Sztych Christiana Wincklera zawarty w dziele J. Sinapiusa "Olsnographia". Własność Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.
Sygnaturka dzwonowa kościoła św. Anny ma numer 12 (pomiędzy 2 i 4)
Marek Nienałtowski
Kościół grzebalny św. Anny w Oleśnicy
03.06.2021 r.
uzupełnienie 03.08.21 r.
Chcąc opisać historię tego kościoła należy wrócić do roku 1628, bo wtedy Henryk Wacław książę oleśnicki na Bierutowie kupił wieś Sątok [2]. W niej w 1638 r. zaczyna budowę małego kościoła o konstrukcji szkieletowej. Kiedy zmarł w 1639 r. prace budowlane przerwano [1], a część bierutowska księstwa, w tym Sątok, stała się własnością jego brata Karola Fryderyka. On to każe rozebrać pozostałości kościoła i przenosi je do Oleśnicy [3]. Sinapius podaje, że stało się to w 1638 r. Obecnie tę datę (dzięki informacjom z Sątoka [1]) należy przenieść na termin po 1639 r. Także Sinapius podaje datę erygacji tego kościoła na 5 grudnia 1640 r. i wspomina, że był wyposażony w dwa dzwony. Stanął on obok ówczesnej Bramy Wrocławskiej (potem nazwanej Oławską). Nie wiadomo czy już na istniejącym cmentarzu, czy został on tam założony po posadowieniu kościoła (nie było obowiązku, aby na cmentarzu istniał kościół grzebalny, ani nawet kaplica. Wystarczył krzyż i poświęcona ziemia. Cmentarz przy kościele św. Anny służył pochówkom biedniejszej części oleśniczan mieszkających w jego okolicach. Zasadą było, aby byli to parafianie kościoła utrzymującego cmentarz.
Kościół nie został pokazany na sztychu Mateusza Meriana z 1648 r., być może dlatego, że był zasłonięty innymi ważnymi budowlami. Istnieje też informacja, że ten kościół został spalony w 1640 r. przez Szwedów, lecz trudno znaleźć w literaturze potwierdzenie tego faktu.
Kolejny raz informacja o tym kościele cmentarnym (grzebalnym) pojawia się w związku z księciem wirtembersko-oleśnickim Sylwiuszem Fryderykiem, za którego czasów w 1682 r. dokonano jego renowacji i nadano mu wezwanie św. Anny [4]. Może to znaczyć, że wcześniej był bezimienny, a może okresowo był nieczynny.
Po raz pierwszy widok tego kościoła (a raczej tylko górnej części sygnaturki dzwonowej) pojawił się na niewyraźnym sztychu Wincklera z ok. 1707 r.
Sztych Christiana Wincklera zawarty w dziele J. Sinapiusa "Olsnographia". Własność Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.
Sygnaturka dzwonowa kościoła św. Anny ma numer 12 (pomiędzy 2 i 4)
Kolejne, już dokładniejsze widoki kościoła, pojawiły się na rysunkach F.B. Wernera. Jednak w BUWr dostępna jest redakcja tego dzieła z 1774 r. najmniej dokładna i rysunki mogą być obarczone błędami, o czym przypomina Ryszard Len z BUWr.
Kościół św. Anny. Własność BUWR
Rozmieszczenie kościoła św. Anny (1) względem Wieży Wrocławskiej (2), później zwaną Oławską.
Widać jaki teren zajmuje cmentarz i gdzie można obecnie spodziewać się odkrycia śladów dawnych pochówków.
Własność BUWR
Obok cmentarza poświęconego i ogrodzonego mógł być wydzielony (i też ogrodzony!) cmentarz dla osób, którym nie przysługuje pogrzeb z udziałem pastora (samobójcy, innowiercy, niekiedy osoby spoza parafii itp).
Widok na miasto od strony Wieży Wrocławskiej. Na pierwszym planie - z czerwonym dachem i cyfrą 8
- kościół św. Anny. Widoczny płot ogradzający cmentarz. Własność BUWR
Kościół św. Anny według Zbigniewa Podurgiela
Dzięki Andrzejowi Prasałowi [5] wiemy, że w. kościele św. Mikołaja istniały od 1815 r. organy. Natomiast brak jest informacji o istnieniu organów w kościele św. Anny.
Po 1823 r. cmentarze przykościelne w mieście (i bliskiej okolicy) ze względów epidemiologicznych, musiały zaprzestać działalności. Ich funkcje przejął cmentarz miejski przy obecnej ul. Wojska Polskiego. Straciły rację bytu kościoły grzebalne. Kościół św. Anny został rozebrany, a św. Mikołaja częściowo zamieniono na przytułek.
Podczas prac ziemnych na byłych terenach pocmentarnych znajdowane są czaszki i kości, co powoduje wstrzymanie prac. Nie wiadomo, czy są to ślady pochówków cmentarnych, czy późniejsze - wymagające analiz. Znajomość historii cmentarzy ułatwia to. Dokładne plany terenów obejmujących cmentarz św. Mikołaja są częściowo znane, natomiast plany terenów obejmujących cmentarz św. Anny jeszcze nie zostały odnalezione.
Dodano 08.06.2021 r.
Fragment rysunku F. B. Wernera z redakcji z ok. 1750 r. [6].
Widać płot (pokazany strzałką) odgradzający cmentarz od ogrodów domów przy obecnej ul. 3 Maja.
Wejście na cmentarz znajdowało się w rogu ogrodzenia z lewej strony.
Dobrze widać mury obronne miasta z zachowanymi nawet blankami.
Nie wszystko mieszkańcy rozebrali (na rozkaz Szwedów) w końcu wojny trzydziestoletniej,
natomiast samodzielnie zrobili to później
Z powyższego rysunku może wynikać, że pozostałości pochówków z cmentarza św. Anny znajdowały się nieco dalej od obecnej ul. 3 Maja. Niewykluczone, że wraz z rozwojem przedmieścia oławskiego - wykupowano teren od właścicieli ogrodów i pokazane ogrodzenie przesuwało się w kierunku ul. 3 Maja.
Po 1859 r. na terenie byłego cmentarza wybudowano lazaret garnizonu oleśnickiego i przy nim urządzono mały park. Wtedy też drogę przy ogrodzeniu byłego cmentarza i parku nazywano Lazaretgasse, po 1945 r. nosiła nazwę - Szpitalna.
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI