| I =1, V=5, X=10, L=50, C=100, D=500, M=1000. |
Marek Nienałtowski
Chronostychy w medalach i monetach księstwa oleśnickiego
29.12.2010 r.
20.09.2015 r.
W alfabecie łacińskim litery I, V, X, L, C, D, M pełnią jednocześnie funkcje cyfr rzymskich. Przypomnę, że I =1, V=5, X=10, L=50, C=100, D=500, M=1000.
Wplatając w tekst łaciński te litery-cyfry i wydzieląc je większą czcionką (majuskułą) można przy ich pomocy odczytać zarówno tekst jak i datę jego powstania, lub datę powstania obiektu na którym jest naniesiona, lub wskazać liczbę, którą autor chciał przekazać itp. Zapis tekstowy, którego cyfry rzymskie mają wskazać datę nazywamy chronostychem. Aby odczytać datę (liczbę) należy zapisać oddzielnie występujące w tekście cyfry rzymskie, przedstawione większą czcionką (wielką literą, majuskułą) i następnie je zsumować.
Chronostychy wstępowały także w napisach umieszczanych na medalach lub monetach medalowych. Przykład monety "chronostychowej" pokazano niżej. Została wybita na polecenie księżnej - wdowy z powodu zgonu księcia oleśnickiego na Dobroszycach Juliusa Sigismunda Württemberga (Juliusza Zygmunta Wirtemberga). Na monecie nie wskazano daty urodzenia, ślubu, zgonu księcia i urodzenia syna. Natomiasti wyróżnione litery wielkie (majuskulne) mają je ukazać, porzez proste ćwiczenia rachunkowe.
|
|
Na awersie monety talarowej widać zewnętrzny i wewnętrzny napis otokowy oraz napis poziomy po obu stronach pnia drzewa. Aby nie męczyć wzroku czytaniem małych niewyraźnych liter skopiowałem go z niżej wymienionej książki:
Napisy rozmieszczone na rewersie medalu. Do ukośnika "/" umieszczono tekst napisu otokowego zewętrznego, w którym brakuje dwóch dat.
Za ukośnikiem znajduje się tekst napisu otokowego wewnętrznego, w którym brakuje jednej daty.
Odzielony tekst dotyczy napisu biegnącego po obu stronach pnia drzewa.
Napis otokowy zewnętrzny podzieliłem na dwie części:
Pierwsza część:
FELICI TEMPORE EDITO D 18 AUG (tutaj data........)
Po wybraniu liter powiększonych w tym napisie LICIMDI i zamiany na cyfry 50+1+100+1+1000+500+1 =1653 czyli rok urodzenia księcia
Druga część:
VETVSTAE STIRPIS HENETAE ANNA SOPHIA MECLENBVRGENSIS IPSI TRADITVR D 5 APR (tutaj data.........)
Po wybraniu liter powiększonych VVIIIMCLVIIDIV i zamiany na cyfry 5+5 +1+1+1+1000+100+50+5+1+1+1+ 500+1+5=1677 r. czyli rok ślubu księcia.
Okazało się, że w książce wystąpił błąd wydawniczy. Na monecie widać dokładnie zapis IPSI, zamiast IPSI, ponadto brakowało mi jednego roku, jedynie był dostępny w imieniu SOPHIA. I z niego dodałem jedynkę. Nie wiem czy dobrze zrobiłem. Może autorzy książki się wypowiedzą lub znawcy chronostychów.
Napis nad drzewem:
EXVSTA EST ARBOR SIC EXIT GLORIA MVNDI! D 15 OCT (tutaj data .............)
Po wybraniu liter powiększonych XVICXILMVDI i zamiany na cyfry: 10+5+1+100+10+1+50+1+1000+5+500+1=1684 r. Czyli rok śmierci księcia Juliana Zygmunta
Napis po obu stronach pnia drzewa: SVRCVLVS EX - DEMPTO PRO /GNATVS STI - PITE REGNET!/ D 11 MART (tutaj data .............)
Po wybraniu liter powiększonych VCVLVXDMVII i zamiany na cyfry 5+100+5+50+5+10+500+1000+5+1= 1682 r. Czyli rok urodzenia syna Karla (Karola)
I w tym napisie brakowało mi jedego roku, chociaż na monecie jest on widoczny w słowie PITE.
Tak więc trzy pierwsze słowa zawierają roku urodzenia księcia 18. sierpnia 1653. Dalsze słowa tworzą datę jego zaślubin 5. kwietnia 1677 z Anną Sophią, Drugi szereg to data śmierci księcia 15. października 1684. Napis przy pniu drzewa wskazuje rok urodzin jego syna Karla 11. marca 1682.
-----------------------
Inny medal z napisem chronostychowym pokazano niżej z lewej. Z oryginalnego medalu Jana Neidhardta, poświęconego 40-leciu urodzin księżnej, na którym pokazana jest razem z mężem Sylwiusem Friederikiem. Zeszlifowano oryginalny napis (pokazany na medalu z prawej) i wycięto nowy napis chronostychowy. Sylwetka pary książęcej pozostała bez zmian. Rewers nie uległ żadnej zmianie.
 |
 |
Napis: eVer VVares LIebesbanD breChe nIeMahLen. |
1672 r. Medal ślubny. Awers: Popiersie Sylwiusa Friederika i Eleonory Charlotty. |
Po zapisaniu cyfr: V+V+V+L+I+D+C+I+M+L, sumujemy wartości: 5+5+5+50+1+500+100+1+1000+50=1717 rok
Jednak rok 1717 r. nie jest związany z żadnym znanym nam faktem, związanym z księżną Eleonorą Charlottą. Natomiast użycie medalu pokazującego parę książęcą może wskazywać związek tej daty z mężem - wszak w tym roku było 45. lecie ślubu i jednocześnie 20. lecie śmierci męża. Wtedy już była biedna i nie stać ją było na wybicie medalu, może zleciła wykonanie medalu pamiątkowego z medalu z 1696 r. z zastosowaniem chronostychu.
Wniosek
Uwaga:
medal znajduje się na stronie http://www.olesnica.nienaltowski.net/MedaleOlesnickie.htm
moneta na http://www.olesnica.nienaltowski.net/Monety%20olesnickie.htm
Literatura
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI