Pieniądze zastępcze Oleśnicy

Marek Nienałtowski
Pieniądze i monety zastępcze oraz żetony

W okresach kryzysów wydawane były w wielu miastach (także i polskich) pieniądze i monety zastępcze. W sierpniu 1914 roku, z chwilą wybuchu I wojny światowej, na terenie całych ówczesnych Niemiec odczuwano brak monet o nominałach od 1 do 20 marek. Spowodowane to było poczynaniami państwa, starającego się zwiększyć swoje rezerwy złota, oszczędnym spożytkowaniem materiałów strategicznych (brąz, miedź, nikiel), jak też reakcją ludności chowającą złote i srebrne monety na "czarną godzinę". Aby umożliwić istnienie handlu i obrotu pieniężnego, władze zdecydowały się na emisję prowizorycznego pieniądza zastępczego, zwanego notgeldami. Był on wydawany w niskich nakładach przez urzędy powiatowe, miejskie i gminne, niektóre banki regionalne, wojsko, dyrekcje kolei, zakłady przemysłowe, kopalnie oraz prywatne zakłady, samorządowe gospodarstwa rolne , a nawet kantyny wojskowe. Można było za nie nabywać towary tylko na terenie miasta (fabryki, jednostki itp.). Nie była to działalność legalna, ale tolerowana przez państwo. Drukowaniem papierowych pieniędzy zastępczych - Papiernotgeld zajmowało się w na Dolnym Śląsku kilkanaście firm. Bony dla Oleśnicy drukowano we Wrocławiu. W początkowym okresie, szczególnie w roku 1914, bony były wydawane na słabym papierze i były niezwykle prymitywne. Pisano je częściowo odręcznie, na papierze lub tekturze. Po pewnym czasie, na maszynach do pisania, powielaczach, w końcu techniką typograficzną. Uwierzytelniano je podpisami i pieczęcią. Pod koniec 1914 roku większość tych bonów wycofano. W późniejszym okresie (1918 - 1923 r.) papierowy pieniądz zastępczy był coraz staranniej wydawany (herby, widoki miast, zabytki itp.). Z czasem pieniądz zastępczy stał się numizmatem.
	Ogłoszenie z gazety Lokomotive an der Oder z 31.10.1918 r. o wprowadzeniu notgeldów przez Stowarzyszenie Kupieckie

W okresach kryzysów wydawane były w wielu miastach (także i polskich) pieniądze i monety zastępcze. W sierpniu 1914 roku, z chwilą wybuchu I wojny światowej, na terenie całych ówczesnych Niemiec odczuwano brak monet o nominałach od 1 do 20 marek. Spowodowane to było poczynaniami państwa, starającego się zwiększyć swoje rezerwy złota, oszczędnym spożytkowaniem materiałów strategicznych (brąz, miedź, nikiel), jak też reakcją ludności chowającą złote i srebrne monety na "czarną godzinę".

Aby umożliwić istnienie handlu i obrotu pieniężnego, władze zdecydowały się na emisję prowizorycznego pieniądza zastępczego, zwanego notgeldami. Był on wydawany w niskich nakładach przez urzędy powiatowe, miejskie i gminne, niektóre banki regionalne, wojsko, dyrekcje kolei, zakłady przemysłowe, kopalnie oraz prywatne zakłady, samorządowe gospodarstwa rolne , a nawet kantyny wojskowe. Można było za nie nabywać towary tylko na terenie miasta (fabryki, jednostki itp.). Nie była to działalność legalna, ale tolerowana przez państwo.

Drukowaniem papierowych pieniędzy zastępczych - Papiernotgeld zajmowało się w na Dolnym Śląsku kilkanaście firm. Bony dla Oleśnicy drukowano we Wrocławiu. W początkowym okresie, szczególnie w roku 1914, bony były wydawane na słabym papierze i były niezwykle prymitywne. Pisano je częściowo odręcznie, na papierze lub tekturze. Po pewnym czasie, na maszynach do pisania, powielaczach, w końcu techniką typograficzną. Uwierzytelniano je podpisami i pieczęcią.

Pod koniec 1914 roku większość tych bonów wycofano. W późniejszym okresie (1918 - 1923 r.) papierowy pieniądz zastępczy był coraz staranniej wydawany (herby, widoki miast, zabytki itp.). Z czasem pieniądz zastępczy stał się numizmatem.

Ogłoszenie z gazety Lokomotive an der Oder z 31.10.1918 r.
o wprowadzeniu notgeldów przez Stowarzyszenie Kupieckie

Niżej przedstawiono oleśnickie pieniądze zastępcze.


Pieniądze zastępcze wydane przez Kaufmannischer Verein Oels czyli Stowarzyszenie Kupieckie z Oleśnicy 1921-1922 r.	Banknoty te zostały wyemitowane przez Stowarzyszenie Kupieckie z Oleśnicy. Wyemitowało ono banknot 50 pf w 1918 r.; 25 i 50 pf w 1920 r. oraz 10 i 25 pf w 1921 r.

Poniżej banknot 50 pf z 1918 r. (Dziękuję Panu Krzysztofowi Zyzikowi z Kielc - sklep "NUMIZMATYKA-ARCHEOLOGIA-ANTYKI" za bezinteresowne przysłanie skanu).

kliknij aby powiększyć

Banknot 25 pf z 1 marca 1920 r.


Kliknij aby powiększyć

Także Magistrat Oels wydał bony o nominale 100 i 500 marek (ilustracja poniżej), datowane na 5.X.1922.

Notgeld ze zbiorów J. K.

Na 100-markówce widoczny jest zarys pięknego rysunku herbu oleśnickiego.

Rewers wyżej pokazanej 100 markówki.

Ponadto to stowarzyszenie wydało monety zastępcze. Były to żelazne 5 i 10 pf z 1918 r. (pokazane poniżej - nie zachowano skali) i 10pf z 1920 r. 10 pf miało śr 21, 8 mm, producent Kugel & Fink, Luedenscheid. Ponadto Lebensmittel-Magazin (czyli skład z artykułami spożywczymi) w Oleśnicy wydał w 1918 r. mosiężną monetę 1 pf, nie datowaną. Spotyka się monety różniące sie od niżej pokazanych niewielkimi szczegółami.

śr. 21,8 mm

śr. 19,8 mm

Ponadto oleśnickie jednostki wojskowe emitowały notgeldy (znane są monety z kantyny 6 Batalionu Jegrów).

Kantine Jäger Regt. 6 O.Grauel
10 bez daty, cynk, 8-kąt 21,4 mm

KANTINE Jäger Rgt. 6. O. GRAUEL
10 bez daty, brąz, średnica 21,00 mm

Informację o tych monetach przysłał Gienek Grzywocz (dziękuję !!!) autor strony o porcelanowych monetach zastępczych
www.notgeld.sewera.pl oraz pięknej strony podobnej do olesnica.org - www.giszowiec.sewera.pl

Gazownia miejska wydawała żetony gazowe,

Literatura:

"Pieniądz zastępczy na Śląsku w latach 1914-1924", Wydawnictwo MS. Opole. 2002. autorzy: Wiesław Lesiuk - tekst główny, Janusz Adam Kujat, Wiesław Lesiuk - aneks (zawierający zestawienie monet, żetonów i banknotów).

Peter Menzl "Deutsche Notmünzen und sonstige Geldersatzmarken 1840-1990" Verlag B. Strothotte 1993

Andrzej Zydek. PIENIĄDZ ZASTĘPCZY POWIATU GŁUBCZYCE W LATACH 1917-1923. http://www.miramex.com.pl/SYMPOZJA/REF_S11/Zydek11.HTM

Więcej o pieniądzu zastępczym ze strony http://opolweb.pl/ w dziale - banknot zastępczy.

http://www.poszukiwanieskarbow.com/nindexd.html

Głuszek Jerzy. Monety i Medale Książąt Oleśnickich 1498-1792, Oleśnica 2022

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI