Widok południowo- zachodniej pierzei rynku z 4. redakcji dzieła F.B. Wernera. Własność BUW.
Chociaż napisano w nagłówku o Landhausie, na rysunku trudno go znaleźć
Marek Nienałtowski
Zapomniany Dom Ziemski (Landhaus) w rynku oleśnickim w XVIII w. według dwóch rysunków F.B. Wernera
05.01.2021 r.
O XVIII wiecznej Oleśnicy dużo wiemy dzięki Fryderykowi Bernardowi Wernerowi, który opisał i narysował miasto oraz księstwo w dziele Topographia Silesiae (Topografia Śląska). Odwiedzał Oleśnicę w latach 1733-1735 oraz pomiędzy 1746 i 1752 [2]. Pierwszą edycję swojego dzieła wykonał w latach 1750-1758. Wtedy pamiętał wiele szczegółów, potem to dzieło przepisał i przerysował jeszcze 3 razy. My - oleśniczanie korzystamy z tomu 2 czwartej edycji pisanej w 1771-1774 r. Wtedy był już starcem, wiele szczegółów zapomniał [2], co oznacza. że w niej rysunki Oleśnicy często nie oddają prawdy lub są przybliżone. Dlatego sięgając do rysunków z pierwszej edycji tego dzieła - można dostrzec to, czego w czwartej edycji nie można było zauważyć lub jest narysowane bez szczegółów. Skutkiem tego trzeba poprawiać historię budowli, a nawet rejonów miasta. Niestety, wprowadzał też błędy nawet w pierwszej edycji, dlatego trzeba uważać na formułowanie wniosków na ich podstawie. Niżej na przykładzie Domu Ziemskiego pokażę szczegółowość rysunku i podaną nazwę budynku w pierwszej edycji i prawie pominięcie tej informacji w czwartej edycji.
Landhaus - Dom Ziemski, był domem stanowym. Stanowił miejsce obrad stanów oleśnickich, czyli szlachty, mieszczan i duchowieństwa z całego oleśnickiego okręgu sądowego (weichbildu). W nim także przechowywano archiwalia stanowe. Najczęściej jednak dom wykorzystywała szlachta, która chciała mieć w nim miejsce spotkań, obrad (sejmiki weichbildowe) oraz stałą reprezentację, Zazwyczaj budowano go w stolicy księstwa. Dom Ziemski zapewne (jak w wielu innych miastach [1]) powstał już po wojnie trzydziestoletniej (wspomina o jego istnieniu w rynku w 1702 r J. Sinapius) i uległ spaleniu w 1730 r. Kolejny powstał ze składek szlachty. Najczęściej takie budynki stały w rynku, a oleśnicki powinien stać najbliżej zamku. Budynek podlegał sądownictwu miejskim i płacono za niego podatek (więcej w historii szlachty księstwa głogowskiego Jarosława Kuczera [1]). Ulica obok Domu Ziemskiego często nazywała się ul. Panów lub ul. Pańską [1]. Stąd nazwa w Oleśnicy - Herren Strasse, mogła ona istnieć od ok. 1735, a może i wcześniej (ob. ul. Sejmowa).
Niżej porównamy oba rysunki, wykonane w różnych okresach, pod względem przekazanej informacji.
Widok południowo- zachodniej pierzei rynku z 4. redakcji dzieła F.B. Wernera. Własność BUW.
Chociaż
napisano w nagłówku o Landhausie, na rysunku trudno go znaleźć
Niżej rysunek z pierwszej redakcji.
Widok południowo- zachodniej pierzei rynku wg F.B. Wernera. Z kolekcji IHS PAN nr 1571 [3]. Na tym rysunku,
oprócz informacji w nagłówku, podpisano nazwę Landhaus pod samym domem, a jego wyróżniający
portal i herb nad nim, wskazuje na budynek o charakterze ponad miejskim
Landhaus - Dom Ziemski. Powiększenie powyższego rysunku. Nad szerszym portalem drzwiowym widać najpewniej
herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego. Obok przylegający dom chyba też stanowi własność szlachcica,
bo nad wejściem widać może herb rodowy.
W rynku swoje domy miała także znacząca szlachta oleśnicka - Kotulińscy, Prittwitzowie i inni
Na obu rysunkach widać też błędy. Pomiędzy domem mieszczan (pokazany bez podziałów na poszczególne domy), a częścią zachodnią pierzei nie pokazano przerwy na obecną ul. 3 Maja. Wieża kościoła św. Jana przylega do tej pierzei chociaż stoi o dwa domy dalej.
Dom Ziemstwa przetrwał do ok. 1770- 1790 roku. Wtedy przestał pełnić rolę "samorządu" szlacheckiego, a stał się instytucją kredytową ziemstwa oleśnicko-milickiego (Oels-Militscher Fürstentumslandschaft) z przerwami aż do 1901 r. Instytucja pełniła ważną rolę - początkowo wspomagała finansowo szlachtę (ziemiaństwo) poprzez udzielanie pożyczek na odbudowę folwarków po zniszczeniach wojny siedmioletniej. W 1901 r. przeniesiono ją do nowego budynku - obecnie szkoły podstawowej nr 7.
Oels-Militscher Fürstentumslandschaft wybudowany w 1901 r.
Dawny Dom Ziemstwa wykupił kupiec J. Tockuss i zamienił go na sklep. W trakcie walk w Oleśnicy 24-25 stycznia 1945 r. cała pierzeja spłonęła.
Przedwojenny widok Domu Ziemskiego podwyższony, jak inne budynki, o jedno piętro (do ok. 1933 r. duży sklep J. Tockussa.).
Widoczny herb księstwa ziębicko-oleśnickiego, wiszący kiedyś nad wejściem do Domu Ziemskiego jeszcze widniał na spalonym domu w 1948 r.
Fragment widokówki z kolekcji Adama Fedorowicza
Na zdjęciach z Fotopolska.eu Rynek (Ring), Oleśnica - 1954 rok, stare zdjęcia (fotopolska.eu) widać stan budynku w 1954 r. Po powiększeniu można zobaczyć najbardziej rozwinięty - 6-cio klejnotowy herb Wirtembergów oleśnickich, który zapewne istniał na nim od odbudowy po pożarze w 1730 r., zmieniając tylko miejsce zamocowania.
Literatura
Zobacz dodatkowo:
O Fryderyku Bernardzie Wernerze
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI