Marek Nienałtowski
Zagadkowy widok skrzydła zachodniego zamku książąt oleśnickich.

Dzięki internetowi zwiększyła się dostępność XVII-XIX wiecznych ilustracji "zamkowych". Na szeregu z nich dają się zauważyć różnice pomiędzy obecną wiedzą historyczną i obrazem zamku widocznym na ilustracji. To powoduje, że powstają niekiedy wątpliwości dotyczące historii lub prawidłowości opisu zamku. W kilku przypadkach dzięki "obrazowi" miałem możliwość wprowadzenia korekty lub uzupełnienia historii zamku, o czym już pisałem na stronie [1], [2], [3], [4], [5], [6], [7] itd.

Jednak niekiedy na starych ilustracjach widać sytuację znacznie (!) odbiegającą od pisanej historii. Wówczas powstaje pytanie, czy to tylko błąd jednego rysownika, powielany przez kilku innych? Przejściowa zmiana wyglądu zamku wywołana "modą"? A może jest wynikiem nieznanej historii budowy zamku w XIII-XV wieku? Taka zagadkowa sytuacja dotyczy różnic pomiędzy XVII-XVIII wiecznymi ilustracjami skrzydła zachodniego zamku, a poglądami historyków.

Na ilustracjach wykonanych w latach powojennych, pokazujących zamek na przełomie XV-XVI w., skrzydło zachodnie jest jednolitą budowlą. Można sądzić, że całe skrzydło powstało w jednym czasie (pomijam odbudowy i podwyższenia). Pokazuje to na swoich rysunkach prof. Mirosław Przyłęcki - znawca historii zamku. Niżej rysunek M. Przyłęckiego i oparty na nim, z innej perspektywy, rysunek Z. Podurgiela.

Rysunek M. Przyłęckiego (z lewej) i Z. Podurgiela, pokazujący bryłę skrzydła zachodniego, oznaczonego strzałką. Z prawej zdjęcie obecnego widoku tego skrzydła

Całkiem inaczej pokazuje skrzydło zachodnie Daniel Meisner (ok. 1620 r.), Mateusz Merian (ok. 1648 r.) oraz Christian Winckler (ok. 1700-1730 r.).

Rysunek zamku Mateusza Meriana z ok. 1648 r.
Strzałką pokazano skrzydło zachodnie

Dalej oparto się na rysunku M. Meriana jako najbardziej czytelnym. Na nim widać, że skrzydło zachodnie składa się jakby z 4. budynków ze wspólnymi ścianami bocznymi i oddzielnymi dachami.

Z rysunków trzech autorów może wynikać, że skrzydło zachodnie mogło alternatywnie:

Czy skrzydło zachodnie składało się z czterech oddzielnych budynków? Teoretycznie taką sytuację można sobie wyobrazić. W XIII-XIV wieku wybudowano mały mieszkalny budynek murowany. Potem w miarę rozbudowy zamku dobudowywano do niego kolejne. Ale te zmiany byłyby zauważalne podczas ostatniego większego remontu zamku (po usunięciu tynków) i opisane w historii zamku. Ponadto widoczne byłyby one w fundamentach budynku. A według planu K. Bimlera budynek w piwnicach dzielił się na trzy części i raczej był wybudowany w jednym czasie. Tak więc, hipoteza o czterech oddzielnych budynkach jest nierealna.

Plan pierwszego piętra skrzydła zachodniego z XVIII-XIX w.

Według opisu zamku z 1521 r., skrzydło miało cztery reprezentacyjne sklepione wnętrza, których ślad jeszcze jest widoczny na planie pierwszego piętra z XVIII-XIX wieku. Prawdopodobnie według tych ścian działowych "podzielono" skrzydło, aby zbliżyć jego widok do renesansowej zabudowy. Nastąpiło to najpewniej za czasów Jana Podiebrada, który w 1542 roku rozpoczął renesansową przebudowę tego gotyckiego skrzydła. Być może, że ta przebudowa, oprócz zamiany kształtu okien z gotyckich na renesansowe, objęła również pokazaną stylizację budynku, o czym historia milczy.

Nie wiadomo, czy wymienieni rysownicy przedstawili widok zamku "z natury", czy odrysowywali od D. Meisnera. Z kolei brak jest potwierdzenia faktu przebywania Meisnera w Oleśnicy. Czy przerysował ilustrację od innego artysty? Tego zapewne się nie dowiemy. Dlatego musimy wstępnie przyjąć, że rysownicy przedstawili rzeczywisty wygląd skrzydła zachodniego, stylizowany na cztery budynki z czterema równoległymi dachami dwuspadowymi, ze szczytami wieńczącymi jego elewację zachodnią i najpewniej wschodnią.

Pokazywany przez wyżej wymienionych rysowników podział zewnętrzny zniknął pomiędzy 1700-1735 r. Wynika to z kolejnych rysunków, wykonanych pomiędzy 1735-1750 rokiem.

Ilustracja pokazująca pięć szczytów na dachu skrzydła zachodniego. Wg rysunku F.B. Wernera
z ok. 1735 roku
Bardziej widoczne szczyty na dachu skrzydła zachodniego. Wg rysunku nieznanego autora sprzed 1750 roku

Z rysunków wynika, że "czteropodział" skrzydła zniknął, natomiast na dachu pojawiło się pięć szczytów. Nie wiadomo jaka była przyczyna tych zmian - była planowana, czy może wyniknęła z przyczyn losowych (pożar, zawalenie)? Niezależnie od tego, wiemy, że za Karola Fryderyka Wirtemberga nastąpił większy remont zamku, lub tylko skrzydła zachodniego, o czym historia zamku nie wspomina. Czy przyczyną tych zmian był wielki pożar Oleśnicy w 1730 roku? Podobno ogień zamku nie dosięgnął, ale przed skrzydłem zachodnim stały "od zawsze" różne łatwopalne budynki gospodarcze (m.in. magazyny, browar). Po remoncie (przebudowie) przyjęło ono postać zbliżoną do południowego i wschodniego skrzydła.

Ten widok skrzydła długo się nie utrzymał, bowiem w 1750 r. Karol Christian Erdmann Wirtemberg, kazał go przebudować, usuwając szczyty i nadając dachowi postać mansardowego, istniejącego do czasów obecnych.

Zbieżne:

Zmiany konstrukcji dachów zamku

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
 Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
 Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI