Zdjęcie studenta z 1893 r. www.ebay.de
Żołnierz 6 Batalionu Jegrów. Pierwsze miejsce rozmieszczenia zakładu
M. Herdena - ul. 3 Maja 29
M. Herdena - ul. 3 Maja 29
Marek Nienałtowski
Max Herden - oleśnicki fotograf
Uzupełniono 30.12.2010 r., 03.04.2011 r., 31.08.2018
Każdy oleśniczanin zajmujący się historią miasta w XIX-XX w. natrafia na nazwisko Max Herden. Był to fotograf, wydawca widokówek i handlowiec (ur. 21. XII 1863 r. w Szczytnej), zaczynający swoją karierę w Oleśnicy jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XIX w., o czym świadczy fotografia wykonana w 1893 r. Zapewne wcześniej praktykował u swego ojca Heinricha w Strzelinie.
|
|
|
|
|
Zdjęcie studenta z 1893 r. www.ebay.de |
Żołnierz 6 Batalionu Jegrów. Pierwsze miejsce rozmieszczenia zakładu M. Herdena - ul. 3 Maja 29 |
||
Wyżej na rewersie kartonika fotografii widać, że M. Herden miał swoje pierwsze atelier na dalekim przedmieściu przy Ohlauerstrasse 29 (ob. 3 Maja). Wcześniej używał je od 1877 r. Kalinke F. i kilku innych fotografów. Około 1890 r. zapewne przejął to "przechodnie atelier" Max Herden. W 1896 r. doszło do zmiany adresu atelier, bliżej centrum miasta.
Na ogłoszeniu napisano, że atelier fotograficzne M. Herdena znajduje się w nowym gmachu
za pocztą
od 1 kwietnia 1896 r. jeszcze pod nr. 1 wykonywał zdjęcia w 1899 r.
To mogłoby wskazywać, że poniższe zdjęcia wykonane w atelier przy Wilhelmstrasse 2 wykonano w tym samym budynku, który zmienił tylko numerację, bo numer 1 przejęła poczta.
 |
 |
 |
 |
|---|---|---|---|
Dwie siostry. Nowy adres rozmieszczenia zakładu M. Herdena - ul. Sienkiewicza 2 oraz informacja o filii w Miliczu |
Mężczyzna. Ten sam adres i dodatkowo informacja o filii w Bierutowie |
||
 |
 |
Dom przy Wilhelmstrasse 1 potem 2, w którym M. Herden miał swoje atelier. Prawdopodobnie na parterze. Z lewej strony jeszcze nie widać dobudowanego domu nr 1 przy nowej ulicy |
Reklamy Herdena |
Po wybudowaniu sąsiedniego domu o nr 1 i 2 (1905 r.) i powstaniu ulicy Gustawa Freytaga przeniósł się do domu przy Gustaw Freytagstrasse 2 i ten adres pojawiał się na rewersie kartoników fotografii (obecnie Pocztowa 2). Stanowił on własność Gertrudy Herden, żony Maxa.
Nad wejściem do budynku umieścił swój monogram MH i datę 1905 przeniesienia firmy do nowego własnego budynku.
 |
 |
Obecna postać budynku z byłym zakładem fotograficznym Maxa Herdena |
Zachowany monogram M. Herdena |
Oprócz zdjęć w atelier, M. Herden wykonuje je także w terenie, w miejscach ważnych zdarzeń. Np. słynne zdjęcie pokazujące wygląd kościoła św. Jana po jego zawaleniu w 1905 r. oraz zdjęcia z otwarcia krypty Wirtembergów. Trafiały one do gazet i książek, a duża część na widokówki.
 |
| Wizytówka M. Herdena z filli w Namysłowie |
 |
Jeden z podpisów na kartoniku oraz miejsce rozmieszczenia dwóch filii. (ze zbiorów Witolda Englendera - Galeria Ciasna) |
 |
 |
Zdjęcie i nieznane logo zakładu M. Herdena, jeszcze zapewne z atelier przy ul. 3 Maja 29. Ze zbiorów Marcina Piniło |
|
Herden przystosowując dom do potrzeb fotografowania wybudował od strony północnej dwa atelier do światła dziennego, zwane też altanami fotograficznymi. Jedna znajdowała się prawdopodobnie na parterze, druga na piętrze (zachowała się tylko ta z piętra). Na parterze mieścił się sklep fotograficzny. Miał także filię m.in. w Namysłowie. Prawdopodobnie współpracował z żoną, prowadzącą także zakład fotograficzny przy Magazinstrasse 11 (Kilińskiego11 - czyli w domu obok). W 1908 r. jest wymieniany jako radny miejski.
 |
Widoczna altana fotograficzna na piętrze |
W nich ściana północna i dach były przeszklone na wzór oranżerii. System wielu sterowanych zasłon (czarny aksamitu i biały muślin) pozwalał na modelowanie światła. Wsparciem były obracane lustra. Zapewne przewidziano także atelier do światła sztucznego w którym był wykorzystywana masa magnezowa dająca jasny błysk (wymagana była wentylacja pomieszczenia), a po 1912 r., gdy doprowadzono energię elektryczną - reflektory. Atelier wyposażono w meble i postumenty, aby można było siąść lub stać przez kilka sekund bez ruchu oraz tła fotograficzne w postaci krajobrazów lub budowli.
Max Herden zmarł w 1916 r. w wieku 53 lat (o czym powiadomił mnie Zygmunt Wielowiejski - dziękuję). Dalsze dzieje atelier związane były z jego żoną Gertrudą (córką Otto Mueckę) z zachowaniem nazwy Max Herden. Herden Gertruda w 1921 r. jest wymieniana jako wdowa po fotografie. Zmarła przed 1935 r., bo wtedy zaczęła się reklamować jako właścicielka atelier jej córka Annemarie Pflanz, ożeniona z synem Hansa Pflansa, właściciela budynku przylegającego.
Reklama wdowy po M. Herdenie z ok. 1927 r. wspólnie z G. Tonndorfem.
W 1935 r. był wymieniany pod tym adresem Specjalny Dom Fotograficzny (Photospezialhaus) Maxa Herdena. Prawdopodobnie zakład istniał do 1945 r., o czym świadczą liczne "zdobycze fotograficzne" z tego zakładu, znajdowane jeszcze w końcu lat 40-ych XX w. obok zakładu.
Należy pamiętać, że w tym czasie obie panie - właścicielki - zatrudniały fotografów, którzy z aparatem fotografowali miasto, zabytki, różne uroczystości miejskie i rodzinne. Ich nazwiska nie zachowały się, gdyż na zdjęciach pojawiał się tylko napis Max Herden. Niektórzy nawet wynajmowali pokój w domu Herdenów i Pflanzów. Ich nazwiska, jako najemców, nie pojawiają się w spisach mieszkańców.
W trakcie wojny dom nie ucierpiał. Powojenni mieszkańcy też go nie zdewastowali. Zachowała się stolarka drzwiowa i nawet kafelki na podłodze. Jego obecny właściciel - Roman Kubów włożył wiele pracy w odnowienie domu pod nadzorem konserwatora zabytków. Na uwagę zasługują odtworzone drzwi i stolarka okienna, a nawet kraty wykonane w stylu epoki. Po zakończeniu remontów będzie to jeden z piękniejszych odrestaurowanych domów.
 |
 |
Odnowione drzwi |
Szczegóły odtworzenia drzwi |
 |
Dom Maxa Herdena przy obecnej ul. Pocztowej |
W 2010 r. dom ten zmienił właściciela, który także dba o zachowanie jego zabytkowego stanu. Przeszkadzają temu zbieracze "złomu", którzy kradną okucia drzwi nie bacząc na ich zabytkowy charakter i duży wkład pracy właściciela domu w ich wykonanie.
 |
 |
Plany modernizacji |
W trakcie realizacji |
W "Domu M. Herdena" zajdą zmiany. W porozumieniu z konserwatorem zabytków, w lewym skrzydle zostanie wybity otwór do umieszczenia dodatkowej witryny, która będzie analogiczna do istniejącej. Także okno, na bocznej ścianie, nie pasujące architektonicznie do pozostałych (metalowa rama) - zostanie również wymienione. Takie wyjaśnienia przysłał właściciel budynku, w odpowiedzi na pojawiające się informacje, że zmienia jego widok bez uzgodnienia z konserwatorem zabytków.
Inne zakłady fotograficzne lub pracownicy firm fotograficznych:
Otto Muecke http://www.olesnica.nienaltowski.net/Muecke_Otto.htm
Max Bergel http://www.olesnica.nienaltowski.net/Max_Bergel.htm
Schneider Richard - Zakład fotograficzny przy ul. Wojska Polskiego 2.
Tondorf Gustaw - Zakład przy ul. Kościelnej 9. Również pod tym adresem był sklep z artykułami fotograficznymi. W Bierutowie zakład mieścił się przy Brauerstr.
Klar Max - Łużycka 3 (wg danych z 1921 r.) - nie wiadomo, czy pod tym adresem był zakład fotograficzny.
Baschinsky Arthur - 3 Maja 26 (wg danych z 1921 r.) - Pod tym adresem najpewniej nie było zakładu fotograficznego.
C. Heldberg. Ohlauerstrasse 22. Istnieje zdjęcie z podpisem zakładu fotograficznego C. Heldberg. Brak w spisach mieszkańców w 1921 i 1935 roku.
Wilhelm Schultz, Fotogeschaft, Wartenbergerstrasse 1/2 (dodała Advena z Forum Historii).
Martin Schneider, Photograf przy Storchneststrasse 11 (dodała Advena z Forum Historii).
Wydawca widokówek - Wilhelm Gamst, księgarz, artykuły papierowe, Luisenstrasse 4, Ring 29.
Feder, Karl, (Inh. W. Stolz), Ring 20, Buchhandlung, Papierwaren. Wydawca widokówek w 1899 r. Buch- Kunst- Musikalien und Papierhandlung. Moderne Leihbibliothek. Inh. Willy Stolz. Ring 20. Eingang Breslauerstrasse . Grosses Lager von moderner Geschenk-Literatur. Bestellung werden schnellstens ausgeführt.
Literatura:
Konsultacje i opinie Witolda Englendera - znawcy starej fotografii - Galeria Ciasna
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
