Reinhard Pilz
OELS 1945. Ich war 15 (Jahre alt)
Vor einiger Zeit bekam ich von einer Einwohnerin von Olesnica
den Artikel "Archiwa Pamięci" von Bozena Kula - freundlicherweise gleich
ins Deutsche űbersetzt- zugeschickt. Gleich der erste Satz hat mich tief beeindruckt
und in den Bann geschlagen: "Wenn du ein altes Haus auf dem Dorf oder in
der Stadt siehst: Denkst du manchmal nach, wer das Haus gebaut hat und welches
Schicksal die vorigen Besitzer erlebt Haben? Es waren Deutsche".
Dieser Satz und der folgende Artikel, der inhaltlich hätte von mir selbst geschrieben sein können, hatte zwei Wirkungen auf mich:
Als erstes empfand ich voller Dankbarkeit den Geist von Menschlichkeit, Toleranz
und Ehrlichkeit, der jeden Satz auszeichnete. Und zweitens war ich plötzlich
wieder ein Junge von 15 Jahren im Jahre 1945. Wir wohnten in einem Haus in der
Beethovenstraße (heute Chopina) in Oels, in dem ich geboren wurde, welches meine
Heimat war, wo ich die ersten 11 Jahrzenhnte meines Lebens mit absoluter Selbstverständlichkeit
verbrachte. Ich spielte auf der Straße und in unserem Garten mit meinem Freunden,
die um uns herum wohnten. Wir gingen im Sommer in die Badeanstalt und fuhren
mit alten Fahrrädern in die umliegenden Dörfer. Im Winter sausten wir auf Holzbrettern
den neheliegenden Bahndamm herab oder fuhren Schlittschuh auf den Teichen. Die "Fasanernie" am Schloß sah so manch wildes Indianerspiel. Meine Schwester
arbeitete bei der Post, mein Bruder Dieter besuchte die Unterprima des städtischen
Gymnasiums, in deren unteren Klassen auch ich mich herumquälte. Mein Vater war
der Rektor der großen Knabenschule an der Beethovenstraße. Mein Hobby waren
Kaninchen, die ich eifrig pflegte, fütterte und züchtete. Am 20. Januar 1945
war dieses alles mit einem Schlag zuende.
Noch heute sehe ich meine Mutter vor mir, die weinend und laut schluchzend im Schlafzimmer auf den Knien lag und Gott um Gnade und Rückkehr anflehte, bevor wir unsere Wohnungstüren ein letztes Mal schlossen. Den Schlüssel habe ich noch heute.
Es folgte eine gräßliche Flucht durch tiefen Schnee und eisige Kälte, vorbei
an müden Soldaten, Flüchtlingen, brennenden Ortschaften, Toten, Toten, Toten...
Als uns die Rote Armee im Mai 1945 in Mecklenburg überrollte, zwang się uns,
nach Oels zurückzuggehen. 800 Kilometer zu fuß durch ein zerstörtes, brennendes
Deutschland: Meine Mutter, meine Schwester mit 3 kleinen Kindern, 4 Jahre, 3
Jahre und das Jüngste ein paar Tage alt. Es starb schon in den ersten 48 Stunden.
Dieser Rückweg war die Hölle. Schlimmer noch als die erste Flucht. Doch ein
Gedanke, ein Ziel Hielt uns aufrecht: Oels!
Aber wie sah unser schmuckes Heimatstädtchen aus! Trümmer, Dreck, Brandruinen,
Schutt, Ruß... Und als wir es wagten, vor die Tür unseres Hauses zu treten -
da stellte sich ein polnischer Soldat breitbeinig und mit der Maschinenpistolete
quer vor der Brust auf die niedrige Treppe und sagte nur 3 Worte: "Deutsches
Schwein - raus!"
Wir hatten nur wenige Sachen, waren unterwegs mehrmals ausgeraubt worden.
So liefen wir zu dem benachbarten Dorf, das damals Ludwigsdorf hieß und räumten
den Schutt und den Dreck aus einem Zimmer im Hause meines Schwagers, um dort
unterzukriechen. Aber bald kamen russische Soldaten und zwangen uns, für się
zu arbeiten: Meine Mutter mußte die Kühe der russischen Komendantur melken und
misten, und ich bekam einen Wagen und zwei Pferde, die ich pflegen und versorgen
mußte. Und dann fuhren wir jeden Tag in einem Zug von 15 oder 20 Wagen im Landkreis
Oels herum und holten aus den Dörfen, was noch vorhanden war und sich transportieren
ließ: Brennholz und Mehl, Schwine und Maschinen, Getreide und Möbel... In Oels
wurde alles auf russische Armeelastwagen verladen und nach Osten transportiert.
Die Behandlung seitens der Russen war zutiefst erniedrigend. Noch heute höre
ich iher Schreie: "Dawai!! Pascholl!! Roboti!! Bistrai!!."- Die ersten
polnischen "Siedler" verhielten sich uns gegenüber total gleichgültig:
Nicht gut, aber auch nicht böse.
Und dann kam es tatsächlich so, wie es in dem Artikel von Bozena Kula steht:
Im Herbst 1945 wurden wir zum zweiten mal hinausgejagt!
Naturlich hatten wir uns in den vergangenen Monaten immer wieder einige Kleinigkeiten "angeschafft": aus den Trümmern der Häuser hatten wir hier einen
Topf, dort eine Gabel, da eine Mütze geholt. Auf unserem letzten Weg zum Bahnhof
nach Oels wurde uns auch dieser schäbige Rest gestohlen. Erneut hatten wir nur
noch die Dinge auf unserem Leib. Aber wir hatten unser Leben!
Und dieses begann schließlich in Westdeutschland. Langsam und schwer. mein Vater
war noch für weitere harte 4 Jahre in polnischer Gefangenschaft (in Poznan);
mein Bruder war tot. Ich ging zur schule, zur Universität, wurde Lehrer.
An Oels hatte ich über all diese Jahre nur böse Erinnerungen. Es zog mich nicht
zurück in meine Geburts- und Jugendstadt. Ich mußte mir hier in Deutschland
eine neue Heimat aufbauen.
Als ich dann doch 1995 mit klopfendem Herzen vor meinem "Vaterhaus"
stand - da war alles ganz anders. Natürlich war Oels stark verändert, vieles
Alte war verschwunden, viel Neues stand da. "Unser Haus" war nun altersschwach.
Aber: Statt des Soldaten mit der Kalatschnikow kam uns eine überaus liebenswürdige
und
liebenswerte, warmherzige Dame entgegen, die uns mit ihrer herzlichen Gastfreundschaft
geradezu überschüttete. Dies war nun genau der Geist aus dem Zeitungsartikel,
der Geist des neuen Polen. Er drückte aus: Wir alle sind nur Menschen; auch
wir wurden vertrieben; Ihr und wir haben Gleiches erlitten, wie doch immer das
kleine Volk unter Politik leidet; laßt uns unsere Hände fassen; seien wir im
schönsten Sinne christlich zueinander, verbannen wir Haß und Rache aus uns.
Es ist für mich noch immer jedesmal ein tief bewegendes Gefühl, wenn ich in
Südwestdeutschland an meinem Schreibtisch sitze und mit ein paar Fingerbewegungen
die Telefonnumer in Olesnica wähle - und kurz darauf mit dem Haus meiner Geburt
und meiner Jugend verbunden bin.
Und ich bin glücklich darüber. Glücklich, daß dieses technisch, politisch und
menschlich möglich ist. Und ich bin glücklich, daß die Nazis diesen schrecklichen
Krieg verloren haben - auch um den Preis meiner Heimat. Glücklich auch, daß ich
nicht den leisesten Schimmer von Revangedanken oder Haß in mir spüre; vielmehr
die ganz einfache Wahrheit: Hätten die Deutschen 1939 den Krieg nicht begonnen,
wäre alles, alles ganz anderes geworden. Und ich bin zutiefst dankbar, daß ich
von keinen Polen auch nur ein böses Wort der Schuld oder der Schadenfreude oder
der Verachtung höre. Nur wunderbare Menschlichkeit.
Auch ich habe unter diesem verfluchten Kreig gelitten und war noch zu jung,
um Verantwortung zu tragen. Doch auch ich will das durch die Jahrhunderte der
Geschichte geschundene polnische Volk um Vergebung bitten und ihm Frieden, Wohlergehen
und eine in jeder Hinsicht glückliche
Zukunft
wünschen.
Reinhard Pilz
Freiburg/Br., November 2000
Reinhard Pilz
OELS - MIAŁEM 15 LAT
(tłumaczenie przybliżone)
Niedawno otrzymałem od mieszkanki Oleśnicy artykuł "Archiwa Pamięci" autorstwa Bożeny Kuli - z grzeczności przetłumaczone na język niemiecki. Od razu pierwsze zdanie zrobiło na mnie głębokie wrażenie (poruszyło mnie głęboko) i uderzyło mnie bardzo: "Gdy zobaczysz stary dom na wsi lub w mieście, czy myślisz czasem, kto ten dom budował i jakie losy były poprzedniego właściciela, co przezywał?- to byli Niemcy".
To zdanie i następny artykuł mógłby być napisany przeze mnie - wywarł (lub miał) na mnie dwa skutki.
Jako pierwsze odebrałem pełen wdzięczności duch człowieczeństwa, tolerancji i prawdy (uczciwości), które cechuje każde zdanie. Po wtóre byłem nagle znów młodym 15-latkiem w roku 1945. Mieszkaliśmy w pewnym domu przy ulicy Beethowena (dziś Chopina) w Oels, w którym się urodziłem, który był moją ojczyzną, gdzie spędziłem pierwsze 11 lat mego życia. Grałem na ulicy i w naszym ogrodzie z przyjaciółmi, którzy koło nas mieszkali. Latem chodziliśmy na basen, jeździliśmy starymi rowerami do pobliskich wsi. Zimą gnaliśmy na deskach w pobliżu leżącego nasypu lub jeździliśmy na łyżwach na stawie (Park zamkowy), na zamku oglądałem czasem dzikie zabawy w Indian. Moja siostra pracowała na poczcie, mój brat Dieter uczęszczał do miejskiego gimnazjum, w którym ja kręciłem się w młodszych klasach. Mój ojciec był dyrektorem dużej szkoły dla chłopców przy ulicy Beethowena. Moim hobby były króliki, które gorliwie pielęgnowałem, karmiłem i hodowałem.
2.
Dnia 20 stycznia 1945 roku to wszystko od jednego uderzenia skończyło się. Jeszcze dziś widzę przed sobą moją matkę, która płacząc i szlochając w sypialni na kolanach błagała Boga i Opatrzność o powrót, przed ostatnim zamknięciem drzwi naszego mieszkania. Klucz mam do dzisiaj.
Nastąpiła okropna ucieczka przez głęboki śnieg i lodowate zimno, obok zmęczonych żołnierzy, uciekinierów, palących się miejscowości i trupów, trupów, trupów.
Gdy w maju 1945 w Mechlenburgu otoczyła nas Czerwona Armia, zmuszono nas do powrotu do Oels. 800 kilometrów na nogach przez rozbite (zrujnowane) palące się Niemcy: moja Matka, moja siostra z trójką małych dzieci- 4 latka, 3 i najmłodsze zaledwie parę dni. Ona zmarła w ciągu pierwszych 48 godzin. Ten powrót był piekłem. Gorszy niż pierwsza ucieczka. Jednak myśl - cel - podtrzymywał nas - Oels!
Ale jak wyglądało nasze dekoracyjne rodzinne miasteczko, wkoło palące się ruiny, gruzy i ruscy. Gdy odważyliśmy się dojść do drzwi na szerg domu - wysunął się z szeroko rozstawionymi nogami z karabinem maszynowym na piersi - stanął w poprzek na najdłuższym stopniu schodów polski żołnierz (w tym czasie nie było w Oleśnicy polskich żołnierzy, mógł to być milicjant - uwaga autora strony) i wypowiedział tylko trzy słowa: "niemieckie świnie - raus".
Posiadaliśmy niewiele rzeczy, byliśmy podczas drogi kilkakrotnie obrabowani. Pobiegliśmy do pobliskiej wsi, która wtedy nazywała się Ludwigsdorf i usunęliśmy z siebie kurz, brud w pokoju w domu mojego szwagra, aby tam się przyczaić. Jednak wkrótce przyszli ruscy żołnierze i zmusili nas do pracy dla nich. Moja matka musiała doić i oprzątać należące do ruskich komendantury, ja dostałem wóz i dwa konie, o które musiałem dbać i zaopatrywać. Potem objeżdżaliśmy codziennie okolice Oels i zabieraliśmy wszystko co było we wsiach i dawało się przewozić: drzewa opałowe i mąkę, świnie, maszyny, zboże, meble. W Oels wszystko było ładowane na ruskie ciężarówki i wywożone na wschód. Traktowanie nas przez Ruskich było najgłębiej poniżające. Jeszcze dziś słyszę ich wrzaski: "Dawaj! Paszoł! Rabotat! Bystra". Pierwsi polscy "osiedleńcy" zachowywali się względem nas wyjątkowo obojętnie: nie dobrze, ale także nieźle.
3.
A potem nadeszło rzeczywiście to o czym w swoim artykule pisała Bożena Kula: Jesienią 1945 roku zostaliśmy po raz drugi wypędzeni.
Naturalnie w ciągu tych ubiegłych miesięcy postaraliśmy się o różne drobiazgi: z ruin domów zabraliśmy tu jakieś garnki, widelce, jakąś czapkę. W czasie naszej ostatniej drogi do dworca okradziono nas nawet z tych resztek. Posiadaliśmy tylko rzeczy na naszych ciałach - lecz mieliśmy nasze życie!
To zaczęło się wreszcie w Niemczech Zachodnich. Pomału i ciężko. Mój ojciec pozostawał na następne ciężkie cztery lata w niewoli (w Poznaniu), mój brat nie żył. Ja chodziłem do szkoły na uniwersytet - zostałem nauczycielem.
Oels przez wszystkie te lata miałem tylko we wspomnieniach. Nie ciągnęło mnie z powrotem do miejsca mego urodzenia i młodości. Musiałem tu w Niemczech odbudowywać sobie nową ojczyznę.
Gdy jednak w 1995 roku z bijącym sercem stałem przed moim domem ojczystym - wtedy było wszystko inaczej. Naturalnie Oels bardzo się zmieniło, wiele starego zniknęło - wiele nowego powstało.
3 c. d.
"Nasz Dom" był nadal. Ale: zamiast żołnierzy z kałasznikowem wyszła nam naprzeciw przyjaźnie nastawiona i serdeczna pani, która nas swoją serdeczną gościnnością wręcz wstrząsnęła. To był duch tego artykułu, duch nowej Polski. Wrażenie: my wszyscy byliśmy wypędzeni. Wy i my przeszliśmy takie same cierpienia, jak zawsze mały naród cierpi przez politykę- podajmy sobie ręce, będziemy w najpiękniejszym poczuciu wspólnie chrześcijańskimi związkami, wyrzućmy nienawiść i zemstę z serc.
Jest dla mnie zawsze każdorazowo głęboko odczuwalne wrażenie, gdy w Południowych Niemczech przy moim biurku siedząc kilku poruszeniami palców numer telefonu w Oleśnicy wykręcam - i wkrótce mam połączenie z domem moich urodzin i młodości
4.
Jestem z tego powodu szczęśliwy, szczęśliwy, że technicznie, ludzko i politycznie jest to możliwe. Jestem szczęśliwy, że naziści przegrali tę okropną wojnę - także kosztem mojej ojczyzny. Szczęśliwy także, że nie czuję nienawiści i nie mam myśli o rewanżu lecz zwykłe odczucie prawdy. Gdyby Niemcy nie rozpoczęli wojny w 1939 roku, byłoby wszystko inaczej. Ja jestem głęboko wdzięczny, że ja od żadnego Polaka nie słyszałem żadnego, złego słowa o winie, pogardy, a także radości z cudzej krzywdy - tylko wspaniałe człowieczeństwo.
Ja także cierpiałem przez tę przeklętą wojnę, a byłem za młody aby dźwigać za nią odpowiedzialność. Lecz i ja pragnę w tym stuleciu historycznym prosić polski naród o przebaczenie i życzyć, aby w pokoju i w każdym wypadku (sytuacji) miał szczęśliwą przyszłość.
Reinchard Pilz
Freiburg/Br
Listopad 2000
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
Szukam sponsora do wydania książki o zamku oleśnickim
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI