Marek Nienałtowski
Herby ze starostwa - odtwarzanie i historia
26.09.2007 r.

W budynku Starostwa Oleśnickiego, nad poręczą schodów wiodących z holu na I piętro (i z I piętra na II) znajduje się czteropolowy herb wykonany w postaci metaloplastyki. Zdjęcie poniżej.
herb z poziomu holu parteru
Herb z poziomu I piętra

Herb z poziomu holu. Wypełnienie pierwszego z jego pól zostało usunięte (chyba ukradzione w okresie remontu budynku), w drugim umieszczony jest orzeł św. Jana z herbu Oleśnicy, w trzecim element herbu Bierutowa (bez gwiazdek) i w czwartym - jeden z trzech elementów (rogów) z herbu Wirtembergów. Z taką postacią herbu spotykam się po raz pierwszy. Czy był to herb powiatu oleśnickiego z okresu do 1945? Czy ówczesny powiat miał herb?

Herb ten można intuicyjnie odtworzyć. Jeśli pole 2. i 3. zawiera herby podstawowych miast ówczesnego powiatu, to 1. i 4. pole powinny zawierać herby dynastii panujących. Jeśli w 4. polu był herb Wirtembergów, to w 1. powinien być (biorąc pod uwagę ówczesną, dowojenną sytuację polityczną) herb Hohenzollernów. Natomiast zgodnie z prawdą historyczną (wkład dynastii w rozwój księstwa oleśnickiego) - powinien tam być chociażby herb Podiebradów.

Herb z poziomu pomiędzy I i II piętrem. Jest to analogiczny herb jak wyżej opisany. Zginął z niego dodatkowo herb Oleśnicy z drugiego pola. Dziwne, że z obu herbów ukradziono po dwa rogi jelenie z czwartego pola.

Odnaleziono herb związany z powiatem oleśnickim

25 września 2007 otrzymałem interesujący e-mail, napisany przez Pana Piotra Pryczka z Jarocina, właściclela sklepu Antyki, który uzyskał pokazany (z prawej) herb. Pracownica Muzeum Narodowego z Wrocławia podała Panu Piotrowi e-mail do autora tej strony, w celu uzyskania opisu herbu. Dostałem wstępnie informację, że jest wykonany z drewna i ma wymiary 63x52x5 cm.

Jest to ten sam herb, którego resztki znajdują się w budynku Starostwa w postaci metaloplastyki. I już jest wiadomo, jaki herb wypełnia pierwsze pole metaloplastyki. Nie był to, jak sądziłem, herb Hohenzollernów. Okazało się, że w 1923 r. antycesarska nienawiść, czy tylko niechęć, była zbyt silna, aby uhonorować członków tego rodu. A może herb wykonywano pod nadzorem historyka, który uznał, że należy w nim umieścić najstarszy herb księstwa oleśnickiego. Jak z tego wynika, zbyt nisko oceniałem zleceniodawców tego herbu.

Tak więc, znamy postać herbu, którą w momencie budowy, lub w późniejszym terminie umieszczono na schodach budynku Starostwa. Jeszcze nie wiadomo, czy jest on symbolem przedwojennego powiatu oleśnickiego. Ale z faktu, że został umieszczony w tym budunku, można sądzić, że był on ważnym elementem symboliki powiatowej. Zagadka ta zostanie wcześniej, czy później rozwiązana. Teraz również wiadomo, że elementy z pierwszego i drugiego pola herbu zniknęły, gdyż były najbardziej rozbudowane, znane i posiadały dużą wartość handlową. O tym herbie powiadomiłem Starostę Zbigniewa Potyrałę, który wyrażał zainteresowanie historią powiatu i heraldyką powiatową.

4.10.2007 r. otrzymałem e-mail od Pana Piotra Kwaśnego - Sekretarza Powiatu Oleśnickiego, że oba herby wykonane z metaloplastyki są przewidziane do odtworzenia. Niedługo pokażę ich zdjęcia po odtworzeniu.

Herb po renowacji

Herb ten, ze względu na zauważalny związek z powiatem oleśnickim, zdecydowało się kupić Starostwo Oleśnickie. Poniżej pokazano herb po renowacji. Zawisł on w gabinecie Starosty Oleśnickiego. Wtedy zaproszono mnie do Starostwa i mogłem go zobaczyć. Będę się starał dotrzeć do źródła tego herbu. Wstępnie przyjęto tezę, że jest to herb ziemski z terenu księstwa oleśnickiego względnie powiatu oleśnickiego z okresu Wirtembergów.

Pokazałem w powiększeniu najważniejsze elementy herbu: księstwa oleśnickiego i miasta Oleśnicy. Niedługo otrzymam zdjęcia pokazujące proces technologiczny restauracji tego herbu (niestety autor restauracji zapomniał o tym).

Herby z metaloplastyki po renowacji

W listopadzie 2007 r. resztki ich zostały wycięte z oprawy i skierowane do metaloplastyka (Firma Vranic z Ligoty Małej).

W te cztery pola tarczy, ponownie zostaną wspawane odrestaurowane herby.
Herby po renowacji w dniu 25 stycznia 2008 r. (kliknij, aby powiększyć).

W dniu 25 stycznia 2008 r. odrestaurowane herby zostały umieszczone w swoich miejscach na I i II piętrze. Poniżej pokazano w powiększeniu najtrudniejsze do wykonania elementy herbu.

Herb (godło) księstwa oleśnickiego w postaci metaloplastyki
Herb (godło) miasta Oleśnicy w postaci metaloplastyki

Poszukiwanie daty powstania herbu i daty umieszczenia metaloplastyki w budynku starostwa

Otrzymałem e-mail od Pana prof. dr hab. Wojciecha Strzyżewskiego, w którym wskazywał źródło do poszukiwania informacji na temat herbów powiatowych. Zajmuje się tą dziedziną dr Agnieszka Gut z Uniwersytetu Szczecińskiego, która jest autorką książki "Herby powiatów i gmin w prowincji Pomorze w okresie międzywojennym". Niestety, nie udało mi się skomunikować z autorką i nie wiem, czy zasady nadawania herbów z prowincji Pomorze można przenieść na Śląsk. Wstępnie przyjmę, że te zasady były jednakowe dla wszystkich prowincji (dalszy tekst jest tylko przypuszczeniem i będzie weryfikowany). Wynika z nich, że do 1855 roku, w którym utworzono pruską Heroldię (Heroldsamt), niektóre powiaty mogły posiadać herby. Ich powstanie mogło być związane z rokiem 1818, kiedy to powołano powiat oleśnicki z poprzedniego oleśnicko-trzebnickiego. Jednak w tym przypadku zamiast herbu Wirtembergów mógłby być użyty herb Brunszwików. Z tego wynika, że herb w postaci występującej na drewnianej płaskorzeźbie mógł powstać już po 1742 r.

Po utworzeniu pruskiej Heroldii, która uznawała jedynie miejskie prawa do herbu, powiat oleśnicki musiał zaprzestać używania herbu (jeśli go miał). Po zakończeniu pierwszej wojny światowej wyrażono zgodę na nadawanie herbów gminom wiejskim i powiatom. Wówczas powiat oleśnicki mógł wrócić do prób ponownego używania starego herbu. Było to związane z zakazem używania herbu państwowego na pieczęciach powiatu.

Jednocześnie w roku 1920 rozwiązana została pruska Heroldia i musiała powstać nowa instancja opiniodawcza dla projektów herbów. Dlatego opiniowanie nowego herbu powiatu mogło odwlekać się w czasie. Po dosyć długim okresie przejściowym, powierzono funkcje opiniodawcze prowincjonalnym archiwom państwowym. Dla Oleśnicy było to archiwum wrocławskie.

W 1932 r. ogłoszono rozporządzenie, zgodnie z którym powiat powinien rozpocząć prace nad herbem od uzgodnienia z archiwum godła i barw planowanego znaku. Projekt miał być jednak wykonany przez zawodowych heraldyków lub plastyków, a archiwum miało tylko służyć fachową pomocą w kwestiach historycznych i heraldycznych. Później powstał przepis, że o zatwierdzenie nie musiały się ubiegać powiaty, które posługiwały się herbem już w okresie wcześniejszym. Z tego wynikać może, że herb w postaci płaskorzeźby na drewnie mógł być podstawą do stworzenia nowego (?) herbu powiatu, którym prawdopodobnie (!) był herb pokazany na metaloplastyce.

Wyłamano litery i cyfry BE(R)LIN 1(9)36. Pozostałe musiały pozostać jako podtrzymujące kółka olimpijskie.

Herb na metaloplastyce mógł zostać umieszczony w budynku starostwa po jego wybudowaniu w roku 1923. Biorąc jednak pod uwagę problemy z jego zatwierdzeniem, można przypuszczać, że mógł być umieszczony później. Data jego umieszczenia jest, być może, związana z metaloplastyką, znajdującą się obok "herbowej", która nawiązuje do olimpiady w Berlinie w 1936 r. Data ta sugeruje, że metaloplastyka na obu piętrach została wykonana w 1936 r. i dlatego można sądzić, że herb musiał powstać przed tą datą.

Wniosek:

  1. Zakwalifikowanie herbu z metaloplastyki, jako herbu powiatu, jest tylko przypuszczeniem i wymaga weryfikacji. Informacja o tym zapewne znajduje się w gazetach oleśnickich z lat międzywojennych.
  2. Przedstawienie tego herbu nie pojawiło się dotychczas w żadnej publikacji znanej autorowi.

Uzupełnienia

18.08.2011 r. powyższy herb został ostatecznie zidentyfikowany jako herb Powiatu Oleśnickiego

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
 Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
 Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
 CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI