Stanisław Kokot
Zabytki Oleśnicy cz. II
Komisja Turystyki Pieszej Zarządu Wojewódzkiego PTTK Wrocław 1978

KOŚCIÓŁ N.P. MARII l ŚW. JERZEGO
Jednym z ciekawszych zabytków w mieście jest kościół p.w. NP Marii i św. Jerzego. Dawniej kwalifikowano go jako jedna, z piękniejszych świątyń w Oleśnicy i jest on fundacją księcia Konrada II Piasta. Stanowi rzadki rodzaj budowli. W zaraniu swego istnienia były to dwa kościoły pobudowane jeden przy drugim, które w późniejszym czasie połączono w jeden. Starszym prawdopodobnie jest kościół św. Jerzego i był wybudowany poza obwarowaniami miejskimi. Najstarsza związana z nimi wiadomość pochodzi z roku 1307, mówi o szpitalu św. Jerzego, a ponieważ mniejszy nosi to wezwanie należy sądzić, że jest on najstarszą częścią obecnej budowli.
Wiadomym jest, że Konrad II w roku 1340 szpital św. Jerzego oddał zakonowi Augustynów, a w roku 1380 Konrad II sprowadza zakon Benedyktynów "Braci Słowiańskich" i jego fundacją dla nich jest trzynawowy p.w. NP Marii. W roku 1505 fundację Benedyktynów biskup Wrocławski Jan Turzo przyłącza do probostwa Augustynów, w wyniku czego obie budowle połączono w jeden kościół, a ołtarz główny ulokowano na północnej ścianie kościoła św. Jerzego. Całkowitej odbudowy kościoła św. Jerzego dokonano w roku 1609, a do kościoła NP Marii od strony południowej dobudowano nową kruchtę. Wieża gotycka w roku 1799 otrzymuje nowe zwięczenie w stylu neogotyckim, które dotrwało do naszych czasów. Hełm wieży jest wzorowany na zwieńczeniu wieży NP Marii w Berlinie, projektował ją Gott-hard Langhaus - twórca Bramy Brandenburskiej, zboru ewangelickiego w Sycowie i Dzierżoniowie.
W czasie działań wojennych w styczniu 1945 roku kościół spłonął, pozostała tylko wieża z licznymi uszkodzeniami. Toteż w ogólnopolskim spisie zabytków jeszcze dziś można znaleźć adnotację "ruina trwała", lecz w latach 1966-1970 na zlecenie Urzędu Miasta wykonano nowe dachy, odrestaurowano mury i dokonano remontu zabezpieczającego wieży. Tym samym zabezpieczono zabytek i zlikwidowano jedną z wielu powojennych ruin miasta.

KOŚCIÓŁ ŚW. TRÓJCY
Najmłodszym zabytkiem sakralnym w Oleśnicy jest kościół barokowy p.w. św. Trójcy. Budowa tego kościoła zakończona została w 1744 roku. Do roku 1945 był jedynym kościołem katolickim w mieście. Powstanie ko ścioła związane jest z pobytem w Oleśnicy austriackiego garnizonu. W ciągu okresu pobytu austriaków w mieście miejscowi katolicy zdołali w roku 1738 wyjednać od Cesarza Austrii pozwolenie na budowę kościoła mimo wyraźnego sprzeciwu księcia Krystiana Urlyka II Wittemberga Oleśnickiego. Na podkreślenie zasługuje fakt, że starającym się o zezwolenie i budowniczym kościoła był pierwszy miejscowy proboszcz nazwiskiem Piętak, po dwuwiekowej przerwie. W roku 1748 kościół otrzymuje polichromię, której fragmenty istnieją do dnia dzisiejszego. Pozostałością pięknej polichromii malowanej iluzjonistycznie jest ołtarz malowany na ścianie prezbiterium. Autor i wykonawca polichromii jest nie znany, wiadomym jest jedynie to, że był jezuitą lecz nazwiska swego nigdzie nie uwiecznił. W roku 1776 architekt Heller podwyższa wieżę o następny segment, a w roku 1798 dobudowano przedsionek od strony zachodniej i od strony północnej dużą salę, która jest jednocześnie zwiększeniem pojemności kościoła. W czasie ostatniej wojny kościół zniszczony został prawie całkowicie. Przepadło w tym czasie wiele części wystroju wnętrza oraz freski malowane w ten sam sposób i tego samego autora co ołtarz główny. Ze zniszczeń uratowały się jedynie fragmenty ołtarzy bocznych i ich figury, ołtarz główny oraz ambona, które po odrestaurowaniu i konserwacji zdobią wnętrze odbudowanego w latach 1957-1962 kościoła, dzięki staraniom ks. F. Sudoła.
W roku 1969 dokonano wymiany dachu, pokrycia hełmu wieży oraz rynien i rur spustowych. Natomiast w roku 1977 przystąpiono do naprawy i odnowienia tynków zewnętrznych kościoła.

KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA
Ten mały kościółek prawdopodobnie pochodzi z XIV wieku lub XV. Jakkolwiek nie ma żadnych pewnych wiadomości co do jego powstania, to ma on bardzo ciekawą historię. Pierwotnie była to dwunawowa synagoga w stylu gotyckim. Istnieje prawdopodobieństwo, że środkiem przebiegała linia słupów wspierająca sklepienie krzyżowe z żebrami. Od strony zachodniej znajduje się przybudówka, która służyła za pomieszczenie dla kobiet, gdyż w bożnicach kobiety nie mają prawa przebywać razem z mężczyznami. Przy ścianie południowej istnieje wieża, która służyła za kruchtę.
Po przepędzeniu żydów z miasta w roku 1535 bożnicę zamieniono na arsenał miejski. Po stu sześćdziesięciu latach w roku 1695 pastor Dexter odnowił budowlę i przebudował ją na zbór ewangelicki, którzy otrzymał wezwanie Salvatora. Pożar miasta w roku 1730 nie oszczędził także i tego kościoła.
Cztery lata później został odbudowany przez księżną Julię Sybilię Szarl-lotę Wittemberską. W czasie odbudowy usunięto słupy ze środka świątyni i od tego czasu prawdopodobnie nazywana była kościołem św. Barbary. W murach budowli zachowały się do dziś dwa oryginalne kute w piaskowcu portale barokowe. Jeden z nich znajduje się za wieżą od strony południowej, a drugi z przeciwnej strony kościoła (dziś wyjście główne). Na jednym z portali widoczny jest znak kamieniarski.
Wnętrze zboru posiada wystrój barokowy, a zniszczone sklepienie zastąpiono drewnianym, pozorujące sklepienie kolebkowe. Ołtarz ujęty z dwóch boków kolumnami z figurą Chrystusa w środku połączony jest z amboną.
Z okresu odbudowy pochodzi także kiedyś bogato zdobiona loża książęca umieszczona na emforze pod chórem muzycznym.
Kościółek ten obecnie użytkowany jest przez miejscową parafię ewangelicką. Po zniszczeniach wojennych w roku 1968 poddano zbór remontowi konserwatorskiemu, w czasie którego w elewacjach uwidoczniono zarysy dawniejszych okien gotyckich.

RATUSZ MIEJSKI
Pierwszy murowany ratusz był prawdopodobnie wybudowany w połowie XIV wieku. Kroniki z osiemnastego wieku podają, że pierwszy murowany ratusz wybudowano w 1410 roku, lecz nie ulega wątpliwości iż jego wygląd niczym nie przypominał dzisiejszego i był wybudowany w stylu gotyckim, z wieżą we wschodniej części. W czasie wielkiej burzy w roku 1535 ratusz został silnie uszkodzony, odbudowano go w następnym roku zmieniając nieco jego konstrukcję. Z tego okresu pochodzą do dziś istniejące duże piwnice pod północnym skrzydłem gmachu, w których odbywał się wyszynk piwa i wina, ale od XVIII wieku służyły tylko do przechowywania tych trunków.
We wschodnim skrzydle mieszkał lichwiarz, to też wydaje się że ta część do dnia dzisiejszego nie zmieniła
swego charakteru gdyż mieści się tam obecnie siedziba Narodowego Banku Polskiego. Wieża natomiast mieściła pomieszczenia więzienne. W roku 1730 wielki pożar rozpoczął swe niszczycielskie dzieło od budynków i kramów przy ratuszu, to też było przyczyną spalenia się siedziby rajców, ale w roku 1750 jest już odbudowany.
Odbudowany budynek ponownie zmienił swój wygląd co można stwierdzić na rysunku Wernhera. Nawet wieża w tym czasie zmieniła swą architekturę przez nadbudowanie na część kwadratową części ośmiobocznej. W roku1823 ratusz ponownie płonie lecz w roku 1825 zostaje odbudowany i z tego okresu pochodzi hełm wieży w stylu klasycystycznym, a niektórzy twierdzą, że w stylu empir. Fasada budynku utrzymana jest w stylu klasycystycznym.
Sto dwadzieścia lat później spłonął ratusz ponownie w wyniku działań wojennych t.j. 1945 roku.
W roku 1892 nową klatkę schodową, a w jej ścianach umieszczono płyty kamienne z herbami miasta pochodzące z XVI i XVII wieku, a przeniesiono je z rozebranych bram miasta i dawnego ratusza. Ta klatka schodowa wraz z pięknymi witrażami oraz wieża ocalała z pożogi wojennej. Witraże obecnie znajdują się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, a klatkę schodową odrestaurowaną wraz z kamiennymi herbami można podziwiać na miejscu.
Odbudowę ratusza rozpoczęto w 1958 roku, a zakończono w roku 1964. Przy odbudowie zachowano jego zewnętrzną formę w zarysie klasycystycznym, ale nie w całości. Frontowa fasada jest obcięta o jedną trzecią z długości, co nie pozbawiło go cech dawnego wyglądu. Wnętrze ratusza poza wspomnianą klatką schodową jest całkowicie nowe i dostosowane do współczesnych potrzeb Urzędu Miasta. Aktualnie mieści się tu Urząd Stanu Cywilnego w Oleśnicy i Pracownia Urbanistyczna miasta.

DOM WDÓW
Naprzeciw kościoła NP Marii i św. Jerzego, u zbiegu ulic Matejki i Roo-sevelta stoi budynek z drugiej połowy XVII wieku. Jest on fundacją księcia Sylwiusza Fryderyka Nemrod. Był to konwent wdowi dla żon po zmarłych pastorach. Budynek ten w czasie działań wojennych został spalony, lecz w latach 1960-1965 został odbudowany i wnętrze adaptowano dla potrzeb szkoły muzycznej. Mury i tynki zostały odrestaurowane, a dach odtworzony, w wyniku tych poczynań zewnętrzne bryły są wierne pierwowzorowi, natomiast wnętrze jest całkiem nowet i nie odpowiada dawnemu układowi. Portal i obramienia okien są oryginalne za wyjątkiem stolarki, która także spłonęła.
Jest to prawdopodobnie najstarszy i jedyny dom mieszkalny, który dotrwał do naszych czasów i został odbudowany.

Pozostałe budynki mieszkalne będące zabytkami są niewątpliwie młodszymi, a zaliczyć do nich należy:
Dom mieszkalny w Rynku Nr 20, 30, 37, 45, 46, 47, 48.
Plac Kościelny 1, 2. i
Ul. 22-go Lipca 8, 9. 10.
Ul. Matejki 24.

POMNIKI OLEŚNICKIE

BIBLIOGRAFIA
1. Starzewska M. - Oleśnica - Ossolineum. Wrocław 1970 r. .
2. Prace Konserwatorskie na terenie woj. wrocławskiego w latach 1945-1968 - Ossolineum. Wrocław. 1970 r.
3. Prace Konserwatorskie na terenie woj. wrocławskiego w latach 1969-1973 - Ossolineum. Wrocław. 1976 r.
4. K. i J. Plichowie - Zabytki Dolnego Śląska - Ossolineum. Wrocław. 1962 r.
5. Krzywobłocki A. - Cenniejsze Zabytki woj. wrocławskiego - Woj. Kom. Ząb, Wrocław 1961 r.
6. Turoń B., Czerwiński J. - Materiały VI Forum Krajoznawstwa Dolnośląskiego - PTTK ZW, ZO Wrocław-Oleśnica 1977 r.
7. Schlitzberger E. - Das Buch der Stadt Oels in Schlesien 1928 r.
8. Schónborn R. H. - Heimatbuch des Kreises Oels 1927 r.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI