Szpital św. Wawrzyńca (nr 26) przy drodze na Bierutów, z ogrodem nad rzeką (kanałem) Oleśnica.
Rys. F.B. Werner z edycji 1750 r. [4]
Marek Nienałtowski
Przytułki i pierwszy Szpital Powiatowy. Zaskakujące zdjęcie
Instytucje dobroczynne były wzmiankowane w Oleśnicy już na początku XIV w. Powstawały przy klasztorach, z fundacji książąt, szlachty, mieszczan, miast, a nawet wsi. Zapewniały one pieczę nad bezdomnymi, zakaźnie chorymi, trędowatymi, kalekami, wdowami pozostającymi bez środków do życia i możliwości zarobkowania, sierotami itp. Do takich instytucji należały szpitale (niemiecka nazwa - hospital). Były one przytułkami dla biednych (głównie) i opiekowały się chorymi. Niżej wymieniono je w kolejności powstawania.
Szpital św. Jerzego był wzmiankowanym w dokumentach z 1301 i 1307 r., i który zapewne istniał wcześniej. Opiekę nad szpitalem sprawowali początkowo zakonnicy - Augustianie. Szpital ten z przerwami, zmianami organizacyjnymi, miejscem rozmieszczenia itp. istniał do XIX w. w okolicy kościoła NMP i św. Jerzego. W końcowym okresie spełniał rolę przytułku dla 10. wdów po mieszczanach [1], [2]. Nie jest znana data zakończenia jego działalności. Musiało to nastąpić pomiędzy 1825-1882 r., bo na planie miasta z 1882 r. budynek jest pokazany jako spalony. Potem został odbudowany (Wendestrasse 8) i stanowił własność osoby prywatnej.
Szpital św. Mikołaja wzmiankowano po raz pierwszy w 1376 r., czyli mógł powstać wcześniej. Później (może w 1412 r.), wspomina się o nim, jako przeznaczonym dla kobiet dotkniętych trądem. Gdy trąd zanika na Śląsku (XVI w.) wraca do roli typowego przytułku [1]. Szpital ten również z różnymi przerwami i zmianami istniał do XIX w., spełniając w końcowym okresie rolę przytułku dla 10. kobiet. Do 1823 r., czyli daty zamknięcia cmentarza był związany z kościołem cmentarnym św. Mikołaja. Po tej dacie istniał samodzielnie na tym terenie do 1893 r.
Szpital św. Wawrzyńca istniał przy kościele tego wezwania w okolicach przecięcia dzisiejszej ul. Lwowskiej z ul. M. Skłodowskiej. W 1648 kościół został spalony przez Szwedów i już nie odbudowany. Natomiast szpital św. Wawrzyńca jest pokazany na rysunku F.B. Wernera w edycji z 1750 r. w tym samym miejscu. Natomiast w XIX w. jako mieszczący się przy obecnej ul. Łużyckiej, w już nie istniejącym domu nr 20. Był przytułkiem dla 10. wdów po mieszczanach. Po jego rozwiązaniu w 1893 r. - zamieszkało w nim 7 rodzin (wg stanu z 1921 r.)
Szpital św. Wawrzyńca (nr 26) przy drodze na Bierutów, z ogrodem nad rzeką (kanałem) Oleśnica.
Rys. F.B. Werner z edycji 1750 r. [4]
Dom Wdów powstał w 1683 r. z fundacji książąt i zapewniał opiekę dla 8. wdów po pastorach i nauczycielach. Istniał do XX w.
Dom Wendego powstał w 1797 r. z fundacji rzemieślnika Kacpra (Zygmunta?) Wendego, który przeznaczył 5500 talarów na opiekę dla 10 ubogich mieszczan [1]. Mieścił się on przy obecnej ul. Łużyckiej w domu nr 4. jeszcze na planie miasta z 1882 r. napisano na nim Wende Hospital. Nie wiadomo kiedy dom ten stał się własnością kościoła katolickiego. Musiało to być na przełomie XIX -XX w. Ten dom nie był szczególnie zasiedlany przez ubogich, gdyż w drugiej połowie XIX w. niekiedy pełnił rolę szkoły.
Dodano 06.11. 2021 r.
Przytułek miejski dla mężczyzn (Armenhaus). Data jego powstania nie jest znana. Być może został wybudowany dzięki fundacji założonej w 1776 roku przez króla pruskiego Fryderyka II. Podobne budynki (np. w Kluczborku) były dużych rozmiarów i oleśnicki też wyróżnia się wielkością wśród innych. Pierwsza informacja o jego istnieniu pojawiła się na planie miasta z 1882 r. i tam był opisany jako Armenhaus.
Przytułek miejski (Armenhaus) przy ul. Rurowej 5. Zaznaczyłem go kolorem czerwonym.
Fragment planu miasta z 1882 r.
Zgodnie z literaturą - wszystkie przytułki po 1893 r. miały zostać przeniesione do wybudowanego nowego zbiorczego budynku (niżej opisanego) dlatego nie przykładałem wagi do jego dalszej historii. Tym bardziej, że nie figurował w tytule żadnego artykułu w rocznikach Oelser Heimatblatt. Dopiero zobaczyłem budynek na poniższym zdjęciu.
Na zdjęciu lotniczym widać Armenhaus (nr 5) jako jeden ze znaczących budynków w mieście.
Stał przy murze miejskim i zwyczajowo wykorzystywał najpewniej mur jako jedną ze ścian budynku.
Fot. z kolekcji Pawła Szczegodzińskiego
Jak się okazuje przytułek nie został przeniesiony i istniał zapewne do 1945 r., chociaż na planie z 1939 r. figuruje już bez numeracji (przeznaczony do rozbiórki?). Na planie z 1948 r. jest oznaczony jako całkowicie wypalony. Czyli zostanie rozebrany, a cegły trafią na odbudowę Warszawy.
Do 1893 r. opiekę nad instytucjami dobroczynnymi rozmieszczonymi w wielu miejscach spełniał kościół ewangelicki i miasto. Po wybudowaniu w 1894 r. miejskiego Hospitala (przytułku) i domu starców mieszczącego się w okolicy skrzyżowania ul. Lwowskiej i M. Skłodowskiej - wszystkie przytułki (obecnie wiadomo, że oprócz Armenhaus i Domu Wdów) zostały zamknięte.
 |
Hospital i dom starców wybudowany
w 1893-4 r. na miejscu budynku sądu |
Zieloną strzałką pokazano Hospital (dom opieki) i dom starców. Przed wejściem do budynku była planowana
obecna ulica M.C. Skłodowskiej
Zapewne w pierwszym kwartale XIX w. został wybudowany prawdziwy Szpital Powiatowy. Był to duży dwupiętrowy budynek leżący przy obecnej ul. Łużyckiej nr 3. (fragment mapki niżej). Na każdym poziomie był długi korytarz, z którego wchodziło się do sal. Jednak już po 50 latach istnienia, nie spełniał wymagań stawianych szpitalom i w 1887 r. zastąpił go nowy budynek szpitalny, leżący przy obecnej ul. Lwowskiej.
Od połowy XIX w. zaczęły powstawać ogólno niemieckie kościelne instytucje dobroczynne. Początkowo związane z kościołem ewangelickim tzw. Innere Mision - prowadzące domy dziecka, domy dla trudnej młodzieży, szpitale, domy starców itp.). Natomiast na przełomie XIX/XX wieku powstał Caritas związany z kościołem katolickim. Zapewne od 1887 r. stary budynek Szpitala Powiatowego zajmuje Innere Mision i w nim zaczyna prowadzić działalność dobroczynną. Tam także mieścił się Ewangelicki Dom Związkowy oraz Powiatowy Urząd Zatrudnienia. Caritas mieścił się przy obecnej ul. Traugutta 10.
Po dojściu do władzy nazistów dobroczynna działalność obu wyznań została znacznie ograniczona. W 1934 roku H. Goebbels nakazał podporządkowanie organizacji kościelnych Narodowosocjalistycznemu Związkowi Dobroczynnemu, a w r. 1937 władze zabroniły prowadzenia jakichkolwiek zorganizowanych kościelnych akcji charytatywnych. Z opowieści Polaków mieszkających w Oleśnicy - dom Innere Mision był w 1941-1942 r. hotelem dla pracowników-obcokrajowców (rzemieślników). Mieszkało w nim ok. 50 osób w pokojach 3 osobowych. Na parterze była stołówka.
Jak powstała ul. Łużycka? Dom Wendego przejmuje kościół katolicki. Na pamiątkę rzemieślnika Wendego, ulicę przy której leżał ten dom, zwaną wcześniej Seiten bäudel, nazwano ul. Wendego (po polsku jego nazwisko brzmiałoby - Łużycki )[2]. Mapy potwierdziły zatem przypuszczenie J. A. Pyzika, które kiedyś wyraził w rozmowie ze mną. Po 1945 r. ulica przyjęła przypadkowo więc nazwę Łużyckiej.
Zaskakujące zdjęcie
Przez długi czas nie wiedziałem gdzie był rozmieszczony dom Wendego i przytułek św. Wawrzyńca. Nie wiedziałem jak wygląda dom Innere Mission, który był jednym z większych starych budynków oleśnickich. Szukałem go na przedwojennych widokówkach - ale na nich widoczny był tylko jego dach. Okazało się, że ten budynek, jak i budynek przytułku św. Wawrzyńca znalazły się na poniższej fotografii z ok. 1962-!967 r. Może ktoś z internautów pamięta te budynki? Co w nich mieściło się po 1945 roku? Kiedy je rozebrano?
 |
 |
Miejsca ustyuowania Szpitala Powiatowego i przytułków wg sytuacji sprzed 1887 r. 1 - Przytułek Wendego, 2 - Szpital Powiatowy, 3 - Przytułek św. Wawrzyńca, 4 - Dom Wdów. Fragment fotografii stanowiącej własność S. Kokota |
Rozmieszczenie przytułków i szpitala powiatowego. Cyfrą 5 oznaczono miejsce rozmieszczenia przytułku św. Jerzego w XIX w. |
26.12.2008 r.
Pan Mieczysław Rudowicz napisał:
Budynek, oznaczony strzałką 2, po wojnie przeznaczono na mieszkania dla osadników. Moja żona Krystyna, bardzo dobrze pamięta, że mieszkały tam rodziny. W latach 50-tych, często tam przebywała u swojej szkolnej koleżanki. Żona pamięta, że układ wnętrza budynku podobny był do szpitalnego. Nie wiemy kiedy został rozebrany.
Na powyższym zdjęciu budynek byłego szpitala widnieje
obok głowy chłopca z lewej.
29.12.2008 r.
Pan Jan Pelczarski z Brzegu Dolnego napisał, że
"Były szpital był na przełomie lat 50 i 60 domem mieszkalnym, mieszkał w nim m. in. z rodziną kolega ministrant Tadeusz Tacik".
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI