Marek Nienałtowski
Kaponiera zamku oleśnickiego

W literaturze dotyczącej zamku oleśnickiego podano, że wejście do niego przebiegało poprzez umocnione przedbramie, nazywane niekiedy także barbakanem. Ostatnia nazwa budziła wątpliwości, gdyż barbakan jest najczęściej określany jako bardziej rozbudowana budowla obronna niż przedbramie. Także pisano, że pod przedbramiem (barbakanem) usytuowane są lochy. Nic nie pisano o możliwości wejścia do nich. Wspominano jedynie, że wyjście z nich "prowadzi poprzez głęboką studnię znajdującą się poza obrębem fortyfikacji zamkowych". Nic nie pisano o przeznaczeniu tych lochów i możliwości ich penetracji. Była to jedna z zagadek zamkowych.

Okazało się, że rozwiązanie zagadki stało się możliwe dzięki Panu Zdzisławowi Napartemu pracownikowi zamku i Panu Andrzejowi Dwojakowi z firmy "Prace archeologiczne i architektoniczne" z Wrocławia, pracującemu z pasją (za dziękuję) przy poszukiwaniach archeologicznych w zamku oleśnickim.

Wstępnie wystarczyło tylko wypompować wodę od lat zalegającą w pomieszczeniach (lochach) znajdujących się pod tzw. Pałacem Wdów. Wtedy okazało się, że bezpośrednio pod przedbramiem znajdują się dwa pomieszczenie (komory, kazamaty?).

Poniżej widocznych otworów strzelniczych znajdują się także
otwory strzelnicze zasypane ok. 3 metrową warstwą ziemi

Ostatnie z nich posiada otwory strzelniczymi, na poziomie ok. 3 m niżej, obecnego poziomu jezdni. Ze wstępnego oglądu zdjęć mogę sądzić, że mogła to być tzw. kaponiera, czyli element foryfikacji przeznaczony do obrony fosy i wjazdu do zamku.

Hipotetyczny rysunek wzajemnego rozmieszczenia kaponiery i przedbramia [3]. Z prawej schemat kaponiery(?) z Siewierza, XVI w. wg Guerquina z uzupełnianiami J. Salma [1]

Z tego powodu można sądzić, że jednak ta budowla obronna (przedbramie) miała charakter barbakanu - zawierała bowiem bardziej rozbudowany system obrony na trzech poziomach: pomost bojowy; strzelnice nad poziomem jezdni i strzelnice poniżej jezdni. Co dziwne - pisał o tym Bohdan Guerquin w Zamki Śląskie wyd. 1957 na str. 30. Czy o tym zapomniano?

Po analizie planów zamku okazało się, że na planie K. Bimlera komory (kazamaty) pod pałacem zostały zaznaczone (zapomniano o tym znanym planie?). Pokazano je na poniższym rysunku. Wejście do nich prowadzi przez drzwi najbliższe wejściu do klatki schodowej Pałacu (dawne wejście do muzeum). Po zejściu na niższy poziom - należy przejść w lewo do następnej kazamaty i potem dopiero do kaponiery. Niestety, to przejście było zasypane piachem, spływającycm wraz z wodą do piwnic pałacu i dlatego kaponiera była niedostępna.

Wycinek z planu zamku oleśnickiego K. Bimlera

Z czasem barbakan traci swoje walory bojowo-obronne (artyleria!), a sama brama staje się architektoniczną ozdobą wjazdu do zamku. Wówczas najpewniej usunięto pomosty bojowe, blanki na murach i zamurowano otwory strzelnicze nad poziomem jezdni. Otwory niżej rozmieszczone (w komorze) są, jedynie zasypane ziemią. Zasypanie odbyło się prawdopodobnie na skutek zmiany koryta fosy lub z innych przyczyn (wzmocnienie fundamentów pałacu?). Może i dlatego o istnieniu komory zapomniano. Dla badaczy historii zamku jej odkrycie może być polem do wielu ciekawych rozważań, domysłów i wniosków.

Obecnie pomieszczenie komory i otwory strzelnicze można jedynie przez kilka sekund zobaczyć na filmie "Zamek książęcy w Oleśnicy" autorstwa Eugeniusza Ćwika wykonany dla Centrum Kształcenia i Wychowania Ochotniczych Hufców Pracy i dostępny do nabycia w recepcji zamku.

Dzięki uprzejmości Pana E. Ćwika uzyskałem zdjęcia autorstwa Pana Sebastiana Baranowskiego z penetracji komory, które niżej przedstawiam (kliknąć w celu powiększenia). Na pierwszym zdjęciu widać prawe wnęki strzelnicze, poziom wody przed wypompowaniem i dwa inne zamurowane otwory na ścianie czołowej. Są to może też otwory strzelnicze. Na pozostałych zdjęciach pokazano kształt wnęk (widoczna grubość murów kaponiery) i niezamurowany otwór strzelniczy z sypiącą się do środka ziemią.

	Fot. Sebastian Baranowski

Rozpoznana kaponiera mogłyby być po osuszeniu, wykonaniu prac konserwatorskich i odpowiednim przygotowaniu - udostępnione zwiedzającym, jako ciekawa XVI wieczna budowla obronna. Na poniższym zdjęciu widać pomieszczenie z którego wchodzi się do kaponiery. Jest ono zalane także wodą.

Także powiększenie widocznego przejścia może pomóc w udostępnieniu kaponiery zwiedzającym.

Jak po 6 latach ponownie odwadniano kaponierę

Literatura

1. Guerquin B., Zamki w Polsce Warszawa. 1984.
2. Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce. Warszawa. 2001
3. Bogdanowski J. Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa 2002 r.
4. Przyłęcki M., Zamek w Oleśnicy, Towarzystwo Przyjaciół Miasta Oleśnicy. Wrocław 1989

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI