Zawartość księgozbioru biblioteki Podiebradów na zamku oleśnickim

(Umieszczono bez skrótów ważny dla historii Oleśnicy tekst autorstwa J. Drozda)

W księgozbiorze biblioteki oleśnickiej na pierwsze miejsce pod względem ilościowym wysuwają się traktaty o tematyce religijnej i kościelnej. Chronologicznie biorąc, najwcześniejszą pozycją o tej tematyce jest "Historią Ecclesiastica", obejmująca dzieje Kościoła od początku do 324 r., której autorem jest Euzebiusz z Cezarei (263-340), teolog i historyk Kościoła, uważany za twórcę dziejopisarstwa kościelnego. Następne dzieło to "De institutione clericorum", rodzaj teologii pastoralnej pióra Rabanusa Maurusa (784-856), teologa i uczonego tzw. renesansu karolińskiego.

Wielką popularnością cieszyły się dzieła ojców i doktorów Kościoła, z których najliczniej reprezentowany był św. Augustyn (354 -430), czołowy przedstawiciel patrystyki. Spośród jego dzieł , znajdujących się w bibliotece oleśnickiej, należy wymienić: "De civitate Dei", główny traktat św. Augustyna, zawierający przede wszystkim jego poglądy historiozoficzne, "De doctrina christiana", "De moribus ecclesie catholice", "Opus Eplstolarum", oraz "Sermonum".

Obok św. Augustyna poczesne miejsce w księgozbiorze zajmował św. Ambroży (339-397), biskup Mediolanu, ze swymi licznymi traktatami teologicznymi, przeważnie na temat praktycznego duszpasterstwa, oraz św. Atanazy (ok. 295-373), wybitny pisarz i działacz kościelny, autor licznych pism, głównie polemizujących z arianizmem.

W dalszej kolejności należy wymienić Bazylego Wielkiego (330- 379), jednej z najwybitniejszych postaci wśród świętych biskupów Wschodu, ze swym dziełem "De poetarum oratorum historicorumque ac philosophorum legendis libris", a także św. Hieronima (ok. 331-ok. 420), jednego z największych erudytów starożytnościchrześcijańskiej, autora "Epistolarum" znajdujących się w bibliotece.

Teologia spekulatywna reprezentowana była przez dwóch wielkich doktorów Kościoła, św. Tomasza z Akwinu (1125-1274), twórcę systemu teologiczno-filozoficznego, zwanego od Jego imienia tomizmem i Alberta Wielkiego (ok. 1200-1280), niemieckiego teologa i filozofa, jednego z najbardziej wszechstronnych uczonych średniowiecza.

Z traktatów św. Tomasza z Akwinu na plan pierwszy wysuwa się "Summa theologica", epokowe dzieło napisane w latach 1265-1273. będące systematycznym wykładem tomistycznej teologii spekulatywnej. Z dzieł Alberta Wielkiego biblioteka oleśnicka posiadała następujące traktaty: "Phisica", "De coelo et mundo", "De generatione et corruptione", "De meteoris", "De anima", "De natura et immortalitate animae", "Sermones de sancti Eucharisto sacramento", oraz "De muliere Forti". Wspomnieć też trzeba o wchodzących w skład księgozbioru licznych egzemplarzach Biblii, oraz o komentarzach do Pisma św.

W bibliotece znajdował się również najpopularniejszy w średniowieczu zbiór żywotów świętych, "Historia Lombardica seu legenda sanctorum", których autorem jest włoski dominikanin, biskup Genewy Jakub de Voragine. Poważne miejsce (ponad 50 druków) w księgozbiorze zajmowały dzieła Erazma z Rotterdamu (1467-1536), teologa, a zarazem jednego z najsłynniejszych humanistów odrodzenia. Wreszcie nie można pominąć , choćby ze względu na ich liczebność, różnych wydań dzieł czołowych przedstawicieli reformacji, z których na pierwszym miejscu trzeba wymienić Marcina Lutra (1483- 1546), a następnie: Philippa Melanchtona (1497-1560), niemieckiego humanist ę i teoretyka protestantyzmu, Ulricha Huttena (1488- 1523), jednego z najgłośniejszych publicystów reformacji, Ulricha Zwingliego (1484-1543), reformatora szwajcarskiego, a także wielkiego przeciwnika reformacji, słynnego z teologicznych dyskusji publicznych z Lutrem, dominikanina Jana Ecka (1486-1543). Nie brakło też dzieła "De ecclesiae" Jana Husa (ok. 1371-1415), w wydaniu z 1520 r. i jego przekładu Biblii.

Bogaty był również dział o tematyce historycznej. Wiek XVI, to okres wielkiego zainteresowania się historią , którą uważano za źródło porad w potrzebach życia codziennego. Nauka ta wraz z filozofią miała spełniać zadania umoralniające. Zainteresowania historyczne przejawiały się równie i na dworze książęcym, czego dowodem są liczne dzieła z tej dziedziny wiedzy zgromadzone w bibliotece. Duża część druków historycznych to traktaty autorów klasycznych. Z historyków greckich mamy tu Herodota (ok. 485-425 p. n. e.) ze swymi "Dziejami" obejmującymi okres od czasów mitologicznych do jemu współczesnych, oraz Polibiusza (ok. 200-ok. 118 p. n. e.), autora "Dziejów" - pierwszej historii powszechnej. W bibliotece znajdowało się dzieło historyka bizantyjskiego Prokopa z Cezarei (koniec V w.- ok. 562) - "De rebus Gothorum, Persarum ac Vandalorum libri septem". Prokop by ł sekretarzem i osobistym doradcą Belizariusza, wodza bizantyjskiego za cesarza Justyniana, któremu towarzyszył w wyprawach przeciw Persom i Wandalom w Afryce, oraz Ostrogotom w Italii.

Licznie reprezentowani byli historycy rzymscy, a wśród nich Tytus Liwiusz (59 p.n.e.-17 n.e.), najwybitniejszy przedstawiciel prozy epoki augustowskiej, autor "Historii Rzymu", obejmującej dzieje od czasów legendarnych do 9 r. p. n. e., Korneliusz Tacyt (55-120), najwybitniejszy historyk rzymski i jego dzieła - "Ger mania" i "Annales" oraz Appiani ( żył w II w.), autor "Dziejów Rzymu" od czasów najdawniejszych do 70 r. p. n. e.

Z nowszej na owe czasy literatury historycznej na szczególną uwagę zasługują dwie pozycje dotyczące dziejów Polski. Pierwsza z nich to "Kronika polska" pióra Macieja z Miechowa (1457 -1523), wszechstronnego uczonego, historyka, lekarza, geografa i astrologa. Druga zaś , to dzieło Ludwika Decjusza (1485-1545), ekonomisty i historyka, od 1520 r. sekretarza króla Zygmunta I Starego, "De Sigismundi rigis temporibus" - 0 czasach panowania Zygmunta I.

Historia powszechna średniowiecza reprezentowana była w bibliotece oleśnickiej między innymi przez "Historię Węgier" opracowaną przez protonotariusza i kanonika Jana de Thwrocz (ok. 1480), "Kronikę Francji" przedstawiającą dzieje wojen w zachodniej Europie od 1325 r. do końca stulecia, napisaną przez Jana Froiessarta (ok. 1337-po 1404), francuskiego kronikarza, oraz przez "Kronikę świata", której autorem jest niemiecki humanista Hartmann Schedel (1440-1514).

W literaturze filozoficznej na plan pierwszy wysuwał się kompleks dzieł filozofów greckich. Mamy więc tu "Pisma" Platona (427 -347 p.n.e.), traktaty Arystotelesa (384-322 p.n.e.), dzieła Plutarcha (ok. 45-ok. 125), a przede wszystkim traktaty najwybitniejszego myśliciela starożytności Sokratesa (469-399 p.n.e.). Z dzieł filozofów rzymskich studiowano głównie "Paradoksa" Cycerona (106- 43 p. n. e.), w kt ó rych zawarte są poglądy filozoficzne autora, "0 naturze wszechrzeczy" Lukrecjusza (ok. 95-55 p. n. e.), "0 duszy" Tertuliana (l60-ok. 240), apologety chrześcijańskiego i filozofa oraz "De consolatione philosophiae" Boecjusza (ok. 480-524), ostatniego wielkiego filozofa rzymskiego. Dział ten uzupełniają traktaty filozoficzne doktorów i ojców Kościoła, wspomnianych przy omawianiu literatury religijnej i kościelnej (św. Augustyn, św. Hieronim, św. Tomasz z Akwinu, Bazyli Wielki i inni).

Dużym zainteresowaniem cieszyły się także dzieła prawnicze, szczególnie z zakresu prawa rzymskiego i kanonicznego. Biblioteka posiadała słynny "Corpus Iuris Civilis", opracowany na polecenie cesarza bizantyjskiego Justyniana I Wielkiego (483-565). Kodeks ten by ł kodyfikacją prawa rzymskiego oraz zbiorem nowych konstytucji Justyniana. Obok "Kodeksu" Justyniana w bibliotece znajdował się również "Kodeks" Teodozjusza II (ok, 401-450), cesarza wschodnio-rzymskiego, będący zbiorem konstytucji cesarskich. Z zakresu prawa kanonicznego w księgozbiorze można było znaleźć "Dekreta ł y" papieża Grzegorza IX z roku 1296, "Liber sextus dekretalium" papieża Bonifacego VIII (uzupełnienie dekretałów Grzegorza IX), "Constitutiones Clementinae" będące urzędowym zbiorem dekretałów papieża Klemensa V i kanonów soboru w Vienne z 1317, "Deoretum" Gratiana (I po ł . XII w.), włoskiego kameduł y i prawnika, uzupełniający całość "Corpus iuris canonicis" oraz "Estrawagantes" papieża Jana XXII. Wspomnieć też trzeba o "Historii prawa cywilnego" pióra A. Rivalliego.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt znajdowania się w księgozbiorze dużej ilości dzieł najwybitniejszych autorów klasycznych zarówno greckich, jak i rzymskich. Wśród traktatów moralistyczno-filozoficznych mamy tu: "Epistolarum familiarum" i "Orationes" Cycerona oraz "De morte Claudi", "Declamationes" i "Hercules furens" Seneki (3-65).

Poezja klasyczna reprezentowana była przez "Bukoliki" Wergiliusza (70 - 19 p.n.e.) oraz "Fastorum" - zbiór elegii ajtiologiocznych, "Metamorfozy"- zbiór mitów greckich, trojańskich i italo-rzymskich Owidiusza (42 p. n. e. - 18 n. e) i edycję zbiorową jego wszystkich dzieł . Miłośnicy literatury klasycznej mogli rozczytywać się w "Listach" Horacego (65-8 p.n.e.), jednego z najwybitniejszych liryków rzymskich. W bibliotece oleśnickiej znalazło się również miejsce dla bajek Ezopa (VI w. p.n.e.) i satyr Juvenalisa (ok. 60-po 127). Nie można też pominąć dzieła o charakterze encyklopedycznym - "Historii naturalnej" Pliniusza Starszego (ok. 23-79).

Literatura grecka reprezentowana była przez Homera ("Iliada" i "Odyseja"), Plutarcha, autorów " Żywotów sławnych mężów"- 46 biografii słynnych Greków i Rzymian, Demostenesa (384-322 p. n. e.), mówcę ateńskiego i polityka (" O rationes" LXII) oraz przez Eurypidesa (ok. 480-407 p.n.e.), wielkiego tragediopisarza.

Uwzględniona została również literatura humanistyczna okresu średniowiecza. Znaleźć tu można było między innymi zbiorowe wydanie dzieł Franciszka Petrarki (1304-1374), twórcy i pioniera humanizmu europejskiego oraz "Listy" Eneasza Sylwiusza Picolominiego (1405-1464). od 1458 r. papieża Piusa II, wybitnego humanisty, historyka i poety.

Należne sobie miejsce w bibliotece zajmowały traktaty matematyczno-przyrodnicze, z których na podkreślenie zasługują "Elementale geometricum" Euklidesa (323-285 p.n.e.) - fundamentalne dzieło matematyki starożytnej, obejmujące w 13 księgach planimetrię, stereometrię i naukę o liczbach. Z zakresu geografii i astrologii sięgnąć można było po zbiorowe wydanie dzieł Klaudiusza Ptolomeusza (ok. 100-ok. 168), greckiego astronoma, matematyka i geografa, po "Opis Europy i Azji" papieża Piusa II, czy też po traktat arabskiego astrologa z Bagdadu, Albumasara (zm. ok. 866) - "Flores Astrologiae".

Na dworze oleśnickim interesowano się również zagadnieniami z zakresu filologii, czego dowodem mogą być takie dzieła, jak "Elegantiae linguae latinae" Wawrzyńca Valii (1407-1457), czołowego przedstawiciela włoskiej szkoły filologicznej XV w., czy też "Institutiones gramaticae" - najobszerniejszy i najbogatszy traktat O języku łacińskim, przekazany przez starożytność, którego autorem jest Prisciam z Cezarei ( żył w czasach panowania cesarza Atanazego 491-518).

Warto też zwrócić uwagę na dział medyczny księgozbioru, w którym czołowe miejsce zajmowały traktaty Awicenny (980-1037), tadżyckiego lekarza filozofa, przyrodnika i poety, najbardziej wszechstronnego uczonego arabskiego Wschodu - "Canon medicinae" zawierający całą ówczesną wiedzę w zakresie medycyny teoretycznej i praktycznej oraz "De viribus cordis".


Drozd J., Biblioteka Podiebradów oleśnickich w swietle inwentarza z 1818 roku,"Acta Uniwersitatis Wratislavienisis" Historia XIX w. Wrocław 1970. 189-204

 

Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia Linki Zauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI