Marek Nienałtowski
Związek Karla von Holtei z Oleśnicą
|
Karl urodził 24.01. 1798 r. we Wrocławiu. Ojciec jego Carl Sigismund Julius von Holtey (ur. 18.10. 1766 r. w Kietrzu na opolszczyźnie) był rotmistrzem huzarów i może służył w 3. lub 4. Regimencie Huzarów stacjonującym w Oleśnicy. Dziadek jego Herbert Ernst von Holtey (1724-1795) był pułkownikiem i dowódcą pułku huzarów (pochowany na cmentarzu przykościelnym w Brodziszowie pow. Ząbkowicki, zmarł w pałacu w Kluczowej 12.03. 1795 r.) dlatego Karl mógł również mógł zostać wojskowym. Rodzina von Holtey pochodziła z Kurlandii. Matka Karla Wilhelmine Gottliebe z domu von Kessel und Zeuth zmarła w trakcie porodu lub niedługo potem. Ojciec nie widział siebie w roli opiekuna niemowlaka i oddał go na wychowanie swojej krewnej w Wielkiej Lipie k. Obornik Śl. Potem Karl trafil do Obornik do domu Karla von Schauberta, gdzie był traktowany prawie jak syn i tam dorastał [7]. Natomiast jego ojciec wkrótce po śmierci matki ożenił się z Caroline von Taubadel i z tego związku urodziła się w Paczkowie w 1806 r. córka Vally Alexandrine Constance Amalie Adele Marianne von Holtey.
Obie te kobiety - macocha (trudno ją tak nazwać, bo nigdy nie wychowywała Karla) i siostra przyrodnia zamieszkiwały w Oleśnicy przy ul. Kościelnej 13 na parterze. Nie wiadomo kiedy i dlaczego obie kobiety wybrały to miejsce do zamieszkania. Podobno pierwszy raz Karl odwiedził je w 1839 r przejeżdżając przez Oleśnicę dyliżansem. Zatrzymał się wówczas na dwa dni. Dłuższe odwiedziny, trwające kilka miesięcy, odbyły się w 1844 r. (wg wspomnień Holteia [3]) lub 1845 r. (wg informacji na tablicy pamiątkowej). Może wizyty miały związek ze śmiercia jego ojca, który zmarł daleko od Oleśnicy (12.03.1845 w Žatec w Czechach), a może po prostu przyjechał z Wrocławia po utracie pracy w teatrze. W swoich wspomnieniach napisał, że mógł w Oleśnicy w ciszy i spokoju pisać swoje wspomnienia. Macocha wkrótce zmarła (25.02.1847 r.) i została pochowana na cmentarzu oleśnickim. Niewiele wiadomo o losach jego przyrodniej siostry. Podobno jeszcze raz odwiedził ją w Oleśnicy. Zapewne więcej informacji znalazłoby się we wspomnieniach Karla von Holtei, ale nikt nie był dotychczas szerzej zainteresowany oleśnickimi okresami jego życia. W swoich pamiętnikach ("Czterdzieści lat" wyd. Lipsk 1862) wymieniał poźniejsze odwiedziny Oleśnicy w trakcie licznych przejazdów przez miasto [3].
Być może, pamiętając swoje trudne dziecięce losy, założył w Oleśnicy Fundację Małego Dziecka. Jego wkład w Fundację jakoby pochodził z honorariów za sztuki jego autorstwa wystawiane w Oleśnicy. Fundacja powstała w 1845 r. [2] lub 1855 r. [1]. Istniała jeszcze w 1905 r. i doprowadziła do wybudowania przedszkola miejskiego, ciągle istniejącego w tym samym budynku.
Przedszkole wybudowane przez holteiowską fundację w 1905 r. Widokówka ze zbiorów A.F.
Karl von Holtei był poetą, dramaturgiem, powieściopisarzem, aktorem, wydawcą i często kierował teatrami. W okresie jego życia był znany i ceniony. Dzisiaj w Niemczech jest zapomniany, natomiast w Polsce, szczególnie we Wrocławiu i Obornikach jest ciagle odkrywany. Również tak powinno być w Oleśnicy. Przyczyną tego było jego polonofilstwo, co niekiedy przyciagało mu widzów teatralnych, ale nie cieszył się z tego powodu sympatią władz pruskich. Już w trakcie pobytu w Obornikach oraz studiów miał kontakty z Polakami co pozwoliło mu na orientacje w polskich problemach i historii.
W 1822 roku napisał dramat zatytułowany Stanisław, czyli cudowne ocalenie (Stanislaus oder: Die wunderbare Rettung) poświęcony historii porwania ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rok wcześniej Holtei poznał we Wrocławiu znakomitego wirtuoza skrzypiec i kompozytora - Karola Lipińskiego i poświecił mu sonet (ogłoszony w "Nowej Gazecie Wrocławskiej" . Warto go przytoczyć:
Hołd Lipińskiemu Jakże się ten mąż nazywa, |
 |
| Źródło: http://www.fmp.org.pl/pliki/k2011.pdf |
Najważniejszym dziełem Holtei'a o tematyce polskiej była śpiewogra (Liederspiel) zatytułowana Stary wódz (Der alte Feldherr), której prapremiera odbyła się w 1825 roku w Berlinie, a we Wrocławiu rok później. Dzieło to poświęcone było postaci Tadeusza Kościuszki oraz wydarzeniom Insurekcji Kościuszkowskiej. W warstwie muzycznej istotną rolę odegrały polskie tańce narodowe, w tym dwukrotnie cytowana melodia tzw. poloneza kościuszkowskiego [2]. W niej Tadeusz Kościuszko wygłasza wierszowany monolog (w przekładzie Henryka Merzbacha):
| Rzuciłem Polski święte podwoje, By wolnej ziemi zostać żołnierzem, O, nie pytajcie o imię moje: Dziś tylko martwym jestem rycerzem. Żałujcie Polski, nie mojej blizny, Już mi do szabli skostniała dłoń... Do grobu złożę, płacząc ojczyzny, Wierny mi honor i martwą skroń. [9] |
 |
Afisz teatralny z zapowiedzią premiery śpiewogry Karla von Holteia Stary wódz w teatrze wrocławskim w 1826 r. Źródło [7] |
Finałowa scena tego dramatu zawsze wywierała na publiczności wielkie wrażenie. W Berlinie, Lipsku i Dreźnie widzowie zrywali się z foteli, by wznosić okrzyki na cześć Polski. Niektórzy śpiewali pieśń starego Łagienki:
| Czy pomnisz, jako pod Racławicami, nie szczędząc krwi swej, bez troski o łup szliśmy w bój straszny mocarni kosami, a gdzie broń błysła, krwawy padał trup. [5]. |
 |
| Strona tytułowa polskiego wydania śpiewogry Karla von Holteia we Lwowie (1917). Źródło [7] |
Można wspomnieć, że niekiedy Holtei występował w roli T. Kościuszki. Ta śpiewogra była wystawiana również w Oleśnicy oraz w teatrze książęcym w Szczodrem [2]. Częściej jednak była grana inna sztuka Karla von Holteia Lenore z muzyką Carla Eberweina. Przedstawienie odbyło się 10 kwietnia 1837 roku w sali oleśnickiego Domu Strzeleckiego. Wystawiło ją oleśnickie amatorskie Towarzystwo Teatralne „Harmonia”. Lenore wystawiono w XIX wieku w Oleśnicy jeszcze dwukrotnie [2].
Dom Strzelecki w którym wystawiano m.in. sztuki Karla von Holteia. Widokówka ze zbiorów A.F.
Więcej na temat znajomości z innymi Polakami oraz dzałaniami na rzecz wsparcia polskich wolnościowych aspiracji można poczytać w literaturze internetowej. Często się pisze o jego przyjaźni z A. Mickiewiczem. Jak dotychczas nie znalazłem w literaturze nic na poparcie tej tezy, jest to prawdopodobnie gołosłowne stwierdzenie.
W sierpniu 1829 roku Holtei został zaproszony przez Johanna Wolfganga von Goethe do Weimaru na uroczystości związane z osiemdziesiątą rocznicą jego urodzin (ur. 28 sierpnia 1749 r.). Na tych obchodach był również Adam Mickiewicz i razem mieszkali w hotelu "Pod Słoniem". Holtei w pamiętnikach Czterdzieści lat (Lipsk 1862) nawiązał do swego pobytu w Weimarze i do znajomości z Mickiewiczem pisząc o nim "... który potem jako mistyk w Paryżu nabył szczególniejszego rozgłosu, ale wtedy ukazywał się tylko jako blady, pociągający i interesujący marzyciel..." [9]. Nie wspominał spotkań z nim, ani korespondencji, a jedynie o metafizycznych zdolnościach zabawiania kobiet (tzw. sprawa pierścionków)[10]. Obydwaj urodzili się w tym samym 1798 roku w różnych miesiącach, ale w tym samym dniu.
Karl von Holtei zmarł 12 lutego 1880 r w wieku 82 lat we Wrocławiu w klasztorze Bonifratów, którzy zapewnili mu opiekę. Pochowany został na Cmentarzu Bernardyńskim, grób został zniwelowany przy likwidacji cmentarza ok. 1970 r. Pomnik nagrobny. Pomnik we Wrocławiu
Tablo poświęcono 80-leciu urodzin Holteia. Na zdjęciu autor w pokoju klasztornym [6]
Literatura
1. Das Buch der Stadt Oels in Schlesien / hrsg. vom Magistrat der Stadt Oels in Schlesien anläßlich des 675jährigen Stadtjubiläums. Bearb. vom Schlitzberger, Berlin 1930
2. Drożdżewska A. Życie muzyczne w Oleśnicy w XIX w. Praca magisterska. Wrocław 2004
3. Kserokopie z Oelser Heimatblatt b.r.m.w.
4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Edward_Holtei
5. http://skarbykultury.pl/historia-kultura-sztuka/wazne-postacie-z-dolnego-slaska/postacie-h/87-niemiecki-poeta-z-polska-dusza
6. http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35762,7677830,Wawrzynowe_drzewo_i_zebraczy_kij_Karla_von_Holteia.html#ixzz37tu7LqaF
7. http://strona-archiwalna.oborniki-slaskie.pl/zpr/styczen_2010/zeszyt_nr_2_karl_eduard_holtei.pdf
8. http://www.deutsche-biographie.de/sfz33536.html
9. http://akant.org/archiwum/35-akant-sierpien-2010/1292-bogusaw-mucha-stary-wodz-wodewil-karla-von-holteia-o-kociuszce-
10. ADAM MICKIEWICZ (1798-1855): OSOBLIWE POWOŁANIE POLITYCZNE - WPROWADZENIE DO PROBLEMU -http://www.teologiapolityczna.pl/assets/stories/okladki_ksiazek/valsecchi1.pdf
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miastai • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
