Wikipedysta zmienia historię Oleśnicy

Marek Nienałtowski

Wikipedysta zmienia błędnie historię Oleśnicy w czasach Podiebradów
1.08. 2025 r.

Wikipedysta napisał tekst o księciu ziębicko-oleśnickim Janie Podiebradzie - pierwszy raz czytam takie nieprawdopodobne teksty dotyczące Podiebradów, bowiem w https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Podiebradowicz można przeczytać:

"W odróżnieniu do braci i ojca będących luteranami, pozostał katolikiem i zapewnił równouprawnienie różnowierców w księstwach (1537)." Nie jest prawdą, że Jan Podiebrad był katolikiem. Przy tym wikipedysta powołuje się w bibliografii tylko na jedną pozycję autorstwa Stefana Głogowskiego [1], który tego nie potwierdza. Wręcz Głogowski pisze "w 1538 Jan i jego bracia przeszli na luteranizm i zaprowadzili go w swoich księstwach." Inni piszą, że bracia wspólnie wygnali duchownych katolickich, a książę Jan sprowadził pierwszego pastora do kościoła św. Jana itp. Nie potwierdzają tego też inni historycy polscy i czescy. Na wszelki przypadek poprosiłem znajomego wikipedystę, żeby zapytał autora tego zdania o źródła przedstawionego tekstu. Niestety, nie dostał odpowiedzi. Nie wiemy skąd wikipedysta ma tą błędną wiedzę. Po co podaje bibliografię, która przeczy jego tezie.

Gdyby to była prawda książę Jan Podiebrad naraziłby się na nienawiść starszych braci Joachima - biskupa i Henryka II oraz młodszego Jerzego - będących propagatorami luteranizmu. Jan musiałby mieć swój katolicki kościół - zapewne z czasem zawładnąłby kościołem św. Jana. Wtedy Oleśnica i część księstwa stałaby się katolicka. Henryk II i Jerzy jako luteranie siedzieliby na Bierutowie i ta część księstwa byłaby luterańska. Syn księcia Jana - Karol Krzysztof zostałby katolikiem - trudno wyobrazić sobie tę sytuację. Prawdopodobnie wmieszałby się w to cesarz.

Dalej autor w Wikipedii pisze "20 lutego 1536 w Szydłowcu ożenił się z Krystyną Katarzyną (1519-1556), hrabiną szydłowiecką, córką Krzysztofa (1466-1532), kanclerza wielkiego koronnego i Zofii Targowickiej." Nie jest prawdą, że ślub odbył się w Szydłowcu. Jerzy Kieszkowski - wybitny znawca historii rodu Szydłowieckich podaje, że ślub odbył w Krakowie [2]. Natomiast inni, w tym Sinapius, że w Ząbkowicach Śląskich (zamek w Oleśnicy nie był wtedy przygotowany na przyjęcie tylu gości). Ostatecznie S. Głogowski, a za nim inni uznają, że w Krakowie odbył się ślub per procurationem, co oznaczało, że książę Jan przysłał na zaślubiny swojego pełnomocnika w celu okazania pisma księcia Jana (lub jego ojca Karola I) o woli zawarcia związku małżeńskiego. Co było normalnym zdarzeniem, bo już 1534 r. podpisano kontrakt przedślubny, a 2 stycznia 1536 r. kontrakt małżeński [1]. Dopiero 29 lutego sprowadzono Krystynę do nowego zamku ojca Jana - księcia Karola I w Ząbkowicach Śląskich i wówczas w nim odbyły się pokładziny.

Stwierdzenie wikipedysty, że Jan został dopuszczony do zarządu byłymi dobrami Krzysztofa Szydłowieckiego na równi z żoną, nie jest poparte literaturą. Praktycznie nie miał żadnego wpływu.

Dalej wikipedysta napisał, że Jan Podiebrad "W czasie zaślubin króla węgierskiego Jana Zápolyi (1487-1540) z Izabelą Jagiellonką (1519-1559), 23 lutego 1539 w Budzie został odznaczony Orderem Smoka" (Drachen Order). Zwyczajowo monarchowie nadawali Order Smoka osobom, które czymś im się przysłużyły. Niestety, Jan Podiebrad nic nie wiedział, że został odznaczony, również nie wiedział o tym jego syn Karol Krzysztof. Gdyby wiedział, to wtedy herb księstwa ziębicko-oleśnickiego byłby otoczony złoto-zielonym smokiem ziejącym ogniem. Natomiast Jan Podiebrad, w trakcie wykonywania tumby nagrobnej po śmierci jego żony Krystyny - przypomniał wykonawcy, aby pamiętał o tym, że Krystyna ma herb otoczony smokiem. A to dlatego że jej ojciec Krzysztof Szydłowiecki w 2 sierpnia 1515 r. razem z tytułem barona (nie hrabiego!!!) uzyskał przywilej udostojnienia jego herbu Odrowąż - Orderem Smoka [2]. Herb ze smokiem trzymającym tarczę - mógł baron Krzysztof Szydłowiecki umieszczać na sztandarze, budowlach zamkowych, nagrobkach, pieczęciach itd. Również mogli go używać jego potomkowie - dlatego ten herb ze smokiem znalazł się na herbie genealogicznym Krystyny Szydłowieckiej na nagrobku tumbowym z postaciami Jana Podiebrada i Krystyny Szydłowieckiej w kościele zamkowych w Oleśnicy. Jak się teraz okazało księżna Krystyna zabrała do Oleśnicy dyplom ojca o nadaniu mu tytułu barona i "Orderu Smoka". Po jej śmierci dyplom trafił do archiwum książęcego w zamku oleśnickim i stamtąd w 1884 r. do Pruskiego Archiwum w Breslau, gdzie jeszcze istniał w 1912 r. Napisałem do AP we Wrocławiu o sprawdzenie, czy jeszcze istnieje i podałem dawny numer. Jeśli tak, poprosiłem o wykonanie skanu dyplomu (jego wymiar 70 x 54 cm) [2]. Niestety, dostałem informację, że dyplom już nie istnieje w Archiwum Państwowym we Wrocławiu.

Nagrobek tumbowy Jana Podiebrada i Krystyny Szydłowieckiej. Na jego krótkim boku, przy głowach książęcych, znajduje się herb
genealogiczny Krystyny otoczony smokiem.
Fot. Wiesław Piechówka

Herb Odrowąż Szydłowieckich w otoczeniu smoka. Widać, że smok trzyma nogami tarczę i zieje ogniem. Długi ogon
otacza tarczę herbu, zatem ciało smoka i wychodzi
wyżej z prawej. Herb pochodzi z dyplomu z 1515 r.
Źródło: [2]

Herb genealogiczny Krystyny Szydłowieckiej otoczony smokiem z nagrobka tumbowego wyżej pokazanego.
Trzeba się dobrze przyjrzeć, aby zobaczyć z prawej strony tarczy jego korpus z łapami
trzymającymi tarczę. Dalej widać ogon otaczający przy głowie ciało smoka
i dalej głowę smoka (zdjęcie robione 20 lat temu słabym aparatem. Może ktoś zrobi lepsze i przyśle).

Wikipedysta nazywa Krystynę - hrabiną szydłowiecką. Nie jest to prawda. Cesarz Maksymilian I w 1515 r. za zgodą książąt, hrabiów i baronów świętego rzymskiego cesarstwa (czyli wówczas istnieli hrabiowie i baronowie!!!) zaliczył Krzysztofa i po jego śmierci - jego dzieci - do grona baronów, a nie hrabiów! Krzysztof Szydłowiecki był baronem świętego rzymskiego cesarstwa, ale nie używał tego tytułu. Natomiast Krystyna po śmierci ojca mogła nosić tytuł baronowa świętego rzymskiego cesarstwa, ale po 1536 r. była księżną oleśnicką i tytułem baronowej się nie chwaliła. Inaczej znalazłby się w inskrypcji na tumbie nagrobnej (na tumbie wspomniano, że była księżną oraz męża, jej ojca i syna).

Dalej J. Kieszkowski podaje, że książę (od 1547 r.) Mikołaj "Czarny" Radziwiłł mąż Elżbiety Szydłowieckiej został 10 lipca 1553 r. obdarzony przez króla czeskiego Ferdynanda I prawem do nazywania się hrabią na Szydłowcu (więcej [5] s. 48). Wtedy dopiero powstało Hrabstwo Szydłowieckie. Jego żona Elżbieta (młodsza siostra Krystyny) mogła nosić tytuł hrabiny Szydłowieckiej. Natomiast Krystyna nie mogła być hrabiną Szydłowiecką, bo tytuł nie przechodził na siostrę. W różnych źródłach polskich pojawia się opinia, że Krzysztof Szydłowiecki był pierwszym hrabią szydłowieckim - on zmarł, zanim powstało hrabstwo. Nie był też hrabią, chociaż przyjęto w Polsce tłumaczyć tytuł barona na hrabiego, natomiast historycy powinni przekazywać prawdziwą informację. W wielu spisach rodów hrabiowskich ujęto Szydłowieckich.

Również Jan Podiebrad nie był, jak napisał wikipedysta, "iure uxoris hrabią szydłowieckim w 1536 - 1547 jako mąż Krystyny Katarzyny, z oleśnickiej linii dynastii Podiebradów." Jeśli Krystyna nie była hrabiną, to Jan Podiebrad nie był iure uxoris (z prawa żony), hrabią Szydłowieckim. Ponadto wtedy jeszcze nie istniało hrabstwo Szydłowieckie.

Ostatni akapit budzi też wątpliwości, bo według monografii Oleśnicy autorstwa W. Mrozowicza i P. Wiszewskiego s.73, [3] to bracia wspólnie podjęli decyzję w 1543 r. o podziale księstwa oleśnickiego na część bierutowską i oleśnicką. Nie wspomina się w monografii, że o tym zdecydował Fryderyk II książę legnicki jak pisze wikipedysta.

Wniosek: Ten tekst w Wikipedii powinien być od nowa napisany w oparciu o polską i czeską literaturę. Sądzę, że ten tekst był prawdopodobnie opracowany przy dużej pomocy AI (sztucznej inteligencji), która potrafi znacząco zamieszać w tekście historycznym, dotyczącym mniej znanych rodów, miast i budowli. Na to też wskazuje brak literatury - tylko jedna pozycja, z której autor nawet nie skorzystał.

Co dziwne, że to hasło nawet w rosyjskiej Wikipedii nie zawiera tych błędów!!!, W angielskiej również, w końcu znalazłem wersję czeską - wszystkie prawie jednakowe. Wersja czeska nie miała w bibliografii podstawowej książki o Podiebradach: Felcman O., Fukala R., a kol., Poděbradové. Rod českomoravských pánů, kladských hrabat a slezských knížat, Praha. 2008. oraz czeskiej wersji: Głogowski S., Genealogia Podiebradów, Gliwice 1997