Marek Nienałtowski
Zamek po 1945 r.

W trakcie zajmowania Oleśnicy przez Armię Czerwoną zamek nie ucierpiał. Dwa-trzy wgłębienia na przedzamczu wyglądających jak po upadku bomb mogą sugerować jakieś naloty na miasto. O nich opowiadali mieszkańcy, którzy w wieku dziecięcym traktowały je jako ubikacje.

Do początków 1946 r. zamek zajmował oddział wojskowy Armii Czerwonej zajmujący się zbieraniem i przygotowywaniem do transportu alianckich jeńców armii niemieckiej oraz obywateli ZSRR - pracowników przymusowych. Istnieją wspomnienia Francuzów, wspominano Włochów, Węgrów i osób kilkunastu narodowości. Na dziedzińcu zamku, przy skrzydle południowym - zbudowano podest z drewna i płyt betonowych [widok z góry, z boku] niewiadomego przeznaczenia (zdjęcia ze zbiorów córki pierwszego dyrektora Liceum - Marii Rutkowskiej).

W styczniu 1946 r. ostatni obcokrajowcy opuścili zamek (wielu z nich zabierało ze sobą "pamiątki" z zamku włącznie z obrazami) i wtedy radziecka Komenda Miasta rozpoczęła wywożenie z zamku mebli do ich magazynów repatriacyjnych w Czerwonych Koszarach. Na protest Pełnomocnika rządu R.P. na obwód XI Dolnego Śląska w Oleśnicy P. Gracza odpowiedzieli, że takie polecenie otrzymali od swoich władz. Sprawę przekazano do Oleśnickiej Prokuratury. Jednocześnie P. Gracz prosił o przekazanie zamku polskim władzom. Nie wiadomo kiedy do tego doszło (APW. Starostwo Powiatowe w Oleśnicy nr 84 . Sprawozdania Sytuacyjne 1945-1947. uzyskane od Marka Włodarczyka). Przekazanie mebli do magazynu nie zawsze oznaczało wywiezienie ich do ZSRR, gdyż wg wspomnień jednego z repatriantów - dostał stamtąd meble na wyposażenie pustego mieszkania. Może był to jakiś wyjątek.

W 1946 r. po opuszczeniu zamku przez oddziały radzieckie obrazy jeszcze wiszące na ścianach zamku (nie wiadomo jakie) zostały przewiezione do składnicy w Namysłowie. W lutym 1948 roku zbiory z tej składnicy przewieziono do składnicy w Bożkowie w pałacu von Magnisów. Podczas likwidacji składnicy w 1949 wszystkie zbiory, w tym może obrazy z zamku oleśnickiego trafiły do muzeów, instytucji kultury itp.

Mieszkańcy Oleśnicy również wynosili z zamku wszystko, co było potrzebne do życia w ich mieszkaniach. Młodzież szkolna przenosiła do swoich szkół wyposażenie i to, co mogło służyć jako pomoce naukowe. Przyjeżdżali też szabrownicy wywożący cenne wyposażenie.

W połowie maja 1946 następuje nieudana próba podpalenia zamku. Pożar gasili harcerze z 36 ODH i żołnierze radzieccy z jednostki łączności w Oleśnicy. Trzech z nich uległo poparzeniom. Przy końcu 1946 r. do połowy 1947 r. zamek był wykorzystywany jako punkt zbiorczy Państwowego Urzędu Repatriacyjnego (PUR) dla wysiedlanych Niemców.

W pałacu mieściła się Komenda Hufca ZHP. W niektórych pomieszczeniach zamku były magazyny warzyw. Pomieszczenia zamkowe były ogólnodostępne.

W latach 1951-1954 mieściło się w zamku Technikum Budowlano-Drogowego. Sale szkolne i internat zajmowały cały zamek włącznie z przyległymi domkami (które już nie istnieją). Po przeniesieniu Technikum do Wrocławia - władze miasta przekazały jego pomieszczenia kilkunastu użytkownikom na cele magazynowe administracyjne i mieszkalne. (m.in. Liga Obrony Kraju, Biura PSS, Spółdzielnia Ochrony Mienia, Rada Powiatowa Zrzeszenia LZS,. Zarząd Związku Zawodowego Prac. Rolnych - łącznie zamek zasiedlały 32 instytucje i 108 mieszkańców). Duża ilość pomieszczeń nie była użytkowana, nie działały instalacje ogrzewcze; przez wybite szyby zaciekały do wnętrza opady deszczu i śniegu. Zamek ulegał postępującej dekapitalizacji technicznej.

W roku 1963 Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownia Konserwacji Zabytków na zlecenie Konserwatora Zabytków (w latach 1958-1973 funkcję tę pełnił prof. Mirosław Przyłęcki) zabezpieczyło dach skrzydła zachodniego. W latach 1957-1968 zamek użytkowany ponownie przez Hufiec ZHP w Oleśnicy poddano remontowi bieżącemu (krytyczny list o stanie zamku z 1968 r.). Jednocześnie opracowano projekt kompleksowej adaptacji zamku na potrzeby Średniej Szkoły Rzemiosł Budowlanych.

W 1971 r. otwarto w pałacu pierwsze wystawy Muzeum w Oleśnicy, będącego filią Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Pierwszym kierownikiem została mgr Jadwiga Bukowska. Filia została zamknięta w 1993 r.

W 1971 r. zapadła decyzja o utworzeniu w oleśnickim zamku Centralnej Szkoły Instruktorów ZHP na bazie przeniesionej tu Szkoły Instruktorów Zuchowych z Cieplic Śląskich i Centralnej Szkoły Instruktorów ZHP z Warszawy. Dotychczasowy projekt adaptacji zostaje zmieniony (architekt B. Pater przy współpracy prof. M. Przyłęckiego), a zakres prac remontowych ulega rozszerzeniu i przyspieszeniu.

Poniżej z lewej strony pokazano wybudowany specjalnie odcinek muru na dachu łącznika, na którym wskazano datę przebudowy zamku (1905 r.) i datę restauracji (1971 r.).

	Zdjęcia Zygmunta Reszki pokazujące remont zamku pochodzą z albumu "CSI ZHP. Oleśnica - Zamek" wydanego w 1980 r. w nakładzie 50 egzemplarzy.

Wymienia się zagrożone stropy skrzydła zachodniego, wprowadzając nowe podziały wnętrza w układzie korytarzowym. Parter skrzydła zachodniego zostaje zaadaptowany na stołówkę i centralną kuchnię, przebudowuje się (z zachowaniem historycznej formy) poważnie uszkodzony ganek podwórzowy skrzydła zachodniego oraz remontuje dach tego skrzydła. Wykonano roboty izolacyjne i impregnacyjno-odgrzybieniowe, drenaż, reperacje ścian. Przeprowadzono wymianę lub wzmocnienie szeregu uszkodzonych stropów, wprowadzono nowe instalacje (c.o., gazową i elektryczną). Usunięto oficynę (wcześniej - browar książęcy) [1], [2] i dom pokazany w głębi, na poniższej widokówce (stan z 1955 r.). Także następują zmiany w skrzydle północnym.

Widokówka wg zdjęcia A. Arczyńskiego

2 kwietnia 1975 r. uroczyście otwarto w zamku Centralną Szkołę Instruktorów ZHP. Jej pierwszą komendantką została harcmistrzyni Krystyna Gwarek, nauczycielka i instruktorka ZHP. Rozpoczął się korzystny okres w historii zamku. Zarówno szkoła harcerska, jak i muzeum dbały o obiekt i należycie go konserwowały.

Przeprowadzono też w tym czasie naprawy i remonty bieżące. Niestety, i szkołę (w r. 1992), i Muzeum (w 1993 r.) zlikwidowano. Były niezrealizowane plany stworzenia w zamku siedziby wyższych szkół. Zamek opustoszał. Nie ogrzewany uległ zawilgoceniu; pojawił się niszczycielski grzyb. Ostatecznie pod koniec roku 1993 zamek powierzono Ochotniczemu Hufcowi Pracy.

Fotomontaż zamku (nieco obrócony) i obecnie istniejącego stawu. W rzeczywistości zamek jest częściowo zasłonięty drzewami.

Zamek w 2007 r.                 Fot. Janusz Godyń

Zamek z łącznikiem z kościołem zamkowym   Fot. Janusz Godyń

Zamek, pomimo konserwacji i drobnym remontom przeprowadzanym przez OHP, a szczególnie jego zabytkowe elementy zewnętrzne, ulegają zniszczeniom powodowanym wpływami atmosferycznymi i niekiedy wandalizmowi. Zakres środków finansowych przeznaczonych na konserwacje i remonty jest zbyt mały w stosunku do wymagań. Komenda OHP robi wszystko, aby pozyskać odpowiednie fundusze. Potrzebny jest bogaty opiekun. Opis planowanych remontów w 2007 z gazety Oleśniczanin

Zamek stanowi własność skarbu państwa. Nieruchomość składa się z czterech działek o łącznej powierzchni 2,8 ha. Powierzchnia zabudowy zamku - 2037 m2; powierzchnia użytkowa - 6200 m2; kubatura 64 470 m3.Kilka zdjęć z zamku: Pokój hotelowy: [1], [2], [3];
Różne pokoje i sale wykładowe [14], [15], [16], [17],
Kominki [4], [10], [11], [12], [13];
Współczesne malowidła ścienne [5], [6];
W wieży zamkowej [7], [8]; pod wieżą,

Literatura
Łuczyński R. Zamki i pałace Dolnego Śląska. Wrocław i okolice. Wrocław 1999.
Przyłęcki M. Najcenniejsze zabytki Oleśnicy. Zapiski Oleśnickie nr 2. 1995
Przyłęcki M. Zamek w Oleśnicy. Towarzystwo Przyjaciół Miasta Oleśnicy. Wrocław 1989
Przyłęcki M. Zamek w Oleśnicy. Panorama Oleśnicka nr 27, 29,31, 33, 34 z 1994 r.
Wróbel B. Ukryte skarby. Wydawnictwo Europa, Wrocław 2008
Kokot S., Społecznik z Oleśnicy, Spotkanie z Zabytkami nr 1 1988