Stanisław Kokot - Bronisław Turoń
Oleśnica i ziemia oleśnicka
Rys historyczny
(Piastowie oleśniccy)
Komisja Turystyki Pieszej Zarządu Wojewódzkiego PTTK. Wrocław 1978.

PIASTOWIE OLEŚNICCY
Już Mieszko l, utrwalając swoje panowanie na ziemiach polskich zwrócił uwagę na Śląsk. Wiemy o jego walkach toczonych na Śląsku z Czechami i o zdobyciu Niemczy. Dokument "Dagome ludex", w którym znajduje się opis granic państwa mieszkowego, wskazuje, że za rządów Mieszka cały Śląsk należał już do jego państwa, a zachodnia granica Polski opierała się o Nysę Łużycką i Odrę.
Ziemia Oleśnicka od samego początku historycznych dziejów naszego kraju należy do Polski, a kiedy państwo zostało testamentem Bolesława Krzywoustego podzielone na dzielnice - ziemia oleśnicka należała do 'Wrocławskiego księstwa śląskich Henryków. Panami Oleśnicy byli więc kolejno Henryk Brodaty i Henryk Pobożny, a kiedy synowie Henryka Pobożnego podzielili Dolny Śląsk na dwie części Ziemia Oleśnicka weszła w skład (księstwa Wrocławskiego, którym władał Henryk III Biały. Jego syn Henryk V Probus, kolejny władca ziemi oleśnickiej, był tym, który jako jeden z pierwszych książąt dzielnicowych podjął dzieło zjednoczenia rozbitej na dzielnice Polski.
Henryk Probus był inicjatorem tzw. układu o przeżycie, który miał doprowadzić do pokojowego zjednoczenia Polski. Przystąpili do układu Henryk Probus i Henryk Głogowski, Przemysław Wielkopolski i Leszek Czarny. Żyli w drugiej połowie XIII wieku władcy najpotężniejszych księstw dzielnicowych. W układzie zapisali sobie w testamentach swoje księstwa. Kto przeżyje wszystkich dziedziczy dzielnice pozostałych partnerów i ponownie zjednoczy kraj, nieopatrznie podzielony testamentem Bolesława Krzywoustego w roku 1138.
Pierwszy z czwórki partnerów układu zmarł Leszek Czarny. Henryk ProbUS, zgodnie z układem odziedziczył jego księstwo, zajął Kraków, nie bez sprzeciwu możnych panów krakowskich i niezadowolonego z takiego obrotu sprawy Władysława Łokietka. Kiedy Probus zjednoczył w swym ręku Śląsk i Małopolską nie czekał już na śmierć pozostałych partnerów układu o przeżycie i wysłał do papieża poselstwo z prośbą o zgodę na koronację. Nim poselstwo wróciło Henryk Probus już nie żył. Zmarł nagle 23.VI.1290 roku. Współczesna plotka głosiła, że został otruty. Teraz dziedzictwo zmarłego Henryka miał objąć trzeci partner układu, Książę Henryk Głogowski. Tak się jednak nie stało. Ubiegł go książę legnicki, a syn Bolesława Rogatki, kuzyn Henryka Probusa, Henryk, zwany Grubym. Skłonieni obietnicami atrakcyjnych przywilejów Wrocławianie otwarli bramy Henrykowi Grubemu a zamknęli je, gdy pod murami Wrocławia zjawił się, wraz ze swym orszakiem, Henryk Głogowski. Układ o przeżycie został przekreślony. Henryk Gruby został władcą księstwa wrocławskiego i legnickiego jako Henryk V.
Henryk Głogowski nie darował ani zniewagi, ani utraty bogatego spadku. Kazał porwać wrocławskiego księcia i wymusił na nim zwrot połowy utraconego księstwa wrocławskiego. Stało się to w roku 1294.
Henryk Głogowski, syn księcia Konrada, brata Bolesława Rogatki rządził księstwem głogowskim do roku 1309, pozostawiając pięciu małoletnich synów, którzy w roku 1312 dokonali podziału księstwa głogowskiego na dwie części. W wyniku tego podziału władza nad ziemią oleśnicka, na terenie której znajdowały się dwa miasta - Oleśnica i Bierutów, dostała się we wspólne władanie synów Henryka l Głogowskiego - Bolkowi i Konradowi. Władcą Oleśnicy był początkowo książę Bolko, a kiedy ten w roku 1320 umarł, bracia przeprowadzili ponowny podział i tym razem Oleśnicę otrzymał książę Konrad l, który uczynił Oleśnicę stolicą samodzielnego już księstwa. Nieco później, gdy Konrad odziedziczył jeszcze Koźle, tytułował się Panem Oleśnicy i Koźla.
Tak więc księstwo oleśnickie istnieje od roku 1320. W tym samym roku Władysław Łokietek, pokonawszy ogromne trudności, włożył koronę królewską na swoją głowę i odnowił Królestwo Polskie.
Książę Konrad l, pan Oleśnicy i Koźla, zmarł w roku 1366. Po jego śmierci Oleśnica stanowiła oprawę wdowią jego drugiej żony Ofki z Koźla, co najmniej do roku 1386. W roku 1329 Konrad l Oleśnicki uznał zwierzchnictwo lenne Jana Luksemburskiego. Król czeski potwierdził Konradowi lenne posiadanie Oleśnicy.
Od roku 1366 władcą księstwa oleśnickiego został syn Konrada l z drugiego małżeństwa - Konrad II.
Konrad II stał się wkrótce stronnikiem i przyjacielem Władysława Jagiełły. W jego imieniu posłował do Krzyżaków, a potem udał się z Jagiełłą na Litwę i brał udział w chrzcie Litwy. Gdy w roku 1390 powrócił do kraju zastał Oleśnicę zajętą przez czeskich wielmoży Bartosza z Wisemburga i Wacława Haugwitza. Konradowi udało się uwolnić Oleśnicę od ich zależności. Panował jeszcze w Oleśnicy 12 lat. Rządy jego zaznaczyły się sprowadzeniem do Oleśnicy benedyktyńskiego zakonu "Braci Słowiańskich". Bracia Słowiańscy to odłam zakonu benedyktyńskiego, który w swym klasztorze w Pradze wprowadził słowiański obrządek liturgiczny wg. Cyryla i Metodego. Stało się to w roku 1380.
Nieco później zakonników tej samej reguły sprowadziła do Krakowa królowa Jadwiga.
Konrad II zmarł w roku 1402. Rządy nad Oleśnicą objął jego syn Konrad III, który władał miastem i księstwem do roku 1412 (lub do stycznia 1413). Konrad III kontynuuje politykę przyjaźni z Jagiełłą i w roku 1409 podjął się roli rozjemcy w sporze Jagiełły z Krzyżakami o Drezdenko.
Konrad III Oleśnicki pozostawił pięciu synów - wszystkim nadał swoje imię Konrad. Najstarszy z nich Konrad IV zwany Seniorem został później biskupem wrocławskim. Duchownym został również Konrad VI (był dziekanem katedry wrocławskiej). Konrad V był współregentem ojca i zastępował go w czasie jego dyplomatycznych wojaży, a przyjął przydomek Konrada z Kąt. Ciekawie ułożyło się życie czwartego syna Konrada III - Konrada Białego - Starszego, który we wczesnej młodości był paziem na dworze Jagiełły, a w sporze z Krzyżakami i w bitwie pod Grunwaldem znalazł się w obozie krzyżackim. Konrad Biały dostał się pod Grunwaldem do niewoli Jagiełły i wkrótce przeszedł do obozu polskiego, gdzie znalazł się też jego starszy brat Konrad V z Kąt. Najmłodszy syn Konrada III zwany Konradem Młodszym - Juniorem został rycerzem zakonu krzyżackiego.
Książęta Oleśniccy zaangażowali się też w sprawy husyckie i stanęli po stronie Zygmunta Luksemburskiego przeciw Husytom. Wojna Husycka przyniosła ziemi oleśnickiej ciężkie zniszczenia.
Władający Oleśnicą Konrad V z Kqt zmarł w roku 1439 jako ofiara epidemii. Następcami jego zostali dwaj synowie Konrad Czarny, który nie zostawił męskiego potomka, miał tylko córkę Barbarę. Konrad Czarny zmarł w roku 1471. Bardzo romantyczną postacią był natomiast jego brat Konrad Biały - Młodszy. Ożenił się on mianowicie z piękną Dorotą, mieszczanka oleśnicką, córką mistrza kotlarskiego Nikodema Rynkenberga. Konrad Biały - Młodszy zmarł bezdzietnie w roku 1492 jako ostatni Piast Oleśnicki. W tym samym roku odkryta została Ameryka, w tym samym roku zmarł również król Polski Kazimierz Jagiellończyk.
Obaj ostatni Piastowie Oleśniccy Konrad Czarny i Konrad Biały Młodszy byli sprzymierzeńcami i partnerami Kazimierza Jagiellończyka w jego staraniach o osadzenie na tronie czeskim swego syna Władysława, który został królem Czech w roku 1471, a któremu Czesi nadali przydomek ,,Rex bene".

Województwo wrocławskie
Równina oleśnicka
Położona na wysokości 152 m n.p.m.
Długość wschodnia od Grenwich 17°23'
Szerokość północna 51°12'30"
Obszar miasta 1.050 ha
Obszar zabud. przemysłowej - 53 ha
Obszar zabud. mieszkalnej - 150 ha
Obszar zabud. komunikac. - 181 ha
Obszar zieleni i ogrodów - 133 ha
Mieszkańców - 32 tyś.
Obszar równiny oleśnickiej zamknięty od północy Wzgórzami Trzebnickimi zwanymi także Górami Kocimi, od strony wschodniej Wzgórzami Ostrzeszowskimi, od południa rzeką Stobrawą i częściowo rzeką Odrą, która w dalszym swym biegu odcina równinę na zachodzie od Niziny Śląskiej, był w okresie podziału Śląska między Piastowiczów centrum księstwa oleśnickiego. Granice tego księstwa przebiegały w okolicy Wołowa, w pradolinie Baryczy, poza Miliczem, w okolicy Bralina, Kępna, sięgając po Bytom i Koźle, a Psie Pole jeszcze w początkach XX wieku leżało w zasięgu regionu administracyjnego Oleśnicy. Północne rejony równiny pokryte były dużymi borami sosnowymi. Zaś wzdłuż rzeki Widawy, która przecina równinę oleśnicką, usadowione były osady przemysłowe w których w okresie rzymskim wytapiano brąz i żelazo. Potwierdzają to prace badawcze, wykopaliskowe prowadzone przez mgr J. Bukowską i mgr D. Wojciechowską, w czasie których natrafiono na ślady wytopu rud i obróbki metali.
Wśród niedostępnych bagien ulokowana została OLEŚNICA. Pewne jest, że Oleśnica jako osada o dość dużym znaczeniu istniała już przed rokiem 950 jakkolwiek brak jest dowodów pisanych, dokumentów, które by to potwierdzały. Pierwszą wzmianką jaka do naszych czasów dotrwała z roku 1189 jest dokument spisany przez biskupa wrocławskiego Żyrosława. W dokumencie tym wymienione są również i inne okoliczne wioski jako służebne.
Oleśnica leży przy szlaku handlowym, który prowadził z Wrocławia do Kalisza, toteż w roku 1214 książę Henryk Brodaty nadaje jej przywilej osady targowej.
W niedługim czasie, bo w dniu 22 lutego 1255 r. książę Henryk III nadaje Oleśnicy prawa miejskie oparte na prawie średzkim (na wzór miasta Środy Śl.). Z tego okresu pochodzi także wzmianka o Oleśnicy jako o kasztelani. Z tego wnioskować można, ze istniał tu gród obronny, który był siedzibą kasztelana.
W roku 1320 Oleśnica staje się siedzibą (stolicą) samodzielnego księstwa. W tym czasie osada liczy od 1000 do 1200 mieszkańców, a obwarowania drewniano-ziemne zmieniono na murowane.
W tym czasie stwierdzić można intensywny rozwój gospodarczy Oleśnicy, gdyż w roku 1393 mieszczą się tu już trzy kościoły, zamek i ratusz. W życiu politycznym Polski w tym okresie Oleśnica, a ściślej książę Konrad III odgrywa niepoślednią rolę, o czym świadczy fakt, że w roku 1409 staje on na czele poselstwa, które rozsądza spór pomiędzy Krzyżakami a Jagiełłą. W roku 1411 rozstrzyga spór pomiędzy Wacławem Czeskim a miastem Wrocławiem.
W dniu 2 sierpnia 1432 roku dochodzi do bitwy pomiędzy miastem a Husytami, lecz mieszczanie sami podpalają miasto i chronią się w okolicznych lasach. Po niedługim czasie, a to w roku 1492 umiera bezpotomnie ostatni Piast Oleśnicki - Konrad Młodszy.
Władysław Jagiellończyk w roku 1495 odstępuje Oleśnicę księciu Ziębickiemu Henrykowi l - synowi króla czeskiego - Jerzego Podiebrada. W okresie rządów Podiebradów w Oleśnicy w roku 1529 powstaje pierwsza drukarnia, a w roku 1533 Samuel Halicz - drukarz krakowski - zakłada w Oleśnicy drugą w Polsce drukarnię żydowską. Mimo kolejno następujących klęsk żywiołowych, jak pożar w roku 1535, orkan w dniu 1 sierpnia 1539 roku - miasto rozwija się nadal. W roku 1545 książę Karol II zakłada w mieście wodociągi, a 5 grudnia 1594 roku powstaje tu Gimnazjum Książęce.
Lata rozwoju miasta przerywa wojna trzydziestoletnia. W okresie tej wojny 15 marca 1634 roku generał Mac Duval splądrował miasto a szkody wyniosły 113.000 talarów.
Oleśnica w roku 1647 przechodzi w ręce Wittembergów. Zostają odbudowane bramy i mury obronne miasta. W roku 1670 powstaje Dom Komediowy a w roku 1671 drukarnia oleśnicka wydaje pierwszy podręcznik nauki języka polskiego dla Niemców. W roku 1730 Oleśnicę niszczy wielki pożar, w czasie którego nie spłonęły tylko zamek, kościół Marii i Jerzego oraz św. Jana-zamkowy. W tym czasie Oleśnica przechodzi w ręce książąt brunszwickich, którzy odbudowując miasto starają się nadać jemu niemiecki wygląd, w wyniku czego zmieniono hełmy wież ratusza i kościoła Marii i Jerzego. Lata 1822 i 1823 przynoszą miastu klęskę spowodowaną pożarami. Płonie wówczas część miasta i ratusz. A w roku 1844 Oleśnica zostaje włączona do dóbr korony Pruskiej.
Po stuletnim okresie panowania pruskiego Oleśnica wraca do macierzy 25 stycznia 1945 roku. Zniszczona po drugiej wojnie światowej w 80%, W gruzach leżało niemal całe śródmieście (stare miasto). Działania wojenne doprowadziły do bardzo poważnych zniszczeń wielu najcenniejszych zespołów i indywidualnych zabytków architektury i sztuki ziemi oleśnickiej. Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 28 maja 1957 roku w sprawie ochrony zabytków na terenie województwa wrocławskiego powoduje podejmowanie szeregu podobnych uchwał w terenie. W Oleśnicy na podstawie podjętych uchwał przeprowadza się i realizuje akcję mającą na celu organizowanie stałej opieki nad zabytkami, zabezpieczenie budowli zabytkowych z uwzględnieniem w corocznym budżecie miasta środków finansowych przeznaczonych na ten cel. Ustalenie stałej kontroli nad instytucjami użytkującymi obiekty zabytkowe, rozwijanie społecznej akcji opieki nad zabytkami oraz przeprowadzenie adaptacji opuszczonych obiektów zabytkowych na cele publiczne, kulturalne, społeczne i gospodarcze. W wyniku tych i innych uchwał oraz poczynań władz i społeczeństwa wiele zabytków zostało odbudowanych a stare miasto w obrębie murów obronnych uporządkowane. Na podkreślenie zasługuje fakt, że jest to jedyne miasto w województwie wrocławskim i na Dolnym Śląsku o harmonijnym, proporcjonalnym rozwoju wszystkich elementów składowych jak: przemysł, mieszkalnictwo, usługi, zieleń itp. Stawia to Oleśnicę w specyficznej sytuacji znaczeniowej w województwie, jak i w aglomeracji wrocławskiej.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI