Marek Krzysztof Bińkowski  

OLEŚNICA NA LIŚCIE GRUNDMANNA

Günther Grundmann urodził się w 1892 r. w Jeleniej Górze. Był niemieckim profesorem, malarzem i historykiem sztuki. Od 1932 do 1945 pracował jako konserwator zabytków sztuki Dolnego Śląska. W tym czasie był też wykładowcą na Uniwersytecie Wrocławskim i w Wyższej Szkole Technicznej we Wrocławiu (obecnie Politechnika Wrocławska), od której otrzymał tytuł doktora Honoris Causa [1] . Po zakończeniu II wojny światowej pracował w Coburgu, od 1950 r. był dyrektorem muzeum w Altonie (Hamburg). W latach 1962-1972 przewodniczył fundacji Stifung Kulturwerk Schlesien (Dzieło Kulturalne Śląska). Zmarł w 1972 roku [2].

Starania nazistowskich władz niemieckich mające na celu zabezpieczenie i ochronę dzieł sztuki III Rzeszy rozpoczęto w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku. W sierpniu 1939 r. niemiecki minister finansów Johannes Popitz spotkał się z konserwatorami sztuki aby jak najszybciej zabezpieczyć najważniejsze zbiory muzealne na wypadek wojny [3] . Za zbiory Dolnego Śląska odpowiadał Günther Grundmann, który stworzył (zaszyfrowaną) listę zabytków, które były najpierw przechowywane w bezpiecznych miejscach mniejszych miast, miasteczek oraz wiosek. Zbiory podczas wojny wywieziono w ,,wielkiej tajemnicy” na południe Dolnego Śląska (w kierunku Czech), a następnie w głąb Niemiec. Zaszyfrowaną listę rozszyfrował wiele lat po wojnie prof. Gębczak [4] .

Profesor Grundmann miał doskonałą wiedzę na temat dolnośląskich zabytków. Przez kilka lat tworzył listę najważniejszych zabytków Dolnego Śląska. Lista zawierała miejscowości przechowywania zabytków i ich inwentarz. W celu przechowania i zabezpieczenia eksponatów przed skutkami wojny- najbardziej w tym względzie bano się Sowietów - Grundmann najpierw prowadził korespondencję z właścicielami zbiorów (instytucje, urzędy, osoby prywatne), a następnie pisał listy do różnych instytucji, u których miały być te eksponaty przechowywane. Korespondencja Grundmana jest bardzo bogata ponieważ do niektórych osób pisał po kilka razy. Kolejnym krokiem było ubezpieczenie, przewożenie i zabezpieczenie dzieł sztuki. Obecnie wszystkie listy Grundmana znajdują się w Instytucie Herdera w Marburgu. W skutek starań Grundmana większość dolnośląskich zabytków została uratowana.

Grundmann prowadził również korespondencję z Konsystorium (Konsystorzem) Ewangelickiej Śląskiej Prowincji Kościelnej i z ewangelicką parafią w Oleśnicy, która znajdowała się tam, gdzie obecnie jest cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny. Ustalono, że w ewangelickim kościele parafialnym będą przechowywane zabytki Wrocławskiego Instytutu Botanicznego i Miejskiego Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Szybko okazało się jednak, że przechowywane będą tam również stare księgi z Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu. W styczniu 1944 r. ewangelicka parafia w Oleśnicy wystąpiła z wnioskiem o przydział drewna i szyn żelaznych, które miały służyć ,, jako podkład do składowania luźnych tomów zabytkowych ksiąg z biblioteki Wyższej Szkole Technicznej we Wrocławiu ” [5] . Przedsiębiorstwo budowlane, którego właścicielem był Richard Kürasch, wykonało w kościele wszystkie niezbędne prace w celu składowania ksiąg na kwotę 288 marek [6] . Powyższy rachunek miał uregulować kurator Uniwersytetu i Wyższej Szkoły Technicznej. Jakie zbiory i jak długo były przechowywane w oleśnickim kościele (ewangelickim zborze) tego nie wiemy. Wiadomo jednak to, że jeszcze pod koniec 1944 r. z powodu zbliżającego się frontu sowieckiego zostały wywiezione w głąb III Rzeszy.

Poniżej przytaczam treść listu Grundmana z 8 listopada 1943 r. wraz z moim tłumaczeniem.

Breslau, den 8.November 1943

An Evgl. Konsistorium der Kirchenprovinz Schlesien

in Breslau 4

Schloßplatz

Betr. Probstkirche in Oels

Ich habe mit großem Interesse davon Kenntnis genomen, dass die Pbrobstkirche in Oels also Bergungsort zur Verfägung gestellt verden kann. Ich habe bereits hierfvon das Botanische Institut der Universität und das Stadtarchiv Breslau davon benachrichtigt, die wahrscheinlich Kulturgut Ihrer Insititute dort bergen werden. Mit dem genannten Bedingungen, dass die kirche keinerlei bauliche Veränderung erfährt, dass jeder etwaiger Schaden nach Räumung beseitigt wird und dass die Kirchengemeinde einerlei Garantie für die Sicherheit der untergebrachten Kunstwerke übernimmt, bin ich einverstanden. Wegen das Vertrages über die Bewachung werde ich mich mit der dortigen Wach-und Schließgesellschaft in Verbindung setzen. Sollte Holz für die Anfertigung das Kirchengestühls feigegeben werden, bin ich bereit, die Kirche so schnell wie möglich wieder zu räumen.

Grundmann [7]

Wrocław, 8 listopad 1943

Do Ewangelickiej Śląskiej Prowincji Kościelnej.

Wrocław 4

Plac Zamkowy

Dotyczy Kościoła Parafialnego w Oleśnicy
Z wielkim zainteresowaniem przyjąłem do wiadomości, że kościół parafialny w Oleśnicy, może zostać oddany do (mojej) dyspozycji jako miejsce ratowania (dzieł sztuki). Zawiadomiłem o tej sytuacji Uniwersytecki Instytut Botaniczny oraz Archiwum Miejskie we Wrocławiu, które to instytucje prawdopodobnie przekażą tam swoje zasoby. Akceptuję postawione warunki, z tym jednak, że w kościele nie zostaną dokonane żadne przebudowy, a ewentualne powstałe szkody zostaną usunięte w momencie opuszczania kościoła oraz że gmina kościelna nie przejmuje żadnej gwarancji za bezpieczeństwo dzieł sztuki przechowywanych w kościele. W kwestii zawarcia umowy dotyczącej ochrony zbiorów skontaktuję się z miejscowym towarzystwem ubezpieczeniowym. Gdy dostarczone zostanie drewno do budowy ław kościelnych, gotów jestem opuścić kościół tak szybko jak to możliwe.

Grundmann

List z 8 listopada 1943 rok, Herder-Institut w Marburgu, Zbiory Günthera Grundmanna, dokument 2/231.

Przypisy:

1. Lista Günthera Grundmanna - skrytki ze skarbami ukrytymi na Dolnym Śląsku (w:) http://www.labiryntarium.pl/index.php/ciekawostki/501-listagrundmanna.html , dostęp 29.05.2017, 05:20.

2 Lista Grundmana (w:) Gazeta Wyborcza, http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/56,35771,18592153,lista-grundmanna,,2.html , dostęp 29.05.2017, 05:30.

3. Jacek M. Kowalski, Robert J. Kudelski, Robert Sulik, Lista Grundmanna, Wydawnictwo Melanż, Warszawa 2015, s. 16.

4. Joanna Lamparska, Tajemnice ukrytych skarbów, ASIA-PRESS, Wrocław 1999, s. 45.

5. Jacek M. Kowalski, Robert J. Kudelski, Robert Sulik, Lista Grundmanna, Wydawnictwo Melanż, Warszawa 2015, s. 365.

6. Ibidem, s. 366.

7. List z 8 listopada 1943 roku, Herder-Institut w Marburgu, Zbiory Günthera Grundmanna, dokument 2/228. List również zawarty (w:) Jacek M. Kowalski, Robert J. Kudelski, Robert Sulik, Lista Grundmanna, Wydawnictwo Melanż, Warszawa 2015, s. 364.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI