Marek Nienałtowski
Murale oleśnickie i ich twórcy (ok. 1965-1972)
Latem 2018 r. Ewa Mielcarek z ODSzH powiadomiła mnie o artykule z Gazety Robotniczej nr 170 z 1969 r., dotyczącym m.in. zaangażowania znanych wówczas artystów plastyków w dekoracje malarskie murów oleśnickich budynków. Tymi artystami byli Ryszard Gachowski i Ryszard Sokół. Ich nazwiska były wcześniej znane z jednego z murali, na którym podpisali się jako autorzy. Z treści artykułu wynikała, że wykonali oni większość murali oleśnickich i współpraca ich z Oleśnicą trwała kilka lat. Jak się też okazało, byli oni nie tylko malarzami, ale i projektantami małej architektury.
Dlatego rozpocząłem poszukiwania informacji o obu artystach (jak i o wcześniej opisanej Z. Sokół-Jabłońskiej). Okazuje się, że nieco informacji zachowało się o R. Gachowskim, mniej o R. Sokole. Obaj ukończyli Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w 1954 r., co wynika z pokazanych niżej skanów dyplomów.
|
|
|
|
Ryszard Gachowski urodził się 8 kwietnia 1928 we Lwowie. W latach 1949-1953 studiował na Wydziale Architektury. Techniki graficzne poznał na zajęciach u prof. S. Dawskiego. Znany był jako autor i współautor bardzo licznych malarstw ściennych, wnętrz, mebli, znaków graficznych i przeróżnych rozwiązań graficznych. Był z wraz z kolegą ze studiów Tadeuszem Ciałowiczem pionierem wrocławskiego powojennego plakatu [1]. Realizował liczne malarstwa ścienne o charakterze dekoracyjnym lub dekoracyjno-reklamowym na elewacjach i wnętrzach (urzędy pocztowe, kina -m.in. Śląsk, Zakłady Kąpielowe przy pl. Teatralnym i wiele innych), często wspólnie z R. Sokołem. W połowie lat 60-ych zaczął prowadzić zajęcia ze studentami PWSSP. Wspólnie z Ciałowiczem projektowali Kalendarze Wrocławskie (kroniki nowożytnej miasta, informatora kulturalnego i miniencyklopedii). Zajął się też drzeworytem (plakat Dni Wrocławia z 1962 r., plakat do sztuki Słoneczny zegar wystawianej przez Wrocławski Teatr Lalek w 1969 r.[2]). Wygrał konkurs na plakat IV Wystawy Malarstwa Ziem Nadodrzańskich w 1966 r. (nie został wydrukowany, że względu na brak pieniędzy[3]). Wykonał plakat popularyzujący Wystawę Współczesnej Sztuki Religijnej w Polsce zorganizowana latem 1964 roku we Wrocławiu [4].
Najbardziej nobilitowała R. Gachowskiego i R. Sokoła ich wspólna praca - mozaika w halu na basenie przy pl. Teatralnym, która trafiła w 2016 r. na listę 35 obiektów i założeń architektonicznych z Wrocławia, chronionych jako Dobra Kultury Współczesnej lub postulowanych do ochrony wpisem do rejestru [5].
Sokół Ryszard ur. 1.10. 1928 we Lwowie, grafik, projektant wnętrz, w latach 1949-1954. studiował w PWSSP na wydziale Architektura Wnętrz we Wrocławiu. którą ukończył, uzyskując tytuł magistra sztuki - artysty plastyka ze specjalnością architektura wnętrz. Artysta był członkiem ZPAP. Za swoich mistrzów artysta uważał Emila Krchę (malarstwo), Antoniego Mechla (rzeźba), Stanisława Dawskiego (grafika) i Władysława Wincze (architektura wnętrz).
Praca artystyczna to: projektowanie wnętrz i ekspozycji
wystawowych, m.in. Muzeum Poczty, Ossolineum, Targi Poznańskie,
malarstwa ścienne historyczne i reklamowe (we Wrocławiu
i innych miastach na Dolnym Śląsku), medalierstwo, praca
w Miastoprojekcie, Wrocław. Od 1970 roku był dyrektorem
do spraw artystycznych w Zakładzie ART we Wrocławiu.
Miał ogólnopolskie uprawnienia rzeczoznawcy do spraw
wystawiennictwa i grafiki. Brał udział w licznych wystawach,
jego prace są w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu,
Biblioteki Ossolineum PAN we Wrocławiu, WDK we Wrocławiu,
Szkół Tysiąclecia oraz w zbiorach prywatnych,
m.in. Polska, USA, Szwecja, Wielka Brytania.
Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1976), Zasłużony
dla Dolnego Śląska (1975), Złotą Odznaką ZPAP (1980). Urodził się we Lwowie w 1928 roku. Mimo młodego wieku,
brał czynny udział w obronie swego miasta. Był harcerzem: członek
SHP Hufce Polskie, od 1943. Następnie członek ZHP (1946-1949).
Organizator i założyciel drużyn na Śląsku Opolskim. Aktywnie żyjący
i zawsze gotów do pomocy każdemu potrzebującemu, ostatnie
2,5 roku artysta spędził przykuty do łóżka po przypadkowym
upadku, który spowodował niedowład.
Jego ulubionym tematem malarskim był Bałtyk, a z licznych hobby:
filatelistyka, numizmatyka, jazda na nartach, pływanie, siatkówka,
wędrówki po górach latem i zimą, ulubionym był ogród,
który miał przy domu wakacyjnym nad morzem.
Żona Artysty - Zofia Jabłońska-Sokół - również
absolwentka Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu
(dyplom 1954) jest członkinią ZPAP. Państwo Sokołowie
przeżyli w związku małżeńskim niespełna 71 lat,
do pełnej rocznicy zabrakło 70 dni. Zmarł
we Wrocławiu 28 listopada 2021 r. w wieku 93 lat. Pochowany 7 grudnia we Wrocławiu na cmentarzu przy Bujwida. Wspomnienia przygotowała córka -
Anna Sokół-Ossowicz i wyraziła zgodę na umieszczenie ich na tej stronie internetowej.
Michał Skrzypek dodał:
Ryszard Sokół wykonywał znane chociażby z Oleśnicy naścienne malarstwo historyczne i reklamowe (we Wrocławiu i innych miastach na Dolnym Śląsku). Pracował w powstałym w 1949 r. państwowym Miastoprojekcie (wrocławska firma z branży architektoniczno-projektowej, istnieje do dziś, ma formę spółki z o.o.). Jak firma pisze o swojej historii dzisiaj [8]: "Kadra [na początku istnienia] składała się z grona utalentowanych ekspertów, członków Stowarzyszenia Architektów Polskich oraz laureatów wielu nagród z dziedziny architektury, a wiodącym zadaniem zespołu było projektowanie inwestycji budowlanych. Przykładami realizacji z tamtych lat są zarówno budynki mieszkalno-usługowe na ulicy Wita Stwosza oraz Łaciarskiej, rozbudowa ówczesnej wizytówki Wrocławia - Placu Nowy Targ jak i rekonstrukcja zabytkowej ulicy Psie Budy oraz Kamienicy Pod Złotym Jeleniem znajdująca się na Rynku pod numerem 44. Przedsięwzięciem zrealizowanym przez ówczesny Miastoprojekt Wrocław, na które szczególnie warto zwrócić uwagę, jest skomplikowana odbudowa średniowiecznego zespołu kościelno-klasztornego Bernardynów, w którym obecnie mieści się Muzeum Architektury". R. Sokół musiał dołączyć do zespołu mniej więcej w okresie wspomnianych wielkich realizacji - w 1949, gdy przedsiębiorstwo powstało, dopiero zaczynał studia, ale duże projekty wykonywane są przez lata, jest więc możliwość, że jeszcze w latach 50 na początku swojej drogi zawodowej i później uczestniczył w jakimś zakresie w tych pracach.
Prace R. Gachowskiego i R. Sokoła w Oleśnicy.
Nie wiadomo, kiedy zaczęli wykonywać malarstwo ścienne w Oleśnicy. W 1969 r. we wspomnianym artykule, podają, że już pracują w Oleśnicy kilka lat. Czyli można przyjąć, że już malowali w latach 1964-1965. W lipcu 1969 r. kończyli pracę przy wykonywaniu murala na bocznej ścianie budynku na rogu ul. 3 Maja i ul. A. Cieszyńskiego. Był to ich czwarty, jak podali, mural wykonany w Oleśnicy.
Mural o tematyce "kosmicznej" zgodnej z pomnikiem Ery Kosmicznej, który miał być umieszczony nieopodal.
Fot. jeszcze nieznanego autora
O tematyce tego muralu, ani o miejscu jego rozmieszczenia artyści nie wspomnieli w artykule. Można było to ocenić na podstawie ich rozmowy z dziennikarzem, który wspiął się na najwyższy poziom rusztowania, gdyż artyści opowiedzieli, co widać z prawej i lewej strony ich murala. Z prawej była " ... ogromna misa kamienna. W niej za kilka tygodni stanie pierwszy chyba w kraju pomnik ery kosmicznej - projektowany przez wrocławskiego rzeźbiarza Jerzego Boronia". Z lewej zaś - "Plac Fontann -trzy czynne już fontanny, wielka kompozycja na murze, a obok nowoczesna kawiarenka". Ten widok rozciągał się tylko z okolic pokazanego wyżej budynku.
W dali widoczna kompozycja malarska na murze budynku, nieco bliżej kawiarnia i trzy fontanny.
To było widać z lewej strony z wysokości rusztowania.
Fot. S. Arczyński. Widokówka z kolekcji Pawła Szczegodzińskiego
Może jako jeden z pierwszych wykonali mural przy placu Fontann.
Kompozycja malarska wykonana dla potrzeb udekorowania placu Fontann. Fot. Tadeusz Kozłowski 2005 r. (powiększenie)
Tylko na niej pozostały sygnatury R. Sokoła i R. Gachowskiego, ale z datą odnowy murala w 1987 r.
Fot. sygnatur Wiesław Mazurkiewicz 2008
Czy artyści tylko wykonywali murale? - okazuje się, że brali udział w kompleksowym projektowaniu architektonicznym nowego budownictwa w Oleśnicy pod kierunkiem inż. arch. Wiesława Kiełczewskiego [7]. Wówczas to architekci planowali kompleksowo rozbudowę miasta (a nie deweloperzy), a towarzyszyli im artyści wykonujący prace "w dziedzinie estetyki i tzw. małej architektury. Malujemy kompozycje na elewacjach, projektujemy nowoczesne oświetlenie ulic, planujemy nowe skwery, zieleńce, neony i to wszystko, co stanowi estetyczny krajobraz miasta".
Jak pisali - "realizowali także skwery, zieleńce i neony".
Czy ten element małej architektury (z widocznym dalej murkiem) to także wynik projektu obu artystów?
Fot. Stanisław Bibik 1972 r.
Zapewne neon Cukiernia - Społem to także ich projekt. Podobne neony projektowali we Wrocławiu.
Fot. S. Bibik 1972 r.
Kompozycja przy placu Fontann była może trzecia w kolejności, a ta przy pomniku Ery Kosmicznej - czwarta, o czym artyści wspomnieli. Która była pierwsza i druga? Być może powstały one na niżej pokazanym budynku po jego wybudowaniu. Poprzez tematykę murali starano się przybliżyć nowym, napływowym mieszkańcom historię Oleśnicy, datę jej lokacji, wpoić znajomość herbów miasta i Dolnego Śląska. Starano się, aby mieszkańcy byli dumni z tego, że żyją w historycznym, pełnym zabytków mieście.
To może pierwszy w kolejności mural, umieszczony na ścianie bocznej budynku przy ul. Wrocławskiej.
Może to wynikać z treści napisów
Mural na przeciwległej stronie tego samego budynku z herbem Oleśnicy. Fot. Jan Pelczarski
Kolejny piąty mural z herbem piastowskim wykonali w Rynku. Czyli musiał to być mural pokazany poniżej.
Mural z herbem piastowskim, niżej herb Oleśnicy (znajdował się na budynku, w którym jest apteka Pod Orłem.
Z prawej wieża ratuszowa). Fot. Jan Pelczarski
Kolejne murale wykonane przez wymienionych artystów.
 |
 |
Mural Brama Namysłowska. Fot. S. Bibik 1972 |
Mural Brama Mariacka. Fot. S. Bibik 1972 |
Mural Dom w Rynku. Fot. S. Bibik 1972
Mural z herbem Oleśnicy. Ul. Wojska Polskiego.
Mural istnieje, ale od kilku lat jest przysłonięty reklamami.
Fotografia nieznanego autora
Lata, w których wykonywali artyści swoje prace był okresem znaczącej rozbudowy Oleśnicy. Wtedy włodarzami miasta byli Franciszek Gawlik i Jan Jaworski, skazani na zapomnienie. Wówczas m.in. planowano zabudowę ul. J. Sinapiusa i M. Skłodowskiej-Curie, z placem Defilad i Rosarium. Szkoda, że wypadł z planu budynek kino-teatru przy ul. Sinapiusa.
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
