Marek Nienałtowski
Czy wojskowy emblemat "Trupia czaszka" (Totenkopf) wywodzi się z Oleśnicy?
09.11.2006 r.

Książę wirtembersko-oleśnicki Sylviusz Nimrod, założył w roku 1652 Zakon Trupiej Czaszki (Orden des Totenkopfes). Rycerze nowego zakonu (składającego się początkowo z członków rodziny i przyjaciół) mieli poświęcić się "badaniu tajemnic Boga i natury" i kontemplacji nad celem życia, zgodnie z maksymą "Vanitas vanitatum" (Marność nad marnościami). Jego członkowie nosili order w kształcie krzyża z napisem "Memento mori", zawieszany na szyi na czarnej szarfie, a na codzień na lewej ręce pierścień z trupią czaszką. Statut zakonu wyrażał tęsknoty do czegoś, brakującego w luteraniźmie. Po śmierci księcia zakon zaprzestał działalności. Trwały bezskuteczne próby jego wskrzeszenia (m.in. przez jego wnuczkę w 1709 r. jako zakonu damskiego).

Okazuje się, że próby takie podjął także książę Wilhelm brunszwicko-oleśnicki ok. 1807-1809 r. [1]. Nie znamy jeszcze żadnych opisów odrodzenia tego zakonu. Ale najprawdopodobniej następstwem zainteresowania księcia stało się pojawienie wojskowego emblematu "Trupia czaszka". Zatem w piwnicach zamku oleśnickiego, pod bokiem wojsk napoleońskich, szyto czarne mundury, a na czapkach umieszczano trupią czaszkę. Emblemat ten zaczęli nosić książę i około 1500-2000 jego żołnierzy.

Oryginalna czapka księcia z trupią czaszką
Zdjęcie pochodzi z: http://www.napoleon-online.de/Braunschweig_MuetzeHerzog1809.jpg

Ułan, huzar i strzelcy z jednostki księcia Wilhelma. Na czapkach widoczny
emblemat trupiej czaszki. Z rysunków Herberta Knötela

Oddziały te, zwane brunszwicko-oleśnickie, wsławiły się w walkach z wojskami Napoleona (na obrazie polski ułan w ataku na huzara z tej jednostki). Sam książe stał się bohaterem narodowym, po tym, jak zginął na polu bitwy w 1815 r. Chociaż emblemat ten nosiło wcześniej kilka innych oddziałów (np. Huzarzy śmierci w 1741 r.), to trupia czaszka, jako emblemat wojskowy, pojawiła się w masowej skali (!) w 1809-1815 r. na czapkach wojsk księcia Wilhelma brunszwicko-oleśnickiego. Od tego czasu, za sprawą gloryfikacji księcia i jego oddziałów, emblemat zaczął być popularny w społeczeństwie niemieckim i w wojsku. Symbolizował bohaterstwo w walce i pogardę dla śmierci.

Po tym zaczęły powstawać inne jednostki huzarów śmierci. Służba w nich stawała się zaszczytem. Powstawały one nie tylko w Niemczech. Także, co jest mało znane, istniały także w Polsce. Np. w 1863 r. Żuawi śmierci i w 1920 r. - Huzarzy śmierci. Przed I wojną światową znaną jednostką był Leib Husaren Regiment Nr. 1 z Gdańska, którą dowodził następca tronu Wilhelm - właściciel zamku w Oleśnicy. Jego zdjęcie z emblematem trupiej czaszki - poniżej. Jest to pewna klamara łacząca ten emblemat, Zamek oleśnicki i ich właścicieli.

z: http://www.danzig-online.pl/index2.html

Po dojściu Hitlera do władzy, wspomniany emblemat ponownie wraca na czapki i kołnierze różnych formacji niemieckich, ale kojarzony jest przez Polaków i inne narody z mordercami.

Literatura

1. Ogrodziński W. Jerzy Bock Nauka domowa i wyjątki z Agendy. s.16. Katowice 1936
http://www.odkrywca-online.pl/pokaz_watek.php?id=269095
http://www.historycy.org/index.php?showtopic=2046

Das Ordenszeichen war ein an einer goldenen, schwarzemaillierter Schleife, die die Inschrift "Memento mori " trug, hängender silberner oder weißemaillierter Totenkopf. Zum Orden trug man auf der linken Hand einen Fingerring mit dem Totenkopf.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI