Marek Nienałtowski
Zagadki przeróbek budynku Ratusza oleśnickiego lub datowania widokówek

Po wielkim pożarze z 1823 roku, budynek Ratusza został odbudowany w 1826 r., w postaci klasycystycznej. Wcześniej istniejące odrębne budynki zostały połączone w całość tylko frontową ścianą. Na wycinku z rysunku A. Groegera z ok. 1860 r. będącego w zbiorach Instytutu Herdera w Marburgu widać, jeszcze prawie nieskażoną przebudowami tę ścianę frontową.

Ratusz w 1860 r. Źródło

W niej widoczne są trzy otwory bramne (z tego dwa w ryzalitach): lewe do właściwego "starego" budynku ratusza, środkowe - do skrzydła południowego ratusza, prawe drzwi prowadziły na podwórze budynków przylegających do ratusza oraz do posterunku policji i Odwachu. Widoczne są także dwa zaślepione wejścia. Już w tym czasie właściciel sklepu (może Retter) zdołał uzyskać zgodę na powiększenie małego okna - na większe - wystawowe i tym samym została skażona nienaganna architektonicznie sylwetka ściany frontowej Ratusza. Przed wejściem prawym widoczny jest posterunek wojskowy.

W 1892 r. oba budynki zostały połączone wspólną klatką schodową i wówczas tracą na znaczeniu dawne wejścia i komunikacje wewnętrzne. Zaczyna następować przebudowa parteru. Jego prawa część (czyli budynek nr 15) zaczyna przekształcać się w sklepy.

Zdjęcie zabezpieczyłem napisem, ze względu na nasilające się kradzieże ilustracji z tej strony

Powyższe zdjęcie pochodzi z dyplomu z 1896 r. (Stanowi własność Adama Fedorowicza). Nie jest ono oryginalne, gdyż maszty na dachu pojawiły się ok. 1900 r. Zapewne na dyplomie było czarno-białe zdjęcie, które później zamieniono na kolorowe.

Na powyższym zdjęciu widoczne są modernizacje (w stosunku do sytuacji z 1860 r.) - kształt obramienia drzwi został uproszczony na prostokątny, drzwi z prawej strony usunięto i w to miejsce umieszczono witrynę sklepu lub warsztatu. Może i drzwi środkowe także zamieniono na witrynę. Dwa okna, z prawej strony ściany frontowej (I i II piętro), zaślepiono. Na dachu umieszczono dwa maszty (a te chyba pojawiły się po 1900 r.), a na ścianie północnej jeden maszt. Nad sklepami nie ma jeszcze szyldów, ani reklam. Na dachu nie ma masztów do podłączenia przewodów elektrycznych (wewnątrz stosowano oświetlenie gazowe).

Widokówka ze zbioru Jacka Kamińskiego z datą wysłania 1903 r. Chyba najstarsze zdjęcie ratusza!

Widokówka powyższa, mogąca pochodzić sprzed 1903 r., zmienia całkowicie pogląd o rozbudowie Ratusza i może też sugerować, że to zdjęcie wykonano przed 1896 roku, a może nawet przed 1892 r. Być może, że jest to najstarsze zdjęcie ratusza? W trójkątnych naczółkach ryzalitów fasady ratusza znajdują się: kamienny (zapewne) herb cesarstwa (z lewej) i chyba herb Oleśnicy (z prawej). Nie ma masztów na dachu i dojścia do nich w postaci okienek dachowych. Nie widać środkowego wejścia do Ratusza. Na zdjęciu widać na ścianie północnej wejście i szyld nad nim.

Dodano 17.03.2013 r.
Okazało się, że to było wejście do Sądu Krajowego (Landgericht, II instancja, miał obsługiwać teren liczący 250 tys. ludzi)). Nie wiem kiedy ten sąd powołano, ale na planie miasta z 1882 r., na budynku ratusza ta nazwa figuruje. Sądzić można, że wejście do tak ważnej instytucji musiało odbywać się z zewnątrz budynku Ratusza. Takie wejście w tym czasie było tylko z pokazanej strony. Sąd Krajowy istniał w Ratuszu tylko do 1897 r. bo wówczas już powstał budynek sądu obwodowego i krajowego. Zatem pokazane wejście zamurowano. Nie wiem jaka była dalsza historia tych pomieszczeń. Obecnie jest tam, jak wiadomo, siedziba banku (w 2024 r. dochodzi do zmian).

Widokówka ze zbioru A. Fedorowicza wysłana w 1908 r. Na dachu widać maszt doprowadzenia energii elektrycznej.
Wiadomo, że energia elektryczna pojawiła się w Oleśnicy w 1911 r. Może był to maszt doprowadzenia przewodów
telefonicznych

Na powyższej widokówce sprzed 1908 r., obok szerokich drzwi lewych (wiodących do pomieszczeń magistratu) znajduje się płyta koloru białego z napisem Magistrat Oleśnicy i herbem miasta. Ponownie widać środkowe drzwi. Pierwsza witryna z lewej (okno wystawowe) należy do szewca (Adolf Nicke). Wejście do warsztatu odbywa się poprzez środkowe drzwi Ratusza. Max Kiefel dysponował chyba większymi pieniędzmi i załatwił sobie przekucie okna na drzwi do sklepu.

Na powyższym wycinku widokówki z 1910 r. jedyną zmianą jest wykonanie, w wymiarze witryny szewca, małych wejściowych drzwi (i dużego szyldu). Klienci Adolfa Nicke już nie musieli wchodzić przez Ratusz. Natomiast S. Ritter - właściciel sklepu z modnymi dodatkami dla kobiet, wywiesił na ścianie zewnętrznej gablotę reklamową. Był on jednocześnie właścicielem tego budynku (nr 15 i 14).

Następne widokówki ze zdjęciami Ratusza sprzed 1927 r., nie pokazują większych zmian ściany frontowej. Około 1930 r. znika sklep A. Nicke i Maxa Kiefela, potem witryna S. Ritter (jego sklep znajduje się dalej od południowej strony Ratusza. Widać to na poniższych zdjęciach). Być może, że usunięcie sklepów było spowodowane zwiększeniem ilości urzędników lub chęcią zwiększenia "dostojeństwa urzędu".

Ok. 1930 r. od strony frontowej została jeszcze witryna S. Rittera (fot. z allegro.pl)	Lata trzydzieste - na stronie frontowej nie widać żadnych witryn sklepowych (fot. z allegro.pl)

Wniosek:

• Oszczędności wytwórców widokówek powodują, że z jednego zdjęcia wykonywano widokówki przez wiele lat. Nie zawsze to pozwala na datowanie i wyciąganie prawidłowych wniosków.
• Pokazana wyżej widokówka z datą wysłania 1903 r., zawiera prawdopodobnie najstarsze zdjęcie Ratusza, pokazujące sytuację z okresu 1892-1896 r. A może nawet sprzed 1892 roku???

  ---