Fabryka Obuwia Klemma

Marek Nienałtowski
OELSER SCHUHFABRIKEN GUSTAV KLEMM - Fabryka Obuwia Gustawa Klemma

Gustaw Klemm - 24 letni młodzieniec otworzył w Oleśnicy w dniu 4 października 1874 r. w sklep z kapeluszami i butami filcowymi. Buty, a zwłaszcza filc podeszwowy, którego potrzebował, wykonywał sam. Zatrudniał potem wielu więźniów z zakładu karnego w Oleśnicy.

Produkcja kapeluszy została później całkowicie zaniechana. Zamiast tego poświęcił się całkowicie produkcji obuwia. Już w 1882 r. fabryka znajduje się w nowym miejscu i zapewne zwiększa produkcję. Poniżej w oparciu o plan Oleśnicy z 1882 r. pokazałem budynki związane z produkcją obuwia oraz budynek łaźni, który był własnością G. Klemma. Jego produkty były znane i cenione na rynkach w całych Niemczech Wschodnich. Na przełomie wieków jego klientela obejmowała już całe Niemcy Wschodnie, Poznańskie oraz Prusy.

Już w 1890 r. pojawiła się korzystna okazja do zakupu gruntów przy Magazinstrasse (J. Kilińskiego). Wcześniej znajdowała się w tym miejscu garbarnia Philippa z napędem wodnym.

Poniżej w oparciu o plan Pharusa z 1928 r. pokazałem budynki związane z produkcją obuwia i pomocnicze. Wzrastający popyt wymógł konieczność zaprzestania manufakturowej działalności i przejścia do produkcji wielkoseryjnej.

W tym celu przy końcu wieku G. Klemm zamawia projekt dużej zmechanizowanej fabryki, która miała stanąć na działce przy Magazinstrasse 4 (Kilińskiego 4). W niej maszyny miały być napędzane maszyną parową, z której poprzez system wałów i przekładni pasowych ruch przenosił się na maszyny służące do przygotowania materiałów i szycia butów. Nie spotkałem się z informacją o dacie rozpoczęcia produkcji w nowej fabryce. Jakoby rozpoczęła pracę w 1901 r., ale nie jest ona pokazana na planie miasta z 1899 r. ze zmianami z 1911 r

Zapewne Gustav Klemm doczekał zakończenia budowy fabryki - zmarł w 1917 r. w wieku 67 lat.

	Budynek 2 przy Hinterhäuser (Za budynkami) to łaźnia stanowiąca własność G. Klemma, istniejąca przynajmniej od 1882 r. Budynki 2a i 2c dobudowano w latach 20. XX w. i służyły celom związanym z produkcją obuwia. Na początku XX wieku wybudowano nową fabrykę przy Magazinstrasse 4 (J. Kilińskiego). Budynki 5 i 5a to m.in. straż pożarna fabryki obuwia i magazyny.


Rysunek projektowy fabryki obuwia G. Klemma. Nieco wydłużony i znacznie rozbudowany w głąb. W prawym dolnym rogu widać wpływającą rzekę Oleśnicę pod niektóre budynki


Nekrolog Gustava Klemma z gazety Lokomotive an der Oder ze stycznia 1917 r. Przy nazwisku jego dwóch synów znajduje się zapis z.Zt. Im Felde., co oznacza, że powołany jest do wojska. Czyli dwaj dyrektorzy służyli, a Gustaw Alfred zarządzał fabryką.	Gustav Klemm ok. 1910 r. Fragment zdjęcia z uroczystości rodzinnej. Z kolekcji Joachena Hollburga

22. 12. 2021 r. napisał do mnie Joachen Hollburg - prawnuk Gustawa. Uzyskał od swojej mamy (będącej córką Waltera Klemma - wymienionego w powyższym nekrologu) ustne informacje, że bracia wypłacili Walterowi część jego dziedzictwa, co by znaczyło, że nie pracował w fabryce. W latach 20. XX w. pracował jednak przez pewien czas jako przedstawiciel handlowy rodzinnej fabryki w Zagłębiu Ruhry. Zmarł w 1959 r.

Zdjęcie z uroczystości rodzinnej z ok. 1910 r. Ojciec i synowie: 1- Gustaw Alfred, 2 - nierozpoznany, 3 - Gustaw - ojciec rodziny,
4 - Ludwig, 5 - Artur. Większa fotografia. Fotografia z kolekcji J. Hollburga.
Gustaw Klemm w 1910 r. uległ paraliżowi i do czasu śmierci w 1917 r. nie brał udziału w kierowaniu fabryką.
Dlatego także jego działalność na rzecz miasta zakończyła się w 1910 r.


Dodano 24.09.2022 r. Kolejne dwa nekrologi z Lokomotive an der Oder związane ze śmiercią Gustava Klemma. Z nich można się dowiedzieć, że był też radnym miejskim. Od 1874 r. należał do ochotniczej straży pożarnej. W latach 1906-1910 kierował miejską strażą pożarną i powiatowym związkiem straży pożarnej. W tłumaczeniu pomógł J. Hollburg

Gustav swoim synom zapewnił praktyki w fabrykach obuwniczych w Niemczech i USA. Po jego śmierci w 1917 r. kierownictwo fabryki miał przejąć najstarszy syn - Ludwig. Mógł to uczynić dopiero po zakończeniu I Wojny Światowej, w której brał udział. W końcu 1918 r. organizował w Oleśnicy i powiecie struktury Niemieckiej Demokratycznej Partii (1), (2) [Lokomotive an der Oder 18.12.1918], był też radnym miejskim ok. 1921 r. [4]. Ludwig zmarł w 1950 r. [J.H.]. Artur Klemm zmarł już w Oleśnicy 28.10.1945 na tyfus [2].

Pod ogłoszeniem (1917 r.) podpisuje się Alfred (Gustaw) Klemm, kierujący
fabryką pod nieobecność dwóch starszych braci, będących w wojsku

Reklama Fabryki G. Klemma z Książki Adresowej Oels z 1921 r.
Wówczas zatrudniała 200 robotników

Na fragmencie poniższej widokówki widoczne rusztowania na jednej z hal. W kolejnych latach 1924-1944 firma była stale rozbudowywana, niemal co dwa lata konieczna była większa rozbudowa lub budowa nowego budynku. Liczba zatrudnionych wzrosła do 520 osób. Już w 1929 r. przedsiębiorstwo wypłaciło kwotę około 600 000 RM tytułem wynagrodzeń.

Fabryka prowadziła szeroką promocję m.in. poprzez wydawanie kilkunasto-stronicowych prospektów reklamowych.

W czasie wojny fabryka nie ucierpiała. Pracowało w niej także wielu jeńców wojennych różnej narodowości. Istniał przy niej obóz pracy Kriegsgef. Arbeitkommando 1465 Oels / Schles. Ohlauer Str 58 (Schuhmacherwerkstatt).

Po zajęciu Oleśnicy przez Armię Czerwoną - fabryka była wykorzystywana w nieznanych jeszcze celach (może produkowano obuwie). Po przekazaniu jej władzom polskim (podobno bez żadnych maszyn) rozpoczęto ponownie produkcję obuwia. Miało to miejsce w lutym 1946 r. dzięki pomocy obuwników z fabryki obuwia w Chełmku [3]. Nosiła nazwę Państwowa Fabryka Obuwia - w marcu 1946 r. zatrudniała 130 osób, a pod koniec 1947 r. - 268. Wtedy dopiero z produkcji pantofli przeszli na bardziej skomplikowane wzory obuwia [3]. Napis GUSTAW KLEMM nad głównym budynkiem został skuty ok. 1948 r.

Fabryka w 1949 r. przeszła na własność państwa (w Archiwum Państwowym w Łodzi zachował się dokument - 39 /813/0/1098 [Protokół przejęcia na własność państwa Firmy Oelser Schuhfabrik Gustaw Klemm w Oleśnicy]). W latach późniejszych zakład uległ przebudowie - przerwa pomiędzy dwoma budynkami została zabudowana, niektóre hale i kotłownia - zlikwidowane lub przebudowane. Istnienie Fabryki Obuwia G. Klemma spowodowało, że po wojnie Oleśnica była jednym z miast polskich o rozwiniętym przemyśle obuwniczym.

Zakład został zamknięty po wybudowaniu nowej fabryki obuwia "Odra". Obecnie budynki pofabryczne pełnią funkcje mieszkalne i handlowe:


Początkowo wytwarzał też cylindry. Miał filię w Legnicy. Reklama z gazety oleśnickiej Lokomotive an der Oder z 7.04.1878 r.	Własnoręczny podpis G. Klemma