Marek Nienałtowski
Akt lokacji Oleśnicy
29.11.2004 r.

Nie można obchodzić 750. lecia lokacji miasta bez znajomości tego aktu.

Treść aktu lokacji

Po raz pierwszy w piśmiennictwie dotyczącym historii Oleśnicy przedstawiono tutaj łaciński i polski tekst aktu lokacji.

In nomine domini amen. Dum vivit littera, vivit et accio commissa litere, cujus assercio nutrit memoriam et mundanas ea perpetuat acciones, quia tempus sic est in fuga celeri, ut temporales ei deserviant acciones, habent enim minus fidei minusque memorie, nisi recipiant a personarum vivencium aut vivaci saltem a littera firmamentum. Ideoque est, quod nos Heinricus dei gratia dux Slesie presentibus notum fieri volumus universis, quod nos, requisito consilio illustris domine matris nostre et fidelium terre nostre baronum habito etiam consensu pariter et favore, civitatem nostram Olesnitz presencium exhibitoribus Alberto er Richolfo jure Theutonico locandam damus, eo videlicet jure, quemadmodum civitas Noviforensis locata est pariter et possessa, conferentes eisdem tercium de judicio denarium et molendium liberum construendum; plura, si facta fuerint, illa nobis censum solvant. Quattuor mansos liberos allodium faciendum eis corumque damus heredibus cum predictis omnibus libere ac hereditarie possidendos. Eisdem vero macella carnium et macella, in quibus panes venduntur, et macella sutorum, quotquot in predicta civitate construere possunt, eorum usibus suorumque heredum sint valitura. Unam stubam balnialem eisdem construere concendimus libere et quiete, addicientes eis centum mansos parvos circa civitatem sitos simili jure locandos, ita ut decimus mansus cedat eisdem et eorum heredibus hereditarie valiturus. pro manso quolibet ipsi nobis debent persolvere duas marcas his terminis: partem in festo beati Michaelis proxime venturi, partem aliam in festo Pasche sequenti. Mansi vero, si plures fuerint, nos eis cupientes eosdem pari eos nobis solucione persolvant. In predictus vero mansis eos venari concedimus. Civitatem etiam eis promittimus muniendam omnibusque in civitate predicta manentibus a festo beati Martini proxime venturo per sex annos per omnem terre nostre districtum negociandi liberam concedimus facultatem, ut nullam penitus thelonei persolvant pensionem. Agrorum predictorum colonis per tres annos libertatem damus, ut a festo beati Martini proxime instanti de eis penitus nihil solvant nec servicia faciant, hoc completo mansus quilibet fertonem persolvat argenti et maldratam triplicis annone, quatuor siliginis, quattuor tritici et quattuor avene. Ut igitur hec omnia prenotata suo ritu ac ordine robur obtineant perpetue firmitatis, presentem litteram in testimonium dari fecimus sigilli nostri munimine roboratam. Donacionis namque hujus testes sunt illustris domina nostra senior ducissa Slesie, comes Jaxa castellanus Wrat(islaviensis), comes Joannes de Wirbna castellanus de Teschel, Conradus pincerna, Boguslaus Jaworii filius, Olricus dapifer, Petrus filius Iliconis, Berwicus advocatus de Legnitz, dominus Valentinus notarius curie, magister Waltherus curie scriptor, camerarii domini Stanislaus, Laurencius frater ejus, Johannes Woda et servientes domini Imramus, Nenkerus Simon et alii quam plures. Datum in Wrat(islavia) anno incarnacionis domini millessimo ducentesimo quinquagesimo quinto, secunda feria proxima post Reminiscere dominicam.

Tłumaczenie aktu lokacji (część tłumaczenia wykonała Joanna Madej, przy mojej współpracy).
W imię pańskie. Amen. Dopóki trwa dokument, żyje i czynność jemu powierzona, którego zdania karmią pamięć i czynią przemijające czyny wiecznymi, ponieważ czas tak szybko upływa, że przemijające czyny jemu byłyby pomocne, mają bowiem mniej wiary i pamięci niż otrzymałyby od osób żyjących lub przynajmniej przez ten żywy dokument. Dlatego my, Henryk, z Bożej łaski książę śląski, chcemy, by było wiadomym wszystkim obecnym, że po zasięgnięciu rady najjaśniejszej pani, matki naszej, za zgodą i przy poparciu wiernych baronów naszej ziemi, zleciliśmy Albertowi i Richolfowi lokację naszego miasta Oleśnicy na prawie niemieckim, na tym samym, na którym lokowane było miasto Środa [Śląska], przyznając im trzecią część denarów wpływających z wykonywania czynności sądowniczych i prawo do wzniesienia jednego wolnego od świadczeń młyna i licznych innych, zobowiązanych do uiszczania nam czynszu. Im oraz ich dziedzicom dajemy też cztery łany wolne od świadczeń pod folwark. Zezwalamy im wznieść jatki mięsne i ławki, w których będzie sprzedawany chleb, i ławki obuwnicze, ile tylko zdołają postawić we wspomnianym mieście, swoimi siłami i swoich następców. Zezwalamy im na budowę jednej wolnej od świadczeń łaźni i dodajemy im 100 małych łanów położonych wokół miasta, według podobnego prawa lokacji, tak aby z każdego co 10-go łanu dochód należał do nich i ich następców. Powinni oni za łan zapłacić nam dwie grzywny w tych terminach: jedną część na najbliższe święto Św. Michała [29.IX], drugą część na następne Święto Paschy. Jeśli zaś łany byłyby duże, chcielibyśmy, aby jednakową opłatę nam uiszczali. Zezwalamy, żeby na wyżej wspomnianych łanach polowali. Przyrzekamy również obwałować miasto i wszystkim pozostającym we wspomnianym mieście zezwalamy na wolny od cła handel na obszarze całej naszej ziemi od najbliższego święta Św. Marcina [11.XI] przez 6 lat, aby żadnej opłaty nie uiszczali. Dzierżawcom wspomnianych wcześniej pól dajemy wolniznę przez 3 lata, aby od najbliższego święta Św. Marcina od tych pól nie płacili żadnego podatku ani nie pełnili służby, każdy po okresie wolnizny płaciłby za łan wiardunek srebra i daninę jednego małdratu - 12 miar trojakiego zboża (po 4 pszenicy, żyta i owsa). Aby zatem to wszystko spisane otrzymało wieczystą prawomocność swoim zwyczajem i porządkiem, postanowiliśmy dać ten dokument na świadectwo umocniony naszą pieczęcią. Świadkami tego aktu lokacji są: najjaśniejsza pani matka nasza starsza księżna śląska, komes Jaxa kasztelan wrocławski, komes Jan z Wierzbna(ej) kasztelan Niemczy, Konrad podczaszy, Bogusław syn Jawora, Oldrzych podstoli, Piotr syn Ilika, Berwik wójt z Bierutowa, pan Walenty notariusz dworu, magister Walter pisarz dworu, podkomorzy Stanisław, Wawrzyniec jego brat, Jan Woda i słudzy (naszego) pana Imram, Nenker Szymon i inni jakże liczni.

Dane we Wrocławiu, w roku wcielenia Pana 1255 w najbliższy poniedziałek po drugiej niedzieli Wielkiego Postu [22 luty].

Jak poszukiwano, tłumaczono i zrekonstrowano akt lokacji miasta Oleśnicy na prawo średzkie

26.01.2006 r.
Wg Leszka Muchy ze Świętej Katarzyny, w powyższym tekście tłumaczenie winno brzmieć "komes Jan z Wierzbnej kasztelan Niemczy", a nie "z Wierzbna" - dziękuję Panu Leszkowi za uważne przeczytanie tekstu i wniesienie poprawki. 10.08.2006

Wg dra Stanisława Rosika w powyższym łacińskim tekście widnieje jako wypowiedź księcia "prommittimus eis", "obiecujemy im" (zasadzcom), obwarowanie miasta. "... Jednak słuszna wydaje się sugestia wydawcy Kodeksu Dyplomatycznego Ślaska, że pierwotnie dokument brzmiał w tym miejscu "permittimus eis", "powierzamy im" (czyli zasadzcom) obwarowanie miasta. Ta poprawka sprawia, że dokument okazuje się zrozumiały w szerszym kontekscie podanych w nim informacji..." (tekst z referatu S. Rosika na uroczystej sesji RM z okazji 750. lecia nadania praw miejskich).24.01. 2007

Wg dra Wojciecha Mrozowicza (najnowsza Monografia Oleśnicy) powyższa fraza została podana w brzmieniu " Zgadzamy sie też, by miasto zostało otoczone murami...".

Nie jest wiadomo ile pieczęci było podwieszonych pod aktem - ale jest raczej pewne, że była tam pieczęć księcia Henryka III, rysunek której pokazano poniżej (z książki M. Starzewskiej). Oryginał dokumentu nie istnieje, ale mógł wyglądać podobnie jak ten, dotyczący Wrocławia, wydany 5 lat później (Przechowywany w Archiwum Państwowym we Wrocławiu), pod którym także widnieje pieczęć Henryka III. Być może, że oleśnicki akt także pisał magister Walter - pisarz dworu lub skryba z jego kancelarii.

Rekonstrukcja aktu lokacji (28.01.2005 r.)
Tekst Wojciecha Schäffera z Chorągwi Rycerstwa Śląskiego +WRATISLAVIA+
Stworzenie od podstaw dokumentu lokacji było dla mnie ogromnym, aczkolwiek przyjemnym wyzwaniem. Studia historyczne, ukończony kierunek - "archiwistyka" oraz umiłowanie pisma i zgłębianie wiedzy o nim w ramach Bractwa rycerskiego pozwoliły mi zgromadzić niezbędne informacje, aby móc zabrać się za powierzoną mi pracę.Do naszych czasów nie zachował się dokument lokacji Oleśnicy, zaś jego tekst znamy z czternastowiecznego odpisu. Stworzony przeze mnie dokument nie może być więc nazwany kopią. Jest to świadoma rekonstrukcja, na podstawie analogii. Pierwszym krokiem było odnalezienie w Archiwum Państwowym we Wrocławiu dokumentów pergaminowych księcia wrocławskiego z okresu. Bardzo zależało mi na tym, aby sporządzona przeze mnie rekonstrukcja była wykonana z naturalnych materiałów, co w większości się udało. Materiał pisarski to pergamin sporządzony ze skóry łani
Inkaust - to mieszanka atramentu w kolorze brązowym firmy "Pelikan" (to jedyna rzecz współczesna), częściowo wywaru z kory dębowej oraz gumy arabskiej, która sprawia, że całość łatwo przylega do podłoża.
Sznury do pieczęci zostały skręcone z nici jedwabnych, które zafarbowałem czerwienią żelazową - naturalnym barwnikiem w kolorze ceglanym.
Pieczęć wykonana została z wosku pszczelego.
Całość napisana została zaostrzonym ptasim piórem.
Miałem już pięcioletnie doświadczenie w pisaniu gęsim piórem, lecz literami z piętnastowiecznych dokumentów. Musiałem więc praktycznie od podstaw nauczyć się pisać pismem skrybów z kancelarii Henryka III księcia wrocławskiego. Należało więc znaleźć w Archiwum dokument, który pochodziłby z lat zbliżonych do roku lokacji Oleśnicy. Przeglądnąłem osiem dokumentów Henryka III - część z lat poprzedzających lokację, część wystawionych bezpośrednio po niej. Najbardziej odpowiedni okazał się dokument lokacji Żmigrodu z roku 1253 - miasteczka leżącego stosunkowo blisko Oleśnicy. Z dyplomu wypisałem litery oraz stosowane przez skrybę abrewiacje (skróty), stosowane w średniowiecznych pismach z racji oszczędności materiału pisarskiego (pergaminu) oraz zapewne, aby skrócić czas pracy piszącego. Zanim przystąpiono w wiekach średnich do pisania dokumentu "na gotowo", sporządzano jego wzór, aby w poszczególnych linijkach wyrazy kończyły się w jednym miejscu. Samo przygotowanie pergaminu do pisania polegało najpierw na przycięciu skóry do odpowiednich rozmiarów, następnie wygładzeniu go pumeksem a następnie tzw. rubrykowaniu czyli naniesieniu linii - co uczyniłem zrobionym przez siebie ołówkiem z ołowiu. Następnie po napisaniu piórem tekstu, nadeszła kolej na uwierzytelnienie dokumentu, czyli jego opieczętowanie. Najpierw zagiąłem na dole pergaminu pasek długości 2,5 cm, robiąc tzw. plisę, czyli zagięcie wzmacniające mocowanie pieczęci. z jedwabnych nici skręciłem 8 sznurów, które zafarbowałem w wywarze czerwieni żelazowej, nadając im ceglany kolor. Kolejną czynnością było zrobienie 2 dziurek w pergaminie. Następnie przełożenie odpowiednie sznurów i zrobienie woskowej pieczęci pieszej Henryka III. Potem ostatnie spojrzenie na dokument i gotowe....

Wojciech Schäffer

Alfabet książąt oleśnickich
Pan Wojtek Schäffer wykonał alfabet (jeszcze niekompletny), dzięki któremu można będzie sporządzać kopie dokumentów wychodzących z kancelarii książąt oleśnickich. Alfabet został wykonany na podstawie dokumentów z kancelarii Konradów Oleśnickich. Pierwszy alfabet od góry pochodzi z dokumentu Konrada III Starego z 1407 r. Następny z dokumentu Konradów Kantnera i Białego z połowy XV wieku.

Poniżej alfabetu umieszczono pierwsze linijki tekstu (Intytulację), żeby pokazać jak wyglądała ewolucja pisma w kancelarii książąt oleśnickich w XV wieku. W najbliższej przyszłości zostanie wykonany alfabet ostatniego z Piastów Oleśnickich.

Wydawnictwo okolicznościowe
Z okazji 750. rocznicy lokacji Oleśnicy Galeria Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej wydała wydawnictwo okolicznościowe (pomysł, redakcja merytoryczna i graficzna D. Obrębska-Kubik, współpraca - autor strony, tytuł gęsim piórem napisał dr W. Schäffer) zawierające akty lokacji - tekst łaciński i polskie tłumaczenie oraz zdjęcie kopii aktu lokacji. Ponadto zamieszczono dwa XVII i XVIII wieczne widoki Oleśnicy i inne zdjęcia. Poniżej pokazano stronę tytułową.


Ten tytuł odzwierciedlał stan naszej wiedzy w 2005 r. W 2006 r. brzmiałby "750 lat
lokacji Oleśnicy na prawo średzkie"

Było to, niestety, jedyne wydawnictwo oleśnickie poświęcone tej dacie. Nie było innej instytucji, która widziałaby potrzebę wydania wydawnictwa szerzej opisującego to zdarzenie i reperkusji dla miasta, mieszczan i władców księstwa. Nie odbyła się żadna sesja popularno-naukowa poświęcona temu zdarzeniu. I na tym niewielkim wydawnictwie zakończyło się świętowanie tej daty w apekcie intelektualnym.

Po tym wszystkim autorka tego wydawnictwa (oraz szeregu innych), wielu wystaw i animatorka wysokiej kultury, została zwolniona z pracy, w ramach jakoby oszczędności etatów. O tym wydawnictwie napisano w Panoramie Oleśnickiej.

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
 Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI