Wojsko w Bierutowie
Tablo 3. Eskadronu Dragonów z Bierutowa

Bierutów jako miasto garnizonowe znane jest od czasu zajęcia Dolnego Śląska przez Prusy. W latach 1753-1755, 1764-1795, 1796-1806 stacjonował w Bierutowie jeden szwadron 4. Regimentu Huzarów. W 1798 r. i w 1805 r. szwadron 1. Regimentu Kirasjerów. Także i później okresowo mogły stacjonować inne pododdziały.

7 maja 1860 przybył do Oleśnicy sztab i pierwszy eskadron (szwadron) 2 Śląskiego Regimentu Dragonów nr 7, sformowany w 1808 r. Od 1862 nadano mu nr 8 i nazywano Regimentem Dragonów nr 8. (W literaturzez bierutowskiej niekiedy podawana jest stara numeracja regimentu). Szefem (opiekunem) tego regimentu, w tym eskadronu bierutowskiego był od 1860 roku następca tronu Fryderyk Wilhelm (późniejszy "99 dniowy" cesarz Fryderyk III). Była to więc jednostka elitarna. Od 1885 r. kiedy to następca tronu objął zamek oleśnicki - Regiment nosił nazwę Książęcy Dolnośląski Regiment Dragonów, a po jego śmierci w 1888 r. - Regiment Dragonów Fryderyka III.

Jeden z eskadronów regimentu noszący nr 3 został rozlokowany w Bierutowie. Jego stan etatowy wynosił 130 oficerów, podoficerów i żołnierzy. Dowódcą 3. eskadronu (i zapewne garnizonu) był zawsze oficer w stopniu rotmistrza (kapitana). Poniżej nazwiska dowódców [2].

Jak to wówczas bywało, żołnierzy rozlokowano w domach bierutowian, w warunkach znacznie lepszych niż w Oleśnicy, bo prawie każdy ze 130 żołnierzy miał swój pokój. To wpływało na obniżenie dyscypliny, bo trudno było zebrać żołnierzy w koszarach. Wieczorami również spędzali czas przy piwie i wywoływali często awantury. Ich konie stały w różnych komórkach i małych stajniach. Koszary zaczęto budować w 1871 r. a zakończono w 1874 r. [2]. Po wybudowaniu budynku koszarowego zamieszkali w nim żołnierze, konie znalazły się w nowej stajni. Budynek sztabu eskadronu, lazaret i ubikacje znajdowały się podobno bliżej budynku stacji kolejowej.

Budynek koszarowy. Widokówka ze zbioru J. K.

Stajnie eskadronu mieszczące 140 koni. W środku duży budynek ujeżdżalni. Widokówka ze zbioru Jacka Kamińskiego

Plac ćwiczeń i strzelnica Dragonów
Dla potrzeb eskadronu przygotowano plac ćwiczeń w Kijowicach, w którym była także strzelnica (wg informacji Grzegorza Bardo z Bierutowa).

Fragment mapy 4871 Bierutów z 1932 r. Strzałką z lewej pokazano plac ćwiczeń w Kijowicach (Vogelgesang). Strzałką z prawej - oznakowaną strzelnicę. Kliknij aby powiększyć

Rozmieszczenie strzelnicy obok placu ćwiczeń. Grzegorz Bardo pokazał na mapie
miejsce rozmieszczenia kulochwytu i toru strzeleckiego.

Na zdjęciach autorstwa G. Bardo widać obecny stan strzelnicy - strzałkami pokazano kulochwyt, oraz trzy stanowiska strzeleckie do strzelań z różnych odległości [1] i zachowane nasypy boczne [2]. Strzelnica ta jest bardzo podobna do leśnej strzelnicy w okolicach Sokołowic pod Oleśnicą. Nie znaliśmy jej przeznaczenia - teraz można sądzić, że była to prawdopodobnie także strzelnica oleśnickich eskadronów 8. Regimentu Dragonów. Ciekawie byłoby, gdyby ewentualnie odnalezione pociski i łuski na bierutowskiej strzelnicy były analogiczne, do tych z Sokołowic. Pozostałości strzelnicy są niszczone przez quady.

Strzelnica miejska przy ul. Spacerowej
Na poniższym zdjęciu widać napis Strzelnica Sportowa. Przed 1933 r. była to, być może, strzelnica Bractwa Strzeleckiego (Kurkowego). Niewykluczone, że mogły się na niej odbywać ćwiczenia kadry oficerskiej eskadronu w strzelaniu z broni krótkiej

Wejście na strzelnicę kilkanaście lat wcześniej. Fot. D. Obrębska-Kubik [1], [2], [3], [4]

Wg mapy, którą przysłał G. Bardo wynika, że strzelnica ta istniała już w 1899 r. Miała tylko ziemny kulochwyt, bez bocznych nasypów. Już wtedy istniał dom strzelecki. Zapewne przechowywano w nim tarcze strzelnicze.

Fragment mapy 4871 r. Bierutów z 1899 r.	Fragment mapy 4871 r. Bierutów z 1932 r.

Na fragmencie mapy z 1932 r. opisanej też przez G. Bardo widać już strzelnicę pokazaną na zdjęciach. Jeszcze istniał przy niej mały dom strzelecki. Dom Bractwa Strzeleckiego, większy, z salą do zebrań i gospodą wybudowano w mieście w granicach murów miejskich przy ul Schützenstrasse 4, nad rzeką Widawą.

Dom Bractwa Strzeleckiego nad Widawą. Widokówka ze zbioru J.K.

Ze zdjęć wykonanych obecnie przez G. Bardo wynika, że sporty obronne nie są już nikomu potrzebne. Teren strzelnicy został zniwelowany i sprzedany. Pozostał tylko mur kulochwytu. Obecny widok strzelnicy od strony wejścia,  mur kulochwytu od zewnatrz strzelnicy,  mur kulochwytu z boku

Koniec garnizonu bierutowskiego
Eskadron Dragonów istniał w Bierutowie do ok. 1923 r. Po 1920 r. z resztek różnych oddziałów stworzono 5. eskadron Regimentu Kawalerii nr 8, który dalej stacjonował w Bierutowie. W 1923 roku został przeniesiony do Wrocławia-Karłowic, w 1930 r. do Brzegu, skąd cały regiment wraca do Oleśnicy do nowych (tzw. białych koszar) w 1938 r.

Dragoni w trakcie przemarszu przez rynek bierutowski [oficerowie], [dragoni z lancami], [trębacze]

Dalszy los budynku koszarowego
Zazwyczaj budynki pokoszarowe, jeśli były wybudowane przez miasto, przerabiano na mieszkalne. O dalszych losach budynku napisał G. Bardo. W styczniu 1932 r. w dawnym gospodarczym skrzydłe otworzono świetlicę i schronisko młodzieżowe. W 1936 r. zapewne wraz ze zmianą przeznaczenia budynek został wyremontowany, co pokazuje poniższe zdjęcie zatytułowane "Koszary podczas remontu w 1936 r."

Z: H. Friedrich, Geschichte der Stadt Bernstadt 1266-1935. Oels. 1936

Zapewne 1.10.1936 r. budynek lub jego część objął RAD-Abteilung 3/112 "Herzog Conrad v. Oels"
(Oddział Służby Pracy Rzeszy im. Księcia Konrada oleśnickiego)

Na powyższym zdjęciu ciekawostką jest stojący na warcie "junak" z łopatą na ramieniu. Oddział zajmował też letni obóz liczący 7 baraków i wspominany jest w Bierutowie jeszcze w 1944 r.

Nie wiadomo jaki był los byłej stajni. Może założono w niej hodowlę tuczników, bo po 1945 r. właśnie do tego celu była używana [2]. Jeszcze nie wiem kiedy stajnię objęła firma Bieramot. Na miejscu budynku sztabu stoi obecnie świetlica-stołówka (wg informacji G. Bardo). Z lazaretu i ubikacji korzystały po wojnie jeszcze dzieci szkoły podstawowej [2]. Jeśli ktoś pamięta te czasy - proszę o uzupełnienie.

Tablo 3. Eskadronu Dragonów z Bierutowa
Od czasu powstania zakładów fotograficznych w Oleśnicy i w Bierutowie - żołnierze byli w nich częstymi gośćmi. Nierzadko fotograf jeździł do koszar, aby robić zdjęcia grupowe. Okazją bywały coroczne pożegnania rezerwistów. Wykonywano wówczas tzw. tablo. Początkowo były to zdjęcia grupowe, potem dodawano fotomontaże. Jedno z najstarszych tablo, powstałe w 1893 r., pochodzi z Bierutowa i pokazuje rezerwistów oraz ich przełożonych na tle bramy wejściowej do budynku koszarowca. Skan tablo przekazała mi Pani Dorota Reczyńska z Olsztyna - serdecznie dziękuję!

Dzięki Pani Dorocie pogłębi się nasza wiedza o historii Regimentu Dragonów nr 8, eskadronu nr 3, fotografikach i zakładach fotograficznych.

Karton tablo z ręcznie wykonaną ramką, zdobieniami, podpisami i niewielkim fotomontażem, ma wymiary: 54 x 41,5 cm. Sama fotografia: 39 x 25 cm. Na spłowiałej fotografii widać rezerwistów trzymających w rękach kufle piwa. Przy stolikach siedzą: dowódca i oficerowie eskadronu.

Stolik z siedzącym dowódcą, którym w tym czasie był rotmistrz Schalscha von Ehrenfeld

Na środku, nad beczułką z napisem "Reserve 1893", siedzi jeden z żołnierzy. Jest to częsty element tablo. Na bocznych murach schodów siedzą lub stoją inni żołnierze. Obok wejścia znajdują się dwa panoplia - na płacie tkaniny dwie skrzyżowane szable dragońskie, nad nimi paradny hełm dragoński. W wejściu dwie skrzyżowane lance lub proporczyki na drzewcach. Po bokach tablo widoczne są nikłe ślady podpisów każdego z rezerwistów.

Nad zdjęciem znajduje się w owalu popiersie cesarza Fryderyka III i dwa sztandary (Regimentu i Eskadronu?),
lub jeden sztandar pokazany z dwóch stron

Podpis pod zdjęciem "Rezerwa 1893 z 3 eskadronu 2 Śląskiego Regimentu Dragonów nr 8
im. króla Fryderyka III. Bierutów na Śląsku"

I autor tablo, znany nam fofografik Otto Muecke, mający wówczas także zakład w Bierutowie

Może otrzymam lepszy skan tablo, wtedy postacie żołnierzy będą wyraźniejsze.

Niżej przypominam linki do wcześniej opisanych tablo, wykonane przez Maxa Bergela i Otto Muecke ok. 15 lat poźniej. Można porównać ich jakość i sposób wykonania.

http://www.olesnica.nienaltowski.net/Tablo_rezerwistow.htm

http://www.olesnica.nienaltowski.net/Tablo_rezerwistow1909.htm

Na zdjęciu pokazano rozmieszczenie byłego budynku koszar (strzałka z prawej - obecnie budynek gimnazjum)
i budynek stajni w kształcie podobnym do znaku euro " € " (strzałka z lewej, mieszczący firmę Bieramot). Pomiędzy pokazanymi budynkami znajdował się plac ćwiczeń

Warto sfotografować wnętrza byłej stajni. Podobno miała piękne sklepienia osadzone na filarach [2].

Dodano 15.11.2018 r.

Piotr Michalak przysłał zdjęcia niedawno wykonanych wnętrz stajni i je skomentował: "Niestety, budynki dawnej stajni są obecnie opuszczone. Całość kompleksu niezabezpieczona pozostawiona na pastwę wandali z miesiąca na miesiąc niszczeje coraz bardziej. Obiekty są w fatalnym stanie. Być może to ostatnie miesiąca/lata, aby uwiecznić te sklepienia jeszcze w całości. Kompleks został częściowo już wyburzony. Nie wiem czy w wyburzonej części też były te sklepienia i nie wiem czy plan wyburzenia uwzględnia również pomieszczenia na zdjęciach. Nawet bez wyburzenia ciężkim sprzętem obiekt może ulec zniszczeniu przez działalność wandali. W ostatnich miesiącach dwa razy wybuchały pożary kompleksu. Dach (czy raczej to co po nim jeszcze zostało) całkowicie przecieka, sklepienia zamakają. Elementy murowane są w miarę możliwości fizycznych kilku wandali "wyburzane" ręcznie.... Całkowicie wyburzona ciężkim sprzętem została część centralna oznaczona lewą czerwoną strzałką" (uwaga autora - to zapewne była ujeżdżalnia).
Niżej zdjęcia P. Michalaka

Czytałem wspomnienia czerwonoarmisty, zajmującego jakieś miasto na Dolnym Śląsku. Stwierdził oglądając stajnie, że konie miały lepsze warunki, niż on mieszkając w budynku kołchozowym.

Literatura

1. Friedrich H., Geschichte der Stadt Bernstadt 1266-1935, Oels 1936
2. Fedyk Z., Koszary w Bierutowie. 2010 r. Rękopis przekazany autorowi
3. Mrozowicz W., Wiszewski P. Kraina nad Widawą. Bierutowskie dzieje od czasów najdawniejszych po współczesność, ATUT 2010
4. Rieben E., Geschichte des Dragoner-Regiments Konig Friedrich III (8 Schlesien) nr 8. Verlag von Eisensschmidt, Berlin 1909