Marek Nienałtowski
Herb księstwa ziębicko-oleśnickiego
Napisano w 2003 r.
Uzupełniono 17.12.2010 r.;
6.12.2012;
01.07.2013


Powstanie i opis
Herby księstwa ziębickiego i ziębicko-oleśnickiego Podiebradów znajdują się w Oleśnicy, Bierutowie i Dobrej, w miastach byłego księstwa ziębickiego, oraz we władztwach Podiebradów w Czechach i rzadziej w miejscach dłuższego przebywania członków rodu Podiebradów. Herb ziębicko-oleśnicki nie był opisany w literaturze oleśnickiej. Podstawy opisano w [6]. Wstępną próbę usystematyzowania przedstawiono w [5].

Jak powstał herb księstwa ziębicko-oleśnickiego? Podstawą rozważań będą dwa herby znad bramy "Pałacu Wdów". Nigdzie nie były one opisane (dot. sytuacji z 2003 roku). W literaturze Oleśnickiej podano, że przedstawiają one "rozłożony herb Podiebradów ziębicko-oleśnickich" [3], lub "tarcze herbowe księstwa ziębicko-oleśnickiego" [1].


Herby znad bramy Pałacu Wdów

Ostatnie sformułowanie jest najczęściej powtarzane. Wstępnie przyjęto, że prawdziwsze jest pierwsze z nich. Drugie sformułowanie odrzucono, gdyż jeden z tych herbów nie mógł być realnie związany z księstwem oleśnickim (wg obecnej wiedzy historycznej). Niżej opisano dwa herby umieszczone nad bramą Pałacu.

Lewy (od patrzącego) herb z "Pałacu Wdów [1]".
Jest to herb księstwa ziębickiego, także nazywany herbem Podiebradów ziębickich, Podiebradów ziębicko-kłodzkich, herbem księstwa ziębickiego i hrabstwa kłodzkiego itp. Wskazuje na ziemie pod panowaniem Podiebradów, czyli jest herbem ziemskim.

Herb ten zawiera poniższe elementy:


Elementy herbu ziębicko- kłodzkiego Podiebradów. Od lewej herb księstwa ziębickiego, herb rodowy Podiebradów, herb hrabstwa kłodzkiego. Wykonanie autora strony internetowej

Uwaga: W pokazanych komputerowych przedstawieniach herbów księstw, wykorzystałem rysunki hełmu, korony i labrów (pliki programu CorelDraw) otrzymane od Pana Tadeusza Gajla, autora herbarzy szlachty polskiej [11]. Dziękuję!

Niżej wersja kolorowa tego herbu:


Herb księstwa ziębickiego
(ziębicko-kłodzkiego).
Wykonanie autora

Krótki opis herbu, zwany blazonem [8]: W polu sercowym herb Podiebradów, w nim w polu srebrnym u podstawy trzy listwy w pas czarne. W tarczy skwadrowanej, w polu 1 i 4 - w słup, w złotym czarny połuorzeł, w srebrnym czerwony połuorzeł, oba ze srebrną przepaską przez pierś. W 2 i 3 polu herb hrabstwa kłodzkiego. Klejnot: srebrne skrzydła orła z trzema listwami w pas (Podiebradowie), pawie pióra ziębickie oraz kłodzkie skrzydła orła z dwoma nachylonymi listwami.

Prawy herb z bramy "Pałacu Wdów" [2]
Sądzić można, że jest to herb ówczesnego księstwa żagańsko-głogowsko z dodanym w polu sercowym herbem rodowym Podiebradów.
Herb księstwa żagańskiego z herbarza Scheiblera, pokazany niżej, jest podobny do herbu księstwa oleśnickiego (księstwo oleśnickie powstało z podziału księstwa głogowskiego). Herb księcia żagańskiego Baltazara łączy z sobą tegoż orła i szachownicę. Taki herb - w postaci skwadrowanej widnieje na tumbie małżeńskiej Karola I Podiebrada po stronie jego żony Anny żagańskiej.

Herb księstwa żagańskiego z herbarza Schleibera (powiększ)
Herb księcia żagańskiego Baltazara z Wernigeroder Wappenbuch (ok. 1475-1500)

Dodanie w polu sercowym herbu Podiebradów do tego herbu może wskazywać na roszczenie Podiebradów do księstwa żagańsko-głogowskiego. jest to historycznie uzasadnione. W 1487-88 trzej książęta ziębiccy - synowie Henryka I Podiebrada - żenią się z trzema córkami księcia Jana II żagańskiego (1439-82) i głogowskiego (1481-88), stając się dziedzicami księstwa głogowskiego, co przyrzekł im Jan II. Było to typowe małżeństwo dynastyczne, o czym świadczy dziecięcy wiek "oblubienic" (Karol I miał 12 lat a jego żona 5 lat). Po tym Podiebradowie mogli uważać się za przyszłych właścicieli księstwa. Niestety, do tego nie doszło, a herb miał przypominać wszystkim wjeżdżajacym do zamku oleśnckiego o roszczeniach Podiebradów.

Do ostatecznego wyjaśnienia zagadki herbu znad bramy Pałacu brakowało wiedzy na temat kształtu szachownicowego klejnotu. W literaturze poświęconej heraldyce księstw ślaskich ten klejnot nie był opisany.

Okazało się, że wyjaśnienie stało się możliwe dzięki zamieszczonemu w książce O. Felcmana, R. Fukali [9], wywodowi genealogicznemu Urszuli - córki Albrechta (brata Karola I). Na tym rysunku przy wywodzie przodków po linii żeńskiej - żagańskiej, pojawia się herb z szachownicowym klejnotem w kształcie rombu - zwany żaglem (rysunek poniżej). Żaglem nazwał ten kształt klejnotu G. Deverdeck w swoim katalogu monet z 1711 r.[10, s. 433] i podał, że jest on legnicki lub głogowski. Ponadto ten "żagiel" znajduje się na niektórych medalach, monetach i pieczęciach Henryka Wacława i Karola Fryderyka (po 1618 r.).

Fragment rysunku wywodu genealogicznego [9] Urszuli/Vorsili, pokazujący "żagiel" żagański. Była ona córką Albrechta Podiebrada
i Salomei żagańskiej, urodzona 26.12.1498 r. w Oleśnicy.
Salomea była córką księcia Jana II żagańskiego
Moje przedstawienie herbu, pokazujące"żagiel" w postaci jak na płaskorzeźbie herbowej znad bramy "Pałacu Wdów"
Widoczny "żagiel" z 1563 r., na rogach związany w supeł, końce luźno zwisają

Zmieniono 15.03.2014.
Prof. Radek Fukala w książce Slezsko neznama zeme koruny Ceske. Veduta 2007 s.36 nazwał go herbem żagańskich książąt. Czyli poniższy herb zawierający orła głogowskiego i szachownicę żagańską może być nazwany herbem głogowsko-żagańskim. Takiego rysunku herbu nie widziałem, może istniał krótko. A może został tylko stworzony dla potrzeb wyrażenia pretensji Podiebradów do księstwa głogowsko-żagańskiego.

 


Graficzne odwzorowanie kamiennego herbu z 1563 r. znad bramy Pałacu Wdów.
Jest to herb roszczeniowy Podiebradów do księstwa głogowsko-żagańskiego.
Wykonanie autora

 

Powstanie herbu księstwa ziębicko-oleśnickiego
Poniżej pokazano odrys z pieczęci Henryka I Starszego [4]. Być może, że pokazuje sytuację z 1495 r. Po lub przed objęciem księstwa oleśnickiego przez Podiebradów. Być może, że w ukłonie heraldycznym do orła ziębickiego występuje orzeł żagański lub oleśnicki. W obu przypadkach brakuje jednego pola do stworzenia herbu czteropolowego.

Herby z pieczęci Henryka I
z ok. 1495 r.
Być może, że te orły w ukłonie heraldycznym, odzwierciedlają sytuację z pieczęci?
Herb księstwa oleśnickiego.
Wykonanie autora

Po objęciu księstwa oleśnickiego w 1495 r. dołączono do herbu księstwa ziębickiego orła oleśnickiego i szachownicę żagańską. Drugie pole kłodzkie zostało zamienione na orła księstwa oleśnickiego, trzecie na szachownicę, na czwartym polu znalazł się herb hrabstwa kłodzkiego.

Na poniższym rysunku pokazano powstałą w ten sposób - kolorową wersję herbu księstwa ziębicko-oleśnickiego Podiebradów.


Herb księstwa ziębicko-oleśnickiego z trzema klejnotami,
najczęściej używany.
Wykonanie autora

Niżej herb z pięcioma klejnotami, używany w szczególnych przypadkach. Jest na nim też klejnot w postaci "żagla".

Herb księstwa ziębicko-oleśnickiego
z pięcioma klejnotami. Kliknij, aby powiększyć.
Wykonanie autora
Ten sam herb na awersie dukata z 1621 r. wybitego przez książęcych braci - Henryka Wacława i Karola Fryderyka

Dodano 01.07.2013 r.
Powyższe znajduje także potwierdzenie w pieczęci księstwa ziębicko-oleśnickiego przywieszonej do listu księcia Henryka Wacława z 1635 r. dotyczącego miejscowości Pavlice k. Jevisovic, które w latach 1628-1639 r. do niego należały.


Pieczęć Henryka Wacława. Źródło: http://pavlice-historie.wz.cz/pecete.html

Na pieczęci, w środku, znajduje się herb rodowy Podiebradów, a dookoła niego cztery herby ziemskie, wyżej pokazane. W III polu widnieje szachownicowy herb z szachownicowym klejnotem, co potwierdza także powyższy wywód autora.

Wnioski

  1. Nad bramą "Pałacu Wdów" znajduje się herb księstwa ziębickiego Podiebradów oraz herb roszczeniowy Podiebradów do księstwa głogowsko-żagańskiego.
  2. "Żagiel szachownicowy" w klejnocie herbu roszczeniowego nie jest opisany w literaturze polskiej (przynajmniej ja się z nim nie spotkałem). Więcej o nim w [9], [10] i [12].
  3. Od końca XVII-XVIII wieku pisano w literaturze historyczno-heraldycznej, że trzecie pole w herbie księstwa ziębicko-oleśnickiego pochodzi z herbu brzeskiego, świdnickiego, jaworskiego lub wołowskiego. W tym polu znajduje się herb żagański.
  4. W herbie księstwa ziębicko-oleśnickiego poszczególne pola odzwierciedlają księstwa i hrabstwo należące do Podiebradów. Czyli wskazują, że księstwo, opisane biało-czerwoną szachownicą, z klejnotem szachownicowym w kształcie żagla, należy do Podiebradów.

Literatura:

1. Starzewska M. Oleśnica. Ossolineum. Wrocław. 1963
2. Głogowski S. Genealogia Podiebradów. Gliwice 1997
3. Katalog zabytków sztuki w Polsce. Oleśnica, Bierutów i okolice. Warszawa.1983
4. Czechowicz B. Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku średniowiecza. DIG. Warszawa 2005
5. Marek Nienałtowski. Identyfikacja herbów znad bramy "Pałacu Wdów". Kwartalnik Powiatu Oleśnickiego nr 11/2005 s.16-18
6. Opis herbów Podiebradów i księstwa ziębickickiego - http://www.lukov.cz/hrad/erb8.htm
7. Genealogia Podiebradów - http://www.genealogy.euweb.cz/bohemia/bohemia3.html
8. Znamierowski A. Wielka Księga Heraldyki. Świat Książki. W-wa 2008
9. Felcman, O., Fukala, R. a kol. Poděbradové. Rod českomoravských pánů, kladských hrabat a slezských knížat. Praha: Nakladatelství     Lidové noviny, 2008.
10. Dewerdeck G. Silesia numismatica oder Einleitung zu dem Schlesischen Müntz - Cabinet. Jauer 1711
11. Gajl T. Herbarz Polski od średniowiecza do XX wieku. L&L. Gdańsk 2007
12. Fukala R. Slezsko neznama zeme koruny Ceske. Ceske Budejowice. 2007


Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia LinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli

CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI