami - dworek.
Samochody i zaprzęgi konne oczekują na mąkę z młyna [2]
Dodano 20.09.2011 r. - na zdjęciu wyżej - tajemniczy budynek z wieżą o nieznanym przeznaczeniu. Wieża nie była jeszcze pokazana na mapie z 1918 r. (Wg Z. Podurgiela wieża mogła być punktem oberwacyjnym wykonywania prac rolnych przez pracowników folwarku. W innych folwarkach także istniały podobne wieże). Obok młyn wybudowany ok. 1900 r., zmodernizowany po 1926 r. na napęd dieslowski. Jeszcze przed wojną doprowadzono do folwarku energię elektryczną większej mocy [4].
Z prawej strony widnieją stajnie wybudowane po 1930 r. Fot. Marecki
Od 1663 r. wzmiankowana jest szkoła. Mogła istnieć jeszcze przed wojna trzydziestoletnią (czyli przed 1618 r.). W związku z tym, że we wsi nie było kościoła - tajemnicą pozostaje zawód nauczyciela, którym był najczęściej organista. Może był nim jakiś skryba dworski. Zawód nauczyciela wiejskiego był bardzo intratny i dlatego nauczyciele miewali 20-30 letni staż.
 |
 |
Budynek szkolny z XIX w. |
Budynek szkolny w 1930 r. |
Stary budynek szkolny (pokazany wyżej) został zmodernizowany ok. 1930 r. Posiadał dwie klasy oraz na piętrze dwa duże i wygodne mieszkania dla kierownika i nauczyciela. Kierownik szkoły mógł mieć nawet mieszkanie kilkudziesięciometrowe. Zazwyczaj przy szkole był ogród. We wsi funkcjonowało również przedszkole gminne, a w połowie XIX w. dom sierot.
Byłe przedwojenne przedszkole
Była pralnia folwarczna. Fot. Marecki
 |
 |
|
Restauracja i rzeźnia Maxa Schillera. Z tyłu budynku znajdował się ślad (wał ziemny) tajemniczej średniowiecznej budowli. Jeszcze przed wojną został zniwelowany [ebay.de]
|
Restauracja z kręgielnią i letnim ogródkiem Simmicha potem Graelischa [ebay.de] |
W 1912 r. wymienia się w spisach dwie restauracje, w których koncentrowało się życie mieszkańców, głównie mężczyzn, przy kuflu piwa. Tam też odbywały się uroczystości rodzinne.
Oprócz śladu grodziska, we wsi istniał od niepamiętnych czasów kamień z wyrytym krzyżem pokutnym. Był pokazywany w postaci znaku krzyża na każdej mapie.
Kamień znajdował się przed restauracją, po drugiej stronie ulicy,
w lewym rogu zdjęcia. Może na dobrej widokówce będzie widoczny? [ebay.de]
Zajazd H. Sternitzke 1909 r. Z kolekcji A. F.
W 1923 r. następca tronu wraca z wygnania z Holandii. W 1926 r. odzyskuje swoje dawne oleśnickie dobra (majątek Górne Bystre miał bez przerwy od 1889 r.) i wówczas dokonuje przeglądu swoich majątków w powiecie oleśnickim. Towarzyszą mu wszyscy dzierżawcy i zarządcy. Folwark w Górnym Bystrem (i Zbytowej) nie został wydzierżawiony. Książe poczynił w nim inwestycje. M.in. zmodernizował młyn. Ostatnim zarządcą majątku w Bystrem był Hubert Werner. Następca tronu niekiedy zimą polował w okolicach Bystrego, było to głównie przed 1914 r.
Ostatni zarządca majątku Hubert Werner wraz z rodziną, przed domem zarządcy (powiększenie).
Zdjęcie ze zbioru Piotra Nowaka
W latach dwudziestych XX w. powstało, na północ od wsi, na wcześniejszych gruntach majątku - osiedle mieszkaniowe Bystre. Jego mieszkańcy w większości pracowali w Oleśnicy.
 |
 |
Adres i nr telefonu administratora dóbr następcy tronu - z koperty firmowej |
Stempel pocztowy wsi |
Nieco danych statystycznych (Od połowy XIX w. podawano w statystykach rozdzielnie obszar gminny (wieś, gemeinde) i obszar dworski (folwark, majątek, gutsbezirk, dominium). Podział ten zachował się do 1928 r.)
W 1783 r. wymieniono szkołę, 2 folwarki, 13 kmieci, 24 zagrodników, 3 chałupników, 314 mieszkańców.
Bystre Górne i Dolne oraz młyn wiatrowy (wiatrak)
widnieją na mapie księstwa oleśnickiego Wielanda z 1736 r.
W 1837 r. wymieniano Górne i Dolne Bystre z kolonią Riembergstahl. 2 folwarki, 13 kmieci, 22 zagrodników. Istniały: wiatrak, karczma, kuźnia, dom sierot, browar, gorzelnia, olejarnia. Było 21 domów mieszkalnych, 378 mieszkańców w tym 9 katolików.
W 1845 r. istniał dworek, 2 folwarki, 62 domy zamieszkiwane przez 424 mieszkańców w tym 17 katolików i 10 rzemieślników. Wymienieniona: szkoła ewangelicka, browar, gorzelnia z napędem parowym, dom sierot, wiatrak, młyn z napędem końskim (kierat), 2 olejarnie. Odnotowano: 238 szt. bydła, 152 świnie, 1450 owiec rasy merynos i 400 - innych ras. Widać, że wówczas majątek był nastawiony na hodowlę owiec. W niedługim czasie pojawia się tańsza bawełna i owce przestają być dochodowe.
W roku 1912 we wsi znajdowały się dwie gospody, szkoła, przedszkole, działał kowal, rzeźnik, ogrodnik, szewc i krawiec.
W latach dwudziestych powstało, na północ od wsi, na wcześniejszych gruntach majątku, osiedle mieszkaniowe Bystre. Mieszkańcy osiedla w większości pracowali w Oleśnicy.
Bystre - gmina
1885 r. : Powierzchnia 393 ha. Z tego pół uprawnych 326 ha, łąk 40 ha, lasów 4 ha. Miejsca zamieszkania – 2 ( Dolne i Górne Bystre). 47 domów mieszkalnych, 73 gospodarstwa, 292 mieszkańców, z tego 133 mężczyzn (kobiet 159), 282 ew. 10 kat.
1900 r. : Powierzchnia: 392,2 ha. Z tego: ziemi ornej 333 ha, łąki 39 ha, lasy 4 ha; 47 domów mieszkalnych, 73 gospodarstwa, 241 mieszkańców: 213 ew., 28 kat.
Hodowla w 1900 r.: koni - 63, krów - 204, cielaki i woły - 123, owce - 9, świnie - 194, kozy - 9, gęsi - 123, kaczki - 14, kury - 445, ule - 9, Więcej hodowano zwierząt we wsi niż w majątku.
Sadownictwo w 1900 r. (ilość drzew): jabłonie - 262, grusze - 213, śliwy - 2237, wiśnie i czereśnie - 68. Czyli najczęściej we wsi sadzono śliwy.
Mieszkańcy: 1925 r. - 481 mieszkańców (w ciągu 25 lat ich ilość wzrosła dwa razy),
1933 r. - 504, 1939 r. - 490.
Bystre - majątki łącznie
1871 r.: 13 budynków mieszkalnych, 35 gospodarstw, 145 mieszkańców, 23 analfabetów.
1885 r.: 6 miejsc zamieszkania. Łączna powierzchnia 406 ha, pól uprawnych 288 ha, łąk 51, lasów 46. 12 budynków mieszkalnych, 29 gospodarstw, 151 mieszkańców, z tego 68 mężczyzn, 83 kobiet. 136 ew. i 15 kat.
1900 i 1905 r.: powierzchnia: 407,3 ha., 13 domów mieszkalnych, 38 gospodarstw, 180. mieszkańców: 133 ev., 47 kat., 1 Polak.
Hodowla w 1900 r. Koni - 31, krów - 172, cielaki i woły - 91, owce - 5, świnie - 71, kozy - 1, gęsi - 6, kaczki - 15, kury - 139, ule - 102. Widać, że nastawiano się także na produkcję miodu.
Sadownictwo: jabłonie 393, grusze 304, śliwy 178, wiśnie, czereśnie 330.
Nie znalazłem danych, dotyczących ilości ziemi przeznaczonej pod uprawę zboża, buraków czy ziemniaków i jaka była ich wydajność. Istnienie młyna mącznego, olejarni, browaru i gorzelni może także wskazywać pośrednio na rodzaje upraw.
Miejsca zamieszkania 1885 r.:
Majątek Bystre - 12 domów mieszkalnych, 140 mieszkańców.
Szwajcarka: 1 dom mieszkalny, 5 mieszkańców.
Suszarnia (Dörrhaus): 1 dom mieszkalny, 13 mieszkańców.
Kolonia - 1 dom mieszkalny, 5 mieszkańców.
Dolne Bystre - 2 dom mieszkalne, 11 mieszkańców.
Górne Bystre - 7 domów mieszkalnych, 138 mieszkańców.
Owczarnia (Schäferei) - 1 dom mieszkalny, 7 mieszkańców
Ostatni posiadacz majątku:
341 ha - Bystre Górne, od 1889 następca tronu Wilhelm.
60 ha - Bystre Dolne, od 1926 hrabia Friedrich von Richthofen.
Stan po 1945 r.
19-20 stycznia 1945 r. niemieckie władze wysiedliły wszystkich mieszkańców pod groźbą kary śmierci. W maju i czerwcu wróciła część mieszkanców (wg [1] 13 kobiet zostało zgwałconych i zamordowanych wówczas przez czerwonoarmistów, którzy stacjonowali w Bystrem). Jesienią 1946 niemieccy mieszkańcy zostali wysiedleni. W 1945 r. zaczynają osiedlać się w miejscowości Ludwików pierwsi polscy osiedleńcy. Nazwa ta utrzymała się do 1948 r. i wtedy z niewiadomych przyczyn zmieniono ją na Bystre.
Bystre obecnie liczy ok. 920 mieszkańców (w 1990 r. - 663 mieszkańców), mieszkających w 50 budynkach oraz 58 mieszkaniach po PGR. 61 osób prowadzi działalność gospodarczą (częste zmiany i zawieszania). Powierzchnia wsi 945,6 ha. Ok. 1949 r. na bazie majątku powstało PGR, które istniało do 1994 r. W latach 70-80 dla pracowników PGR wybudowano 5 budynków mieszkalnych. W byłej siedzibie Richthofenów istniała szkoła podstawowa (filia z Ligoty Małej). Okresowo istniało przedszkole. Wodociągi powstały w latach 70-90. W 1984 r. poświęcono nowy kościół. W 1996 r. założono cmentarz. W 2004 r. powstała świetlica. W 2005 r. wprowadzono nazwy ulic. We wsi istnieją dwa boiska i drużyna piłki nożnej, plac zabaw dla dzieci. W 2010 wieś została skanalizowana i wybudowano oczyszczalnię ścieków. Istnieje Stowarzyszenie Odnowy Wsi Bystre „Razem”. Cenny kamień pokutny, zapewne przypadkowo, zakopano ok. 1990 r. przy zasypywaniu rowu, przebiegającego obok. A może zabrała go na pamiątkę ekipa zasypująca rów.
Poniżej kilka zdjęć z lat 60-ych:
 |
 |
Dworek od przodu i od tyłu. |
|
 |
 |
Zabudowania folwarczne. Z prawej były dom zarządcy folwarku |
Pozostałości alei grabowej. Zdjęcia z archiwum Stanisława Kokota (być może pochodzą z [17]) |
Dworek obecnie. Wymaga generalnego remontu.
Dworek i ziemia byłego folwarku należą do rodziny Nowaków, którzy dbają
Dworek od tyłu
To jest widok na byłą alejkę powstałą po 1733 r. Nie ma po niej śladu.
Widoczne w dali drzewo to samosiejka
Budynki młyna stojące przy dziedzińcu dawnego majątku. Obecni właściciele młyna wraz z D. Obrębską-Kubik [7]
propagują stworzenie w nim muzeum. Zachowały się sprawne urządzenia młyńskie [ 1 ], [ 2 ], [ 3 ]. Zdjęcia Przemysław Wróbel.
Niżej wieś, folwark i dworek na zdjęciach udostępnionych mi (dziękuję!) przez Janusza Godynia.
 |
 |
Panorama częśći wsi |
Panorama Bystre Górne |
 |
 |
Zabudowania folwarku z dworkiem |
Dworek fot. Janusz Godyń |
Nieco historii młyna
Najpierw we wsi był młyn wiatrowy. Wzmianki o jego istnieniu pochodzą z 1736 r. Prawdopodobnie istniał znacznie wcześniej.
 |
 |
Młyn, pokazany strzałką, stał przy drodze na Nieciszów |
Typowy młyn z okolic Oleśnicy |
W 1845 r. wzmiankuje się w majątku kierat, przy pomocy którego napędzano jakiś mechanizm mielenia mąki. W 1926 r. bły następca tronu Wilhelm, zarządza modernizację młyna. Wprowadzono napęd silnikiem dieslowskim, który poprzez przekładnię pasową przekazywał obroty na mechanizmy młyńskie. Młyn miał mieć wydajność 12 ton. W czasach polskich młyn zaczął pracować w kwietniu 1946 r. i wówczas dostarczano mąkę do Oleśnicy, w której młyn pracował chyba dla potrzeb ZSRR. Po dwóch latach silnik uległ uszkodzeniu bez możliwości naprawy. Szukano możliwości zastosowania napędu elektrycznego. Po znalezieniu odpowiedniego silnika elektrycznego przeciągnięto linię elektryczną większej mocy(?) do Bystrego. W 1948 r. młyn, którego kierownikiem był Zenon Nowak został przejęty przez PGR. Po jego rozwiązaniu - młyn w 1994 r. zakupił Jacek Nowak - syn Zenona. Młyn pracował do 2002 r., gdyż dalsza jego eksploatacja była nieekonomiczna [7].
W młynie również w 1926 r. istniała piekarnia. Piec nie był wykorzystywany po 1945 r. W końcu lat 70. rozebrano go i przekazano do Sokołowic, gdzie do dzisiaj wypieka pieczywo.
Była siedziba hrabiów Richthofenów. Po wojnie szkoła z dobudowaną małą salą gimnastyczną.
Obecnie prywatny dom mieszkalny w trakcie remontu. Na części parku - umieszczono plac zabaw dla dzieci
Od 1874 r. istniał we wsi cmentarz, który dalej znajduje się w tym samym miejscu. Posiadał kaplicę i dzwonnicę. Na tym cmentarzy byli chowani także właściciele Boguszyc. Musiały na nim znajdować się piękne płyty nagrobne i grobowce.
 |
 |
Dzięki ks. W. Ozimkowi - na utworzonym w 1996 r. cmentarzu, powstało
pierwsze na ziemi oleśnickiej lapidarium z resztek poniemieckich płyt i pomników nagrobnych Inne zdjęcie z niemieckiej witryny autorstwa Krzysztofa Dziedzica |
Resztki płyty nagrobnej z pięknym herbem, która znajdowała się na cmentarzu i zniknęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Fot. P. Nowak |
Stanowiska archeologiczne
We wsi istnieje 25 stanowisk archeologicznych (ślady osad, osady, cmentarzyska szkieletowego, całopalnego, stanowisko hutnicze i dobrze zachowane ślady grodziska X-XI w.), znajdujących się w odległości 2 km na południe od wioski. Ślady te zostały wpisane do rejestru zabytków (dokument z archiwum S. Kokota). Poniżej pokazano kamień umieszczony w miejscu śladów grodziska. Niestety niedawno zniknął.
Napis na kamieniu "GRODZISKO X-XII w", wyżej logo i skrót WOAK
(Wojewódzki Ośrodek Archeologiczno – Konserwatorski)
Fot. Krzysztof Janiuk
Rysunki pokazujące miejsce rozmieszczenia zabytków archeologicznych (dokumenty z archiwum S. Kokota). Miejsce opisane w ww dokumencie. Miejsce obejmujące grodzisko i leżące obok niego ślady osadnictwa łużyckiego.
Podziękowanie
Powyższy tekst powstał dzięki pomocy Pana Piotra Nowaka, który oprowadził mnie po byłym majątku, dworku, wsi - pokazał zebrane przedwojenne zbiory zdjęć, widokówek oraz zezwolił na ich skopiowanie i umieszczenie na stronie. Panowie Jan Niczyj (były sołtys) i Tadeusz Jaroszewski opowiedzieli mi o powojennej historii Bystrego, PGR-u, szkoły, przedszkola, budownictwa mieszkaniowego itp. Wymienionym Panom serdecznie dziękuję za pomoc. Wykorzystałem również widokówkę otrzymaną od członka Forum Historii Oleśnicy o nicku Marecki. Zobacz wspomnienia Mareckiego z dzieciństwa w Bystrem
Pierwszy spis mieszkańców osiedla Bystre. Osobom rodzinnie związanym z wymienionymi w spisie - mogę dostarczyć pominięte informacje.
Literatura
Galeria zdjęć wsi ze strony UG Oleśnica
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
