Marek Nienałtowski
Jan z Podiebradów, książę ziębicko-oleśnicki i lilie heraldyczne na jego zbroi

06.03.2021 r.

Przed odnowieniem kamiennego pomnika księcia ziębicko-oleśnickiego chyba nie podejmowano analiz ozdób znajdujących się na kamiennej "zbroi". Dopiero usunięcie pomnika z wnęki i ustawienie w przedbramiu, pozwoliło przypatrzeć się dokładniej ozdobom rycerskim rzeźby księcia Jana. Po raz pierwszy można było zobaczyć ozdoby znajdujące się z tyłu.

Kamienny pomnik księcia Jana stojący częściowo we wnęce

Ozdoby znajdujące się z przodu zbroi (na napierśniku, naramiennikach, fartuchu i nałokietnikach) na skutek deszczów uległy zatarciu, są mniej widoczne. Natomiast te z tyłu, znajdujące się we wnęce - są w miarę dobrze zachowane. Wyróżniającymi się ozdobami są duże lilie heraldyczne. Budziło to zdziwienie, gdyż Podiebradowie nie mieli związków z Francją, gdzie lilie były i dalej są używane (chociaż i w niemieckich herbach szlacheckich są one spotykane). Mogło to wskazywać, że rzeźbiarz liliami zapełnił "puste" powierzchnie zbroi, bez związku z osobą księcia Jana. Może jakiś związek istniał, chociaż na herbach na tumbie księcia Jana (i jego żony Krystyny z Szydłowieckich) nie widać francuskich związków genealogicznych.

Lilia na napierśniku. Fot. Iwona Pustelnik

Na tylnej części rzeźby widać 3 duże lilie

Lilie po obu bokach hełmu	Strzałką pokazano lilię na lewym nałokietniku (nałokcicy), na prawym jest analogiczna

Łącznie na zbroi znajduje się osiem ozdób w postaci lilii heraldycznych.

Pisząc wcześniej o planach remontu (1927 r.) portalu bramnego klatki schodowej "Domu Wdów" - zauważyłem, że i na nim są przedstawienia lilii. Ten portal pochodzi z ok. 1560 r., również i rzeźba pochodzi z tego okresu, czyli może lilie nie są tylko wymysłem rzeźbiarza?

Strzałkami pokazano lilie w portalu bramnym z ok. 1560 r.

Sprawdziłem zdobienia na zbroi z tumby księcia Jana i jego żony. Wykonana została w 1557 r., czyli była wcześniejsza niż rzeźba księcia z Pałacu Wdów. Okazuje się, że na zbroi księcia występują typowe lilie i być może lilie w innej postaci. Zachowały się one dobrze, gdyż od zawsze znajdują się pod dachem. Na poniższej tablicy można zauważyć, że lilie heraldyczne mają różne przedstawienia graficzne.

Graficzne przedstawienia kwiatu lilii

Książę Jan i jego żona Krystyna na nagrobku tumbowym. Niemcy w 1908 r. błędnie ustawili lwy
i tak pozostało. Są one ciężkie i trudno je ręcznie obrócić. Przesuwanie uszkodzi płytę

Strzałkami pokazano miejsca rozmieszczenia lilii: Na napierśniku, naramiennikach i rękawicach	Lilie na nagolennikach

Dodatkowe lilie na fartuchu (z lewej) i z boku na napierśniku

Lilie na hełmie	Lilie na trzewikach

Gdyby lilie heraldyczne pojawiły się jeszcze na innym zabytku związanym z księciem Janem i data różniłaby się o kilkanaście lat - można by sądzić, że umieszczenie ich nie było przypadkowe. Jego brat Jerzy na napierśniku ma kwiat różniący się całkowicie od lilii. Natomiast syn - Karol Krzysztof nie ma na zbroi żadnych upiększeń. Również zbroja z pomnika jego ojca nie ma zdobień w postaci Lilii. Czyżby książę Jan miał jakieś elementy swojej zbroi rycerskiej z wybitymi elementami lilii i stąd ona pojawiła się na rzeźbach i na portalu? Autorem rzeźb z tumby był Joannes Oslew, może on (jego grupa?) wykonała także stojącą rzeźbę księcia Jana, obu herbów i nowych portali zamkowych? Pomocna byłaby opinia historyka sztuki, chociaż rzeźba księcia Jana jest przypisywana wrocławskiemu artyście.

Literatura:

Nienałtowski M., Podiebradowie w dziejach księstwa ziębicko-oleśnickiego 1495-1647, Oleśnica 2013

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI