Marek Nienałtowski
Bywało, że Pan Bóg mocno karał Oleśnicę
28.02.2021 r.

Życiu oleśniczan na przestrzeni wieków towarzyszyły tzw. klęski elementarne. Najczęściej były to zarazy i nadzwyczajne zjawiska pogodowe (silne wichury z piorunami, gradem, mocnymi długotrwałymi opadami). Następstwem ich było niszczenie zasiewów (potem głód), pożary, uszkodzenie lub niszczenie zabudowy mieszkaniowej i hodowlanej). Następstwa o niedużej skali bywały zapominane, jeśli nie znalazły się w zachowanych drukach. Natomiast były pamiętane, gdy dochodziło do śmierci setek mieszkańców, znaczących zniszczeń miasta, uszkodzeń kościołów i zamków, bo te zdarzenia bywały opisywane w historii tych budowli, a często opisowi towarzyszyły rysunki. Zazwyczaj mieszkańcy mówili, że była to kara Boska.

W 1703 r. musiał wiać silny wiatr, skoro zerwał miedzianą tarczę zegarową z wieży zamkowej [4], o innych szkodach nie wspomniano w wydawanych drukach. W 1706 r., "miasto dotknęła straszliwa wichura, która zniszczyła wiele budynków w mieście, w tym wieże oleśnickich kościołów oraz powaliła 20.000 drzew w okolicznych lasach"[3]. Jednak, gdy się sprawdzi informacje z historii kościołów [2], to w wymienionym roku nie wspomniano o zniszczeniu żadnej z wież kościelnych. Natomiast wspomina się w tym źródle o zawaleniu w 1707 r. hełmu wieży w kościele NMP i św. Jerzego. Być może ta straszliwa wichura zaistniała w 1707 r. i pokazano ją na poniższej ilustracji.


Miedzioryt przedstawiający skutki orkanu (tak nazwano tę wichurę) w Oleśnicy w dniu 12 lipca 1707 r.
Z kolekcji Marka Górnickiego. Powiększenie powyższego miedziorytu, za pośrednictwem M. Górnickiego, otrzymałem z
Warszawskiego Antykwariatu Naukowego KOSMOS

Z lewej widać przewracający się hełm z wieży kościoła NMP i św. Jerzego, o czym wzmiankowano w literaturze [2]. Widać też z prawej przewrócony hełm wieży kościoła zamkowego, który wbił się w dach kościoła. Byłaby to znacząca katastrofa, niestety nie jest wymieniona w historii tego kościoła [2], a może nie znalazłem wzmianki o tym.

Dodano 14.03.2022 r.
Okazało się, że Renesse E. [2] nie przestudiował wszystkich materiałów o wichurze z 12 lipca 1707 r. Straubel J.T. [8] w swoim dziele z 1733 r. wspomniał o zerwaniu (herabgebrochen) hełmu wieży z kościoła zamkowego. Także wspomniał o przechyleniu hełmu wieży zamkowej i ratuszowej.

Powyższy miedzioryt był dołączony do czasopisma Der Breslauische Erzähler z 29 kwietnia 1809, Nr 18, który stanowi własność Śląskiej Biblioteki Cyfrowej (sbc.org.pl). Każdy numer tego czasopisma miał dołączony miedzioryt z tematami dotyczącymi Dolnego Śląska (chociaż dokładnie nie sprawdzałem wszystkich - szukałem tylko oleśniczana).


Winieta gazety Der Breslauische Erzähler nr 18 z 29 kwietnia 1809 r.


Oryginalny skan z tego numeru czasopisma. Na nim nie widać nazwiska autora, chociaż jest jakiś ślad z prawej.

Szukając nazwiska wykonawcy sprawdziłem miedzioryty z numeru 17 (poprzedzającego) i nr 19 (następnego). Na nich widać mało czytelny podpis FGEndler, czyli Friedrich Gottlob Endler.


Na innym miedziorycie z 1803 r. (po powiększeniu) widać dokładniej podpis FG Endler fecit (fecit - wykonał).
(Ur. 12 marca 1763 w Lubiniu, zm. 7 lipca 1822 we Wrocławiu)

Można sądzić, że miedzioryt "wichrowy" wykonał także F. G. Endler. Przy czym w 1809 r. przedstawił Oleśnicę w widoku z ok. 1707 r. i być może korzystał z rysunku wówczas wykonanego przez oleśniczanina Christiana Wincklera [1], zawartego w Olsnographii Jana Sinapiusa. Endler ponadto wykonał ok. 1805 r. 4 miedzioryty przedstawiające Oleśnicę [6]. Szczególnie ważne są te, pokazujące zamek w ówczesnym stanie, co pozwoliło użyć ich w opisie historii zamku [4].

W 1709 r. dotknęła oleśniczan dżuma - zmarł co 2-3 mieszkaniec miasta, łącznie 1565 osób. A w 1730 r. potężny pożar Oleśnicy sprawił, że prawie każdy oleśniczanin stracił dach nad głową [5]. Nie wiadomo, ilu z nich straciło życie. Tak więc, Pan Bóg mocno karał oleśniczan na początku XVIII w.

Uwaga. Powyższy miedzioryt wcześniej pokazał Paweł Szczegodziński

Dodano 17.03.2021 r.
W książce [7] podano, że 12 lipca 1707 r. Oleśnicę nawiedziła burza powodując uszkodzenia kościołów i domów (swobodne tłumaczenie).

Literatura:

  1. Christian Winckler - oleśnicki rytownik i wydawca
  2. Führer durch die Ölser ev. Kirchen, Emil v. Renesse, Oels 1914
  3. Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Atut Wrocław 2006
  4. Nienałtowski M., Zamek książęcy w Oleśnicy od czasów piastowskich po współczesność, Katowice 2017
  5. Nienałtowski M., Wirtembergowie. Książęta na Oleśnicy, Bierutowie i Dobroszycach. Oleśnica 2019
  6. Oleśnica dawniej. Piękno dostrzeżone przez artystów.
  7. Fischer Christian Friedrich Emanuel, Geographisch-statistisches Handbuch über Schlesien und die Grafschaft ..., Tom 2. Breslau und Jauer 1818 r. s. 205-206
  8. Straubel J. T., Beschreibung zweyer erschrecklichen Ungewitter, welche die [...] Stadt Oelss, das erstere anno 1535 [...] das andere an.1707 [...]

Od autora • Lokacja miastaOleśnica piastowskaOleśnica PodiebradówOleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r.Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstwDrukarnie NumizmatyKsiążęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla OleśnicyArtyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje • BibliografiaLinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI