Jerzy Andrzej Pyzik
Panorama Oleśnicka nr 6 z 1995 r.

Przede wszystkim miłość

Konrad X Biały Młodszy był ostatnim Piastem oleśnickim. Pierwszym księciem oleśnickim był Bolesław, który zmarł bezpotomnie w 1320 lub 1321 roku. Wszyscy pozostali - w tym starszy brat Bolesława, drugi z książąt oleśnickich i właściwy założyciel linii oleśnickiej - nosili to samo imię: Konrad. Był to wyjątek i na Śląsku i na pozostałych ziemiach polskich, ponieważ nie zdarzyło się poza tym przypadkiem, aby jakiejkolwiek linii potomków legendarnego Piasta wystarczyło wyłącznie jedno imię. Doszło nawet do tego, że w czwartym pokoleniu Piastów oleśnickich pięciu rodzonych braci nosiło imię Konrad i dla odróżnienia musiano ich ponumerować, względnie też obdarzyć przydomkami (przezwiskami). Nasz bohater był synem jednego nich, mianowicie księcia Konrada V Kąckiego i jego żony Małgorzaty. Rodzeństwo Konrada X to - z dużym prawdopodobieństwem jeśli idzie o kolejność - starsi od niego: Agnieszka i Konrad IX Czarny oraz młodsze siostry Anna i Małgorzata.
Konrad X urodził się około 1420 roku. Jego przydomek "Biały" sugeruje, że był - w przeciwieństwie do brata - jasnowłosy (względnie też nie tak ciemnowłosy). Ponieważ przez dłuższy okres równocześnie żył jego stryj Konrad VII Biały, nazywano Konrada X - dla odróżnienia od stryja - Białym Młodszym.

Tytuł bieżącego odcinka cyklu artykułów wynika z rozstrzygającej - dla dalszych losów Konrada X, a tym samym i oleśnickiej linii Piastów śląskich oraz jego księstwa - decyzji małżeńskiej. Otóż żoną jego - pierwszą i zarazem ostatnią - została Dorota, córka oleśnickiego rzemieślnika (mistrza kotlarskiego) Nikodema Reynkenberga. Fakt ten jednoznacznie pokazuje, że była ona osobą niedynastyczną i - nawet w przypadku posiadania przez nią potomostwa - dzieci jej nie mogły dziedziczyć posiadłości swojego ojca, księcia Konrada X. Należy podkreślić, że poślubił ona Dorotę Reynkenbergównę zgodnie z kościelnym prawem małżeńskim. Jakie były przyczyny tego kroku księcia, nie liczącego się zupełnie ani z ówczesnymi - na ogół ściśle przestrzeganymi - zasadami doboru małżonki dynasty, ani nic biorącego pod uwagę faktu, że jego dzieci będą wyłączone od udziału w dziedziczeniu po ojcu? Odpowiedź może być tylko jedna: WIELKA MIŁOŚĆ do niewątpliwie pięknej Doroty, która była przecież poddanką księcia. Brak jest ścisłych danych co do daty zawarcia małżeństwa, które trwało do śmierci Doroty w dniu 6 stycznia 1471 roku i było bezdzietne.

Patrząc na tę sprawę z moralnego punktu widzenia, to widzimy jasno, że Konrad X chyba z całą świadomością zdecydował się na takie urządzenie swojego życia osobistego. Z pewnością nie był dwulicowym jak nieomal wszyscy dawni, następnie współcześni mu i żyjący aż do dziś dnia dynaści. Mieli oni i mają oficjalne żony i takież potomostwo, a poza tym kochanki i urodzone przez nie dzieci.
Z uwagi na interes dynastyczny było to z całą pewnością błędne posunięcie. Być może Konrad X liczył na to, że jego brat Konrad IX Czarny będzie miał męskich następców, co, niestety, nie miało miejsca. Jedyna córka Konrada IX - Barbara zmarła wcześniej od swojego stryja w wieku około 14 lat.

Dramatycznie przebiegały losy Konrada X jako władcy. Po śmierci ojca, Konrada V Kąckiego w roku 1439 został wraz z bratem Konradem IX dopuszczony przez stryjów do współrządzenia w księstwie. Ówczesne księstwo oleśnickie obejmowało znaczne obszary Śląska i to nie tylko w północno - wschodniej części Do-lnego Śląska, lecz również na Górnym Śląsku. Należały do niego następujące miejscowości z przynależnymi okręgami: Oleśnica, Syców, Bierutów, Trzebnica, Wołów, Lubiąż, Wąsosz, Wińsko, Prusice, Kąty, Ryczeń, Ścinawa, Rudna, Milicz, Sułów, Żmigród oraz Wołczyn (było to właściwe księstwo oleśnickie), natomiast na Górnym Śląsku: Koźle, Bytom, Świerklaniec, połowa Gliwic, Hulczyn i Krzanowice (dwa ostatnie na południe od Raciborza).

Początkowo zarządzał wspólnie ze stryjem Konradem VII Białym - Sycowem, natomiast z tymże stryjem i swoim bratem Konradem IX - Oleśnicą, Trzebnicą i Koźlem. Z czasem otrzymał w wyłączne posiadanie Kąty. W roku 1450 bratankowie, powodowani zbytnią zachłannością tego ostatniego z żyjących stryjów, uwięzili go i pozbawili wszystkich posiadłości, których nie odzyskał już do swojej śmierci w 1452 roku.
Tak więc od 1450 roku bracia Konrad IX i Konrad X - jak później okazało się, niestety, ostatni w swojej linii - podjęli już samodzielne rządy w księstwie oleśnickim. W roku 1452 dokonali podziału dziedzictwa w ten sposób, że Konrad IX otrzymał posiadłości górnośląskie oraz Wołczyn i stołeczną Oleśnicę, natomiast Konrad X pozostałą część księstwa. Książęta popierali nowego, narodowego króla Czech Jerzego z Podiebradu, co nie było popularne na Śląsku. Wzięło się to m.in. stąd, że do spadku po ich stryju Konradzie VII Białym wystąpili również inni pretendenci. Ostatecznie król Jerzy zatwierdził w ich posiadaniu całe dziedzictwo, a ponadto za pomoc udzieloną w walce z Wrocławiem obiecał Konradowi IX Namysów z okręgiem, natomiast Konradowi X Środę Śląską i Uraz z okręgami. Nigdy jednak do tego nie doszło. Książęta oleśniccy pozostawali w złych stosunkach z Wrocławiem, m.in. dlatego, że wrocławianie odmawiali płacenia cła w Psarach (przy drodze do Trzebnicy) i Psim Polu, a więc po przekroczeniu granicy z księstwem oleśnickim. Za pomoc udzieloną królowi Jerzemu książęta oleśniccy narazili swoje księstwo na spustoszenie przez wrocławian, co miało miejsce w 1459 roku.
W okresie panowania króla Jerzego Piastowie oleśniccy utrzymywali również dobre stosunki z Polską, co w przypadku Konrada X trwało praktycznie aż do schyłku jego, długiego jak na owe czasy, życia.

Po śmierci Konrada IX w 1471 roku jedynym władcą księstwa oleśnickiego stał się jego młodszy brat. Wdowa otrzymała w dożywotnie posiadanie Oleśnicę i Bierutów. Konrad X, po śmierci swojej żony Doroty w 1471 roku, zaopiekował się bratanicą Barbarą, jedyną już w tym momencie dziedziczką księstwa. Można sobie zadać pytanie, dlaczego liczący w chwili śmierci swojej żony niewiele ponad 50 lat książę nie ożenił się powtórnie, przy czym mógłby liczyć na własne potomstwo, a więc i spadkobierców. Zdać się można jedynie na domysły, ponieważ w źródłach nie ma na ten temat żadnego przekazu. Czyżby miłość do pięknej Doroty trwała dalej, również po jej śmierci? W kategoriach polityki dynastycznej można by powiedzieć, że Konrad X nie wykazał właściwego instynktu politycznego i dbałości o interes dynastii.
W roku 1472 doprowadził Konrad X do zaręczyn siostrzenicy Barbary z Albrechtem, synem księcia Henryka ziębickiego, a wnukiem króla Jerzego z Podiebradu. Albrechtowi przekazał Koźle, Bytom, Gliwice, Świerklaniec i Krzanowice, a więc posiadłości górnośląskie. Do małżeństwa jednak nie doszło, natomiast posiadłości górnośląskie przejął nowy władca Czech Maciej Korwin i nigdy już nie powróciły do księstwa oleśnickiego.

Zadłużony Konrad X sprzedał w roku 1474 biskupstwu wrocławskiemu Kąty z okręgiem, a następnie próbował sprzedać swoje posiadłości książętom saskim, czemu zapobiegł król Maciej Korwin. On sam przejął wówczas prawo do księstwa oleśnickiego. Konrad X prześladowany przez Macieja Korwina za sprzyjanie Polsce zapisał ostatecznie mu swoje księstwo w 1480 roku. Za dalsze przeciwstawianie się królowi Maciejowi został Konrad X pozbawiony swego dziedzictwa w 1489 roku i wypędzony do Wrocławia. Otrzymał jedynie zamek w Urazie i roczną rentę.

Po śmierci Macieja Korwina w 1490 roku odzyskał sędziwy już książę swe posiadłości, a nowy król Czech Władysław Jagiellończyk uznał jego prawo do całego księstwa. Zmarł Konrad X Biały Młodszy - jako ostatni przedstawiciel oleśnickiej linii Piastów - 21 września 1492 roku. W 1495 roku zmniejszone księstwo przejęli Podiebradowie.
Jerzy Andrzej Pyzik

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI