Marek Nienałtowski Zamek do 1945 r.
Herb rodu Hohenzollern		Następca tronu Fryderyk Wilhelm Mikołaj (1831-1888)

Po 11 lutym 1885 r. zamek miał być siedzibą każdego królewsko-cesarskiego następcy tronu w Prusach i Cesarstwie Niemieckim. Lenno oleśnickie staje się lennem tronowym. Aby przygotować zamek na zamieszkanie następcy tronu Fryderyka Wilhelma Mikołaja Karola Hohenzollerna, przeprowadzono w 1885 r. w Pałacu Wdów naprędce, niezbędne prace remontowe. Przede wszystkim założono w nim ogrzewanie i oświetlenie (być może, że gazowe - nie pozostał po nim żaden ślad). Potem także odnowiono niektóre pomieszczenia zamku. Wcześniej, bo już w 1875 r. założono w zamku system wodociągowy, oparty o własne ujęcie wody. Zamek wtedy służył w dużej mierze do administrowania majątkiem lennym i jako miejsce zamieszkiwania urzędników. Był w XIX wieku bardzo zaniedbany.

Następca tronu odwiedził po raz pierwszy zamek 27 czerwca 1885 r. Kiedy w 1888 r. stał się cesarzem Fryderykiem III i po 99 dniach panowania zmarł - kolejnym następcą tronu w wieku 6 lat został Fryderyk Wilhelm Viktor Ernest Hohenzollern i tym samym 14 listopada 1888 r. prawo do zamku w Oleśnicy. W 1889 r. trwały intensywne prace przygotowawcze do jego odbudowy przez Zarząd Budynków Dworu Królewskiego.

Rozpoczynają się wówczas prace remontowe, przygotowujące zamek dla potrzeb następców tronu. Pierwsza faza remontu, pod kierownictwem architekta - Królewskiego Powiatowego Inspektora J. Maasa, odbywała się w latach 1891-1904. Nie jest wiadomo, jaką rolę spełniał znany architekt wrocławski Hans Poelzig (1869-1936), któremu przypisuje się plany modernizacji zamku w 1903 r. Znane są jedynie jego projekty modernizacji kościoła zamkowego.

W czasie tego remontu zmieniono stary hełm wieży głównej na nowy, wzorowany na barokowym hełmie kościoła Świętej Trójcy. Zmieniono hełm wieży nad klatką schodową na bardziej prosty. Umieszczono ponownie rzeźby lwów na galeryjce wieży. Jeden z nich trzyma tarczę z nowy napisem głoszącym, że książę Jan w roku 1561 nakazał wykonanie galeryjki i figur kamiennych. Inna figura lwa trzyma tarczę z datą renowacji. Także po 1891 r. odnowiono sgraffita [1], [2], [3] zewnętrznej ściany skrzydła wschodniego. Na zewnątrz zamku, na połączeniu skrzydła południowego i wschodniego zburzono starą prostokątna klatkę schodową (ok. 1891 r.) i wybudowano po kilku latach (ok. 1905-6 r.) ośmiokątną, istniejącą do dzisiaj (obecnie nie spełnia już swojej zasadniczej roli). Przed 1898 r. zamek w literaturze niemieckiej nazywano niekiedy piastowskim (Piasten-Schloss), po 1899 r. już tylko zamkiem następcy tronu (Kronprinzliche Schloss). Następca tronu po raz pierwszy odwiedził zamek w 1900 r., jednak bardziej był zainteresowany polowaniem w lasach należących do lenna. Drugi raz na dłużej przybył do Oleśnicy 25 maja 1902 r. Po małżeństwie (1905 r.) następcy tronu Fryderyka Wilhelma z Cecylią, księżniczką meklembursko-szwerińską, przeprowadzono na ich przyjęcie drugą fazę remontu zamku (1905-1906 r.). Wtedy to zmieniono znacznie rozwiązanie łącznika Zamek-Pałac. Poprzednie rozwiązanie istotnie różniło się od obecnego. Sam wjazd na dziedziniec zamku przemieszczono (1906 r.) na środek skrzydła północnego. Ułatwiło to wjazd karet do zamku i pozwoliło stworzyć w objętości starej bramy - nową klatkę schodową, zapewniającą wygodne ciągi komunikacyjne. Stary wjazd jest widoczny na poniższej grafice oleśnickiej artystki Helmy Fischer i na poniższych zdjęciach. Na aktualnej ilustracji - widać stare wejście "zaślepione" oknem i te przebite - nowe - z lewej.

Fragment zdjęcia Otto Muecke z 1893-4 r. wskazującego, że już w tym roku zamek z zewnątrz był otynkowany, widać lwy na wieży, płaski dach na skrzydle północnym. Źródło

Skrzydło północne i wschodnie na widokówce autorstwa Helmy Fischer sprzed 1893 r.	Zamek przed 1893 r.	Zamek pomiędzy 1893 -1906 rokiem

Ponadto na ilustracjach z 1891-1905 (m.in. na powyższych) widać:

• Jeszcze zadaszony (5) krużganek z balustradą (7), na pierwszej kondygnacji skrzydła północnego. Został on przebudowany przed 1904 r. na niezadaszony ganek, biegnący wzdłuż jego całej długości. Widać mansardowy dach (1), zamieniony przed 1893 r. na płaski, nie widać rzeźb lwów (3) na wieży zamku. Na ilustracji z 1888 r. (autor jej jeszcze nie jest znany) widać, że już wówczas ich nie było. Nie są one pokazywane także na wielu starych ilustracjach, dlatego można sądzić, że zostały zdjęte (a może niektóre spadły?) już w XVIII w. Nie widać hełmu nad wieżyczką (2) - dodano go po 1906 r.). Widoczny zarys drzwi wejściowych (4) umożliwiających wejście na dawno nie istniejący krużganek drugiej kondygnacji skrzydła północnego. Potem pojawia się w tym miejscu okno. Nie widać rzeźby herbu księstwa oleśnickiego nad drzwiami (6) do pomieszczenia wieży (powyższe środkowe zdjęciej). Na innym zdjęciu z tej samej sesji zdjęciowej widać to dokładniej. Na pierwszym piętrze skrzydła wschodniego następuje zmiana otworów okiennych na drzwiowe i odwrotnie.
• Po 1903 r. zostają zliwidowane krótkie schodki prowadzące z dziedzińca do bocznych drzwi wiodących na parter skrzydła wschodniego (po 1945 r. zostają ponownie zamontowane). Wówczas też tracą znaczenie schody prowadzące w grubości muru.

Przed 1905 r. Widoczne wejście na ganek(1) ze skrzydła północnego. Widoczne wejście do wieży (2). Wieżyczka jeszcze nie ma hełmu.	Po 1905 r. Wieżyczka z hełmem (3). Wejście (1) przebudowane na okno. Wejście do wieży przebudowane na okno. Wejście na ganek tylko poprzez drzwi przy wieży zamkowej

Tuż nad wejściem do wieży umieszczono herb księstwa oleśnickiego! A miał się on pojawić, zdaniem historyków piszących o zamku, dopiero po przeniesienu bramy w nowe miejsce. Kolejna zagadka. Widoczny jest dokładniej (kliknij, aby powiększyć) renesansowy portal drzwi na pierwszym piętrze skrzydła północnego (nad wejściem). Po tym, jak główne wejście do zamku stało się klatką schodową (włącznie z pomieszczeniami leżącymi na I i II piętrze) - drzwi straciły rację bytu i w ich miejscu pojawiło się okno. Stary portal został chyba gdzieś przeniesiony.

Zamek w 1908 r. Nowe tynki zniszczone przez wilgoć

Na poniższych ilustracjach widać Pałac Wdów przed remontem w 1891-1892 r. Były wtedy zamurowane niektóre okna, inne rozwiązanie "daszków" wykuszy. Widoczny jest częściowo istniejący drewniany wykusz (może ubikacyjny) w klatce schodowej pałacu. Pokazywano go na ilustracjach już ok. 1860 r. Widoczony jest komin nad wykuszem pałacu na pierwszym piętrze. Sugeruje to, że wewnątrz był jakiś piecyk. Może do podgrzewania wody do mycia.

Na fragmencie rys. T. Blatterbauera z 1884 r. pokazano strzałkami rozwiązania, które po 1892 r. uległy zmianie	Strzałką pokazano widoczny częściowo jakiś wykusz, który może był ubikacyjnym

Na zewnątrz Pałacu wybudowano ok. 1905 r. małą przybudówkę. Zainstalowano w niej WC na II i III piętrze.

Pałac przed dodaniem przybudówki.	Pałac po dodaniu przybudówki

Remontowano drewniane więźby i pokrycia dachów, restaurowano sgraffitowe dekoracje fasad, zwłaszcza skrzydła północnego i Pałacu Wdów. W tzw. Sali Rycerskiej (wcześniej zwanej Myśliwską) w skrzydle wschodnim - powiększono okna, podniesiono sufit i dodano balkon z wejściem od strony zewnętrznej klatki schodowej, wykonano ciekawą sztukaterię sufitową z mitrą i koroną. Podniesienie sufitu spowodowało duże zmiany w salach na następnym piętrze.

Uporządkowano teren wokół zamku.Wykonano alejki i wszelkie drogi wybrukowano. Założono ogrodzenie. W literaturze oleśnickiej podaje się, że przekuto wówczas tarczę z orłem piastowskim, umieszczoną pod figurą tarczownika nad przejazdem bramy skrzydła północnego. Nie jest to jednak orzeł piastowski a orzeł Marchii Brandenburskiej, której Hohenzollernowie byli elektorami) Tak więc, wykonano nową płaskorzeźbę herbową dla ozdobienia nowego wjazdu do zamku.

W 1905 r. rozpoczęto pod kierownictwem wybitnego ogrodnika Alfreda Menzla projektowanie nowego wystroju parku zamkowego. W tym też czasie (w 1905 r.) zlikwidowano 3,5 akrowy staw tzw. wałowy (przylegający do zamku od strony zachodniej) i na jego terenie urządzono zamkowy ogród warzywny. W dalszym ciągu sukcesywnie osuszano stawy od strony południowej. Na planie z 1928 r. już nie istnieje żaden z nich. Na podzamczu przepływała jedynie rzeka Oleśnica.

Po małżeństwie (1905 r.) następcy tronu Friedricha Wilhelma z księżniczką meklembursko-szwerińską Cecylią - z sześciu pokoi na trzech piętrach, które były urządzone jako apartamenty dla nich - dwa środkowe pokoje były darem ślubnym Województwa Śląskiego. Wtedy na kominku w Pałacu wdów pojawiły się w 1906 r. herby królestwa Prus i Mecklemburgów oraz monogram WC, będący skrótem od imion Wilhelm i Cecylia. Natomiast wówczas główne pomieszczenia książęce, znajdujące się w skrzydle południowym były remontowane.

Park zamkowy w 1899 r.	Park zamkowy w 1928 r.

Od czasów Podiebradów, na południowej stronie zamku, za fosą i rzeką Oleśnica znajdował się ogród kuchenny (warzywny) - Küchengarten (pokazany na powyższym lewym planie). Po 1905 r. po osuszeniu stawu wałowego (Wallteich), stał się on kuchennym ogrodem warzywnym (prawa mapka). a w latach 1919/20 utworzono w tym miejscu żyzny ogród owocowo-warzywny z kilkoma szklarniami.

Dlatego dotychczasowy ogród zapewne przeznaczono pod zabudowę. Sukcesywnie trwało osuszanie stawu zamkowego (Schlossteich). Wkrótce i jego oszuszono. W 1906 i 1909 r. wykonano w zamku kolejne przebudowy.

Fosa przed zasypaniem po 1945 r. i wykonaniem obecnej drogi do zamku za łącznikiem

Zamek miał stanowić letnią rezydencję oraz miejsce zimowego odpoczynku pary książecej i ich dzieci. Latem para książęca korzystała również z pałacyku myśliwskiego w Ligocie Małej. Dla następcy tronu, lenno oleśnickie stanowiło głównie miejsce polowań (dorosłe już dzieci w wywiadach dla Sterna w latach 60-tych, ze szczególnym sentymentem wspominały coroczny zimowy odpoczynek i święta w zamku oleśnickim).

W czasie I Wojny Światowej w zamku mieścił się lazaret. Z prawej stempel z widokówki z 1915 r. Na zdjęciu z lewej (Przedbramie) widoczna jest zamurowana brama dla pieszych, w celu wykonania pomieszczenia dla bramnego (odpowiedzialnego za otwieranie bramy). Istniało ono już w 1886 r. Powyżej pomieszczenia widoczny jest metalowy komin od prowizorycznego ogrzewania, a za bramą widać drzwi do pomieszczenia. W prześwicie bramie jezdnej daje się zauważyć metalowy ogranicznik maksymalnej wysokości pojazdów konnych, pokazujący wysokość następnej bramy. Dalej cały ciąg dawnego przejścia jezdnego jest wygrodzony niskim parkanem. Z tego przejścia można było wejść bezpośrednio do pomieszczenia parteru Pałacu Wdów (było tam przejście, już zamurowane, widoczne podczas niedawnego skucia tynku).

Po klęsce Niemiec w 1918 r. i abdykacji cesarza, w listopadzie 1918 r. żona następcy tronu musiała opuścić 176. pokojowy pałac Cecylienhof w Poczdamie i z czworgiem dzieci przeniosła się do Oleśnicy (dwójka starszych dzieci pozostała w Poczdamie). Od 1918 r. zamek oleśnicki był rezydencją rodziny następcy tronu. W 1919 r. zamek oleśnicki wyposażono w meble przywiezione z Cecilienhof, jednocześnie część administracji, która wcześniej znajdowała się w Cecylienhof, została przeniesiona do zamku oleśnickiego. Były następca tronu przebywał od 1918 r. w Holandii, skąd wrócił 13 (?) listopada 1923 r. bezpośrednio do zamku. Po 2 tygodniowym pobycie w Oleśnicy wrócił do Poczdamu. Święta Bożego Narodzenia spędził wraz z cała rodziną w zamku Podano, że w 1919 r. wykonano w zamku kolejne przebudowy. Istniały próby wykonania wymiany uszkodzonych portali, ale raczej tych zamierzeń nie zrealizowano.

W 1926 r. dobra byłego lenna tronowego, wraz z zamkiem oleśnickim, zostały przekazane byłemu następcy tronu na własność. Wtedy także odzyskał pałac Cecilienhof i w nim zamieszkał wspólnie z żoną. Od tego czasu do 1940 r., zamek oleśnicki stanowił miejsce tylko okresowych pobytów. Najczęściej przebywali w zamku oddzielnie, przy czym księżna Cecylia często w nim przybybywała razem z córkami. Ok. 1930 r. hodowała w zamku psy rasy skye terriery z przydomkiem "von Schloss Oels". Zmiana nastąpiła po rozpoczęciu bombardowań Berlina - wtedy zamieszkali na stałe w zamku oleśnickim. Rozgłaszanie tego faktu było może skrywane, gdyż mogliby być oskarżeni o szerzenie defetyzmu. O stałym pobycie rodziny świadczy m.in. ślub ich syna Hubertusa Karla Wilhelma z Marią Frn von Humboldt-Dachroeden w zamku oleśnickim 29 grudnia 1941 r. Wszystkie zdjęcia ze ślubu są niedostępne.

W dalszym ciągu park - Fasanerie był dobrze utrzymywany, ogrodzony, alejki wysypane żwirem i w nocy chroniony. Brama w skrzydle południowym zamku pozostawała zazwyczaj otwarta i służyła do przejścia na teren parku. W 1940 r. zamek od strony północnej był (jak dawniej) otoczony drewnianym płotem. Przy łączniku pałacu z kościołem wybudowano jakąś przybudówkę gospodarczą.

Przybudówka przy łączniku i płot otaczający teren zamkowy

Na przełomie lat 1944/1945 część wyposażenia zamkowego wywożono w niewiadomym kierunku. Wywóz kontynuowano do stycznia 1945 r. Księżna Cecylia była obecna jeszcze w zamku 21 stycznia 1945 r., prosiła dowódcę 269 dywizji o wydzielenie samochodów do przewiezienia jej cennego wyposażenia. Taką zgodę otrzymała (informacja pochodzi od Pawła Szczegodzińskiego). W dniu 23 stycznia 1945 r. zamek stanowił miejsce dowodzenia 269 dywizji i zamieszkania dowódcy.

Dalej - Zamek po 1945 r.

Literatura

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI

Notatki: Dobra Wilhelma obejmują 7877 ha ziemi, 4894 ha lasów i 13 rittergut - folwarków szlacheckich.

http://www.cesarskaeuropa.pl/nastepca_tronu.html