Marek Nienałtowski
Brama cmentarna
12.05. 2003 r.

W 1820-23 r. zaczyna funkcjonować cmentarz miejski przy obecnej ul. Wojska Polskiego. W 1823 r. wybudowano Bramę cmentarną - jeszcze nie znamy autora projektu. Zapewne był nim Karl Johann Leyser (twórca m.in. Pomnika Złotych Godów oraz wielu budowli w Pokoju).

Kliknij, aby powiększyć

Powyższe zdjęcie bramy przekazała Pani Danuta Obrębska-Kubik, inne starsze zdjęcie od Jacka Kamińskiego (dziękuję!). Fachowy opis:

Brama cmentarna. klasycystyczna. Murowana z cegły, otynkowana. Trójprzelotowa, większy otwór środkowy zamknięty odcinkowo, przejścia boczne prostokątne z trókątnymi naczółkami; między otworami półkolumny toskańskie wspierające dwuczęściowe belkowanie; nakryta daszkiem dwuspadowym [1].

Nad wejściem znajdowała się sentencja wypełniona złotymi literami:

Tekst źródłowy	Den du beweinst, ihn suche nicht hier wo die Hülle nur modert!
Tekst na bramie
Tłumaczenie	Tego, którego opłakujesz, nie szukaj tu, gdzie tylko dół zgnilizną czuć.

Napis ten w okresie 80-100 lat istnienia (w stosunku do daty wydania widokówki) mógł być odnawiany. W literaturze podano, że kończył się wykrzyknikiem, którego nie ma w pokazanym napisie. Germanista mógłby ocenić, czy w tekście źródłowym i istniejącym na bramie, wystąpiły inne różnice.

Widok na Bramę cmentarną z przełomu wieków.
Jeszcze wówczas główne wejście było zamykane wrotami

Wejście na cmentarz odbywało się przez dwie boczne furty. Główna brama służyła do wjazdu karawanu z trumną. Widać, że wrota bramy przypominały zwykły płot drewniany. Z czasem, jeszcze przed 1900 r., zaprzestano używać bocznych furt i wchodzono przez główną bramę. Dalej droga do kaplicy cmentarnej prowadziła wzdłuż alei klonowej, widocznej na widokówkach. Cały cmentarz był otoczony drewnianym płotem. Jak widać, cmentarz miał kiedyś większą powierzchnię i był bardziej zadrzewiony.

Fotografia bramy z 1960-1983 r. Widoczne topole, zamykana metalowa brama i napis Cmentarz Komunalny [1]	Aleja topolowa w kierunku na bramę. Fot. J. Pelczarski

Obecny widok bramy przedstawiono na poniższym zdjęciu. Brama od dawna ma symboliczne znaczenie, gdyż nie jest już bramą wejściową na cmentarz. Nie wiadomo dlaczego cmentarz "odsunął" się od bramy.

Wymiary bramy - szerokość ok. 13 m, wysokość ok. 5,5 m, szerokość otworu bramnego ok. 4 m.

Dodano 27.10.2005 r.
Obecnie lewa furta jest jeszcze widoczna. Prawa została zastawiona jakąś tablicą. Wrota zostały zdjęte i poprzez bramę odbywa się główny ruch na cmentarz. Aleja topolowa została zlikwidowana w latach 60-70 XX wieku. Nad bramą nie ma żadnego napisu. Obraz zabytku psuje też znak zakazu wjazdu. Stan obecny można zobaczyć na poniższych zdjęciach

Stan w dniu 27.10.2005 r.

Od strony wewnętrznej stan tej zabytkowej budowli jest znacznie gorszy. Widać to na kolejnych zdjęciach.

Lewa furta. Rozjaśniono część zdjęcia, aby pokazać stare zawiasy bramy

Prawa furta. Ta mniej widoczna od strony wejścia

Udało się ustalić, że od wewnętrznej strony cmentarza znajdowała się sentencja:

Nie wiem czy znak wykrzyknika był umieszczony na Bramie. Tłumaczenia obu sentencji uzyskałem dzięki pomocy Pana Pawła Szczegodzińskiego. Niezależnie tłumaczenie przysłał także Pan Marcin Robak. Dziękuję!. Może obie sentencje pochodzą z wierszy lub biblii?

Na powyższym zdjęciu widać wyłaniające się spod farby słowo "...empor...".
W czasie upływającym do remontu - farba odpadała i napis ulegał powiększeniu

Może należy wrócić do poprzedniego stanu i nad bramą umieścić jakąś stosowną, do tego miejsca, łacińską sentencję? Może odsłonić prawą furtę i zasłaniającą tablicę przenieść do środka? Nie uda się już przywrócić tym furtom ich właściwego zadania, gdyż od środka zostały zastawione grobami i śmietnikiem. Brama wymaga odmalowania.

Dodano 13 sierpienia 2008 r.
Teren przed bramą uprządkowano i wyłożono kostką, zniknął znak "Zakaz Wjazdu", tablicę ogłoszeń przeniesiono. Obie furty zostały otwarte - można przez nie wchodzić. Widać teraz, że kiedyś wykonano "nowe porządki" na cmentarzu, bez uwzględnienia funkcji bramy cmentarnej. Teraz na osi obu furt znajduje się rząd grobów i śmietnik. Grobów nie wyrzucimy, ale śmietnik można przenieść w inne miejsce. Dalej nie odnowiono bramy.

Stan z listopada 2008 roku

Listopad 2008 r.
Z powodu ciągłego podwyższania jezdni, dojście do bramy odbywa się "z górki". Dlatego dodano poręcze. Prawdopodobnie brama będzie odnawiana. Najwyższy czas.

Czerwiec 2009 r.
Po umieszczeniu ubikacji w nowym budynku Zarządu Cmentarzy, usunięto brzydką "wygódkę - Toy-Toykę".

Remont bramy (czerwiec/lipiec 2010 r.)
Nic nie wiadomo o koncepcji remontu, nie zobaczyliśmy wizualizacji bramy po remoncie. Nie wiadomo czy będzie na bramie jakiś napis, czy będą odtworzone wrota głównej bramy itd. Ewentualne opinie mieszkańców nikogo nie interesują.

Za tą siatką trwa remont (30.06.2010 r.)

Zaglądam przez przerwy w siatce

25 lipiec 2010.
Już po tynkowaniu i "zadaszeniu". Tak chyba brama wyglądała w 1823 r.

Wg informacji z www.mojaolesnica.pl wykonawcą remontu (skucie i nowe tynki, pokrycie dachu, malowanie) zabytkowego obiektu jest firma Dach-Bud. Koszt odnowy bramy ok. 50 tysięcy złotych. Opracowanie nowej kolorystyki - Wiesław Piechówka.

I po kilku dniach:

Jak widać, na bramie nie ma żadnego napisu	Widok z boku
Zachowano stare zawiasy wrót	Brama od strony cmentarza

Natomiast obok, na niewielkiej tablicy, widnieje napis
"Cmentarz Komunalny w Oleśnicy"

Dodano 29 marca 2012 r.
Niedawno zauważyłem tablicę umieszczoną na bramie cmentarnej (trudno ją zauważyć). Niestety, ta tablica nie różni się od tych, wiszących na innych zabytkach. Posiada także błędy, których można było uniknąć.

Okazało się, że w treści pomylono wzajemne rozmieszczenie dwóch sentencji na bramie. Niżej pokazałem napis znajdujący się od strony ulicy. Czyli odwrotnie, niż to napisano na tablicy!

Taki napis istniał od strony drogi. Na tablicy podano, że był on umieszczony od strony cmentarza.
Wycinek z widokówki Jacka Kamińskiego

Naturalnie drobnostką jest literówka w słowie modert (w napisie na bramie) i mordet (na tablicy), o ile nie wpłynęło to na tłumaczenie. Ale czy literówka powinna istnieć w tekście tablicy? W literaturze [1] napisano, że zapewne brama jest autorstwa J. K. Leysera. Na tablicy napisano o tym zdecydowanie. Czy pojawiły się nowe fakty, za tym przemawiające? Pominę uwagi polonistki dotyczące "kropkologii", bo sam mam z tym kłopoty.

Ja natomiast, pisząc taki tekst na tablicy, miałbym obiekcje moralne. Bo ktoś już wcześniej odnalazł (po długich poszukiwaniach) informacje o sentencjach bramnych i o tym napisał. Ktoś inny te sentencje przetłumaczył. I jest to ogólnie znany fakt wśród osób interesujących się historią Oleśnicy. Wystarczy obie sentencje wpisać w google.

Krótkie podsumowanie
Obecnie istnieją dwie różne informacje o Bramie cmentarnej. Która z nich będzie uznawana za prawdziwą, podczas szkolnych konkursów wiedzy o zabytkach Oleśnicy?

Literatura:

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Oleśnica, Bierutów i okolice. Red. J. Pokora., M. Zlat. PAN. Warszawa 1983
2. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut Wrocław 2006

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI