Marek Nienałtowski
Tarczownik - najstarsza rzeźba oleśnicka w fatalnym stanie
05.11.2008 r.

W okresie turniejów odbywających się na zamkach królewskich i książęcych - rycerze, przed i po walce, byli otaczani wiankiem giermków - jeden trzymał kopię, drugi hełm, trzeci tarczę, inny narzędzia do naprawy uszkodzonej zbroi. Widać to na poniższej ilustracji.

książę wrocławski Henryk IV Prawy jako zwycięzca turnieju (ok. 1300 r.). Jeden giermek trzyma na kiju hełm z klejnotem, drugi - włócznię, trzeci młotek itd. Nie pokazano tarczownika, który weźmie tarczę księcia przed zejściem z konia. Henryk IV w Codex Manesse (fragment) - http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/cpg848/0018

Nad bramą zamkową znajduję się piaskowcowa rzeźba tarczownika, trzymającego tarcze i hełmy, pochodząca podobno z okresu ok. 1380 r. Sądzi się, że jej autorem jest może Mistrz nagrobka Henryka II Pobożnego [ 1] więc najstarsza rzeźba znajdująca się na terenie Oleśnicy, powiatu i jedna z najstarszych na Śląsku.

Rzeźba ma znaczenie symboliczne, pokazująca jakieś oznaki współdziałania, szacunku, przyjaźni dwóch książąt. Wg literatury - księcia wrocławskiego i oleśnickiego. Bowiem tarcze książęce, a dokładniej ich godła - orły, znajdują się w pokłonie heraldycznym - są one skierowane głowami ku sobie.

Zdjęcia tarczownika były wielokrotnie publikowane i widać było, że figurę jego nadwyrężyły czynniki atmosferyczne. Jednak dopiero ostatnio, dzięki dostępności aparatów fotograficznych, pozwalających wykonywać zdjęcia z dużym powiększeniem okazało się, jak znaczne są zniszczenia rzeźby tarczownika.

Fot z 1972 r. Ze zbiorów autora

Autorem poniższych zdjęć tarczownika jest Wiesław Mazurkiewicz. Serdecznie dziękuję za ich udostępnienie.

Figura Tarczownika - na ramionach hełmy z klejnotami herbowymi. W ręku - tarcze	Zanikające rysy twarzy, hełmu i klejnotu. Widoczny drut utrzymujący figurę przed upadkiem	Tak wyglądał kiedyś hełm i klejnot herbowy, znajdujący się na rzeźbie tarczownika

Herb (tarcza) księstwa wrocławskiego	Herb (tarcza) księstwa oleśnickiego (ledwo zauważalny krzyż na przepasce)	Tak wyglądała kiedyś tarcza z herbem księstwa oleśnickiego, znajdująca się na rzeźbie tarczownika

Już od dawna postuluje się osłonięcie rzeźby tarczownika jakimś "daszkiem", który osłoni ją przed opadami deszczu. Zdaniem konserwatora zabytków W. Piechówki rzeźba powinna być poddana zabiegowi zmniejszającemu dalsze jej niszczenie. Najlepiej byłoby ją zabezpieczyć przed dalszym niszczeniem i przenieść do muzeum (jeśli takie powstanie), a w to miejsce umieścić kopię rzeźby.

Ciekawostka
Zbigniew Podurgiel opowiedział mi zdarzenie z lat 70-ych. Wówczas budynek bramny musiał być poddany remontowi (pojawiło się na nim pęknięcie) i należało zdjąć rzeźbę tarczownika. Remont mieli wykonywać więźniowie z więzienia oleśnickiego. Podczas zdejmowania rzeźby i jej pochylenia - z "kieszonki", którą posiada Tarczownik wypadły monety. Cztery wziął sobie strażnik pilnujący wieźniów. Pan Zbyszek, który je potem widział, nie pamięta czy pochodziły one z okresu Podiebradów, czy Wirtembergów, ale daty wskazywały na XVII wiek. Czy ktoś schował te monety w okresie wojny trzydziestoletniej, gdy zamek był kilkukrotnie zajmowany, a aktualna załoga zamku ograbiana?

Więcej o symbolice tarczownika

Literatura
Oleśnica, Bierutów i okolice. Katalog zabytków sztuki w Polsce. PAN. Warszawa 1983
Starzewska M. Oleśnica. Ossolineum. Wrocław. 1963
Ze studiów nad heraldyką Piastów śląskich - piastowie oleśniccy. Sobótka nr 2 1981 r.
Kaganiec M. Heraldyka Piastów Śląskich 1146-1707. Katowice 1992

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI