Tajemnicza Oleśnica – do opowiedzenia, do zobaczenia, do ...

Wąsy św. Jerzego a historia księstwa ziębicko-oleśnickiego Podiebradów
Podczas promocji książki Podiebradowie w dziejach księstwa ziębicko-oleśnickiego dr hab. Piotr Oszczanowski wygłosił wykład: Tajemnicza Oleśnica – do opowiedzenia, do zobaczenia, do ... , który porwał sluchaczy w ciekawy świat historii sztuki zwiazany z okresem rzadów Podiebradów w księstwie. Poniżej postaram się przedstawić ważniejsze tezy i ilustracje towarzyszące wykładowi. Nie jest to łatwe ze względu na moja nikłą wiedzę z historii sztuki i ówczesną niedyspozycję zdrowotno-psychiczną utrudniajacą zapamiętanie wykładu. Stąd tak długie opóźnienie.

Jeden z istotnych tematów wykładu dotyczył dwóch konnych figur św. Jerzego, wykonanych z drewna polichromowanego, pochodzących, jak sądzi P. Oszczanowski, z początków XVI w. Jedna z figur związana byla z kościołem NMP i św. Jerzego w Oleśnicy (do 1505 r. istniał oddzielny kościół św. Jerzego.). Druga - z kościołem św. Jerzego w Ziębicach. Żaden inny kościół na Śląsku, pod tym wezwaniem, nie posiadał tej rangi figury (częściej występowały malowidła i płaskorzeżby). Obydwa kościoły znajdowały się w miastach rezydencjalnych książąt z Podiebradu, którzy byli wnukami króla Jerzego Podiebrada i tym się szczycili. Dlatego dr P. Oszczanowski zadaje pytanie - czy obie figury mają faktycznie promować (stanowić wyobrażenie) króla Jerzego i czy pochodzą z fundacji książąt siedzących na Oleśnicy i Ziębicach, być wyrazem hołdu jemu składanego, przypominać, że są wnukami wielkiego i może ostatniego narodowego króla Czech. Na to pytanie P. Oszczanowski nie dał odpowiedzi i dalej starał się wskazać te czynniki, które mogłoby tę tezę poprzeć.

W tym czasie rządy w księstwie należały do księcia Karola I Podiebrada (1511-1536), który interesował się sprawami Czech i marzył o koronie królewskiej dla Podiebradów. Do 1502 r. współrządził z bratem Jerzym, a do 1511 r. z bratem Albrechtem.

Oleśnicki św. Jerzy
Figura konnego św. Jerzego z kościoła NMP i św. Jerzego w Oleśnicy jest znana ze zdjęć pochodzacych z poczatków XX w. Stała ona w tym czasie przy wejściu do loży książecej.

Loża książęca, z prawej widoczna schody prowadzące do loży i na empory, nad nimi widoczna konna figura św. Jerzego. Źródło [1]	Figura św. Jerzego na postumencie

Zdjęcie figury z ok. 1920 r., a może w trakcie przygotowania jej do ekspozycji na wystawie w 1926 roku. Miała ona wysokość ok. 70 cm. Źródło [2]

Loża jak i balkony w tym kościele pojawiły się za czasów, być może, Karola II Podiebrada, a już na pewno w trakcie rządów Wirtembergów. Jeśli rzeżba pojawiła się w Oleśnicy ok. 1530 r. to zapewne umiejscowiona była w innym miejscu, może również na podwyższeniu, utrudniającym działanie wandali. Przypomnę, że w 1505 r. ksążęta Albrecht i Karol I przyczynili się do połączenia wcześniej oddzielnych (mających wspólną ścianę) kościołów NMP i św. Jerzego. Może dzięki temu mniejszy z nich – kościół św. Jerzego zyskał na znaczeniu, bo w nim postawiono ołtarz. Być może, taki był cel działania wnuków króla Jerzego. Może i wtedy do połączonych kościołów trafiła konna figura św. Jerzego. Ostatni ślad po tej figurze pojawia się w zwiazku z jej prezentowaniem na wielkiej wystawie w Muzeum Rzemiosla i Starożytnosci we Wroclawiu w 1929 r. P. Oszczanowski nie jest pewien czy figura pozostała w muzeum do 1945 i tam zaginęła, czy trafiła ponownie do Oleśnicy. Jeśli tak było - mogła ulec spaleniu w 1945 r.

Ziębicki św. Jerzy
W odróznieniu od oleśnickiej – ziębicka figura św. Jerzego nie jest wspominana w opisach kościoła św. Jerzego w Ziębicach, dostępnych w Internecie. Natomiast znana jest informacja o istnieniu w nim dużego malowidła św. Jerzego (odkrytym w 1967 r.), wykonanym zapewne bliżej końca XIV w. (wg witryny internetowej Jerzego Organiściaka).

Figura św. Jerzego z kościoła św. Jerzego w Ziębicach przechowywana w Muzem Archidiecezjalnym we Wrocławiu. Jest ona znacznie wyższa niż oleśnicka, bardziej monumentalna . Fot. P. Oszczanowski

Natomiast pominięta w literaturze figura św. Jerzego istnieje i od końca XIX w. znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym we Wroclawiu. Wg P. Oszczanowskiego umieszczona była wcześniej w kościele obok loży książęcej (która wg Jerzego Organiściaka zapewne powstala w 2. połowie XIV w. wraz z kaplicą św. Jerzego). Także nie wiadomo kiedy figurę świętego umieszczono w kościele św. Jerzego i jaki był jej dalszy los. Czy zostala uratowana podczas spalenia kościoła w okresie wojny trzydziestoletniej, czy została dopiero później umieszczona w kościele?

Na podstawie szczegółów twarzy tej rzeźby dr P. Oszczanowski sądzi, że mogła ona powstać jako symbol króla Jerzego Podiebrada. Takie pytanie stawia przekornie w zwiazku z podobieństwem wąsów króla Jerzego z wąsami figury św. Jerzego. Ten święty na niektórych malowidlach posiada wąsy, ale najczęściej jest pokazywany jako młody niewąsaty meżczyzna.

Twarz św. Jerzego z Ziębic. Fot. P. Oszczanowski	Twarz króla Jerzego z grafiki z 1539 r. Źródło - Wikipedia	Twarz św. Jerzego z Oleśnicy. Źródło P. Oszczanowski

Na powyższych dwóch ilustracjach widać pewne podobieństwo "zawadiackich" wąsów. Gdyby i oleśnicka rzeźba miala również podobne wąsy – można byłoby sądzić, że obie przedstawiają króla Jerzego i powstały z inspiracji jego wnuków. Niestety, zbroja zasłania dolną część twarzy oleśnickiego św. Jerzego i nie widać zarostu. Pozostaje dalej poszukiwać informacji dlaczego te dwie figury św. Jerzego znalazły się dwóch miastach należących do Podiebradów i w dwóch kościołach pod wezwaniem tegoż świętego.

Słuchacze wykładu zgromadzeni w sali rycerskiej zamku oleśnickiego usłyszeli jak ważne w historii sztuki mogą by wąsy i poznali nowe fakty z historii dwóch miast rezydencjalnych księstwa ziębicko-oleśnickiego. Jeśli dojdzie do wznowienia książki to niechybnie wątek wąsów również w niej się pojawi.

Nowe ilustracje postaci książąt i księżnych
Dr Piotr Oszczanowski pokazał na wykładzie również nieznane wcześniej portrety Karola Fryderyka (1593-1647) oraz jego córki Elżbiety Marii (1625-1686) ostatniej z królewskiego rodu Podiebradów, żony Sylwiusza Nimroda Wirtemberga. Postacie te zostały opisane w książce o Podiebradach. Portrety niżej pokazane zostały sfotografowane z ekranu rzutnika, stąd ich niska jakość.

Portret Karola Fryderyka	Portret Elżbiety Marii

W książce o Podiebradach pokazałem tylko odrysy postaci Karola Fryderyka z medali oraz oraz inne medale, na których był on przedstawiony sam, względnie z bratem. Wyżej pokazany portret przedstawia młodego ok. 20-letniego księcia na Oleśnicy. O istnieniu tego portretu było wiadomo. Jego córkę znaliśmy także z odrysów medali i samych medali. Pełnym zaskoczeniem było istnienie portretu.

Niżej pokazano portret drugiej żony Karola II - Elżbiety Magdaleny (1562-1630), córki Jerzego II księcia brzeskiego oraz ją na łóżu śmierci.

Portret Elżbiety Magdaleny	Elżbieta Magdalena na łóżu śmierci

Elżbietę Magdalenę znamy z medali ślubnych zawartych w książce. Także zaskoczeniem było pojawienie się powyższego portretu. Skan obrazu księżnej na łożu śmierci dr P. Oszczanowski już wcześniej pokazywał w malych wymiarach. Na promocji natomiast był pokazany w dużym powiększeniu, pozwalającym odczytać napisy i rozpoznać herb.

Każda z powyższych ilustracji została scharakteryzowana. Poznaliśmy daty wykonania, autorów rysunków (malowideł) i widoczne teksty. W ewentualnym wznowieniu książki o Podiebradach może uzyskam zgodę na ich umieszczenie.

Również dr P. Oszczanowski pokazał ciekawą ilustrację niezwiązaną z Podiebradami, ale ważną dla historii Oleśnicy - widok Oleśnicy po wielkim pożarze w 1730 r. Ilustracja posiada dużą rozdzielczość stąd można było zobaczyć dokładny widok resztek całych kwartałów miasta i jak wyspy w morzu ruin - kilka niespalonych całkowicie budynków murowanych - w szczególności kościołów. Ilustracja ta wzbudza szacunek do dawnych mieszkańców i władz, które zdołały odbudować miasto. Prawie 100 lat później miasto ponownie zostało doświadczone wielkim pożarem, ale już nie było tak doszczętnie spalone dzięki większej ilości domów murowanych i istnienia sprzętu przeciwpożarowego.

Całkowicie nieznane były w historii zamku oleśnickiego (1905-1945) skany obrazów, które przedstawił również P. Oszczanowski. Były to głównie portrety przodków następcy tronu cesarstwa (Pana na zamku oleśnickim) z rodu Hohenzollernów i ich żon. Zapewne wisiały w zamku oleśnickim w salach reprezentacyjnych. Nigdy jeszcze nie widziałem ich na zdjęciach wnętrz zamkowych i będzie to nowość w historii zamku. Być może po te obrazy przyjechały niemieckie ciężarówki wojskowe na 2 dni przed zajęciem miasta przez czerwonoarmistów.

Kończąc - nieobecni dużo stracili nie mogąc wysłuchać wspaniałego (jak zwykle) wykładu dra Piotra Oszczanowskiego o tajemniczej Oleśnicy. Starałem się wiernie, w miarę możliwośći, oddać jego treść, ale nie jest to łatwe.

Źródła zdjęć z kościoła NMP i św. Jerzego:
1. Alt-Schlesien: Architektur, Raumkunst, Kunstgewerbe / herausgegeben und eingeleitet von Richard Konwiarz; Lichtbildaufnahmen von Heinrich Goetz. Stuttgart 1913
2. Czechowicz B. Książęcy mecenat artystyczny na Ślasku u schyłku średniowiecza. DIG. Warszawa 2005

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kosciół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pregierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauwazyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI